Harmonika
Wikipedia'dan
Harmonika yä iren ğarmunı ul kompakt kesäle tınlı muzıkal qoral ide.
Eçtälek tezmäse |
[üzgärtü] Taríx
Christian Friederich Ludwig Buschman tarafınnan 1821. yılda uylap tabıla. Harmonikanıñ berençe ürnäge – Könçığış tın organı. Tınlı organnar häm harmonika "telçekle" qorallarğa qağılalar. Berençe tapqır Könçığış tınlı organ Awrupağa Qıtaydan 18. yöz urtalarında kilgän. Bu qoral 17 törle ülçämle bambuk köpşälärdän torğan. Här köpşä mönşteklärgä berketelgän baqır telçelklär urnaşılğan. Buschmannıñ aura digän 15-tişekle plastin küreneşle dönyada berençe harmonika kamertonğa bigräk oxşağan. 1826. yılda Richter isemle Bohemiale 10-tişekle häm 20-telçekle harmonikanı eşläp çığarğan. Här tişektä sulış alu häm çığaru öçen ayırım telçek urnaşılğan. Bu küreneş standart bulıp taralğan. Almança bu qoral Mundharmonika atala başlağan. 1857. yıldan harmonikalarnıñ iñ ere eşläp cığaruçı Matthias Hohner nizgelängän şirkäte saní. 1862. yılda Hohner Amerikannarnı harmonika belän tanışqan. 1879. yılda Hohner 700.000 qoral yılda çığara. 20. yöz başlarında yılda 5 million harmonika çığa inde. Berençe Bötendönya Suğışı waqıtında Alman şirkätläre harmonikanı doşmannar arasında tarata betermi. Mäs'län, Fransía öçen "l'Epatant" häm "La Marseillaise" modelläre, Anglia öçen "King George" häm "Alliance Harp", Meksika öçen "El Centenario" h.b. Üz soldatlarğa "Kaiser Wilhelm" kebek harmonikalar da taratalar. Harmonikanıñ berençe audioyazmalar 1920. yıllarda töşergän. Böyek Depressiä çorında bu qoral AQŞnıñ tönyaqtan başqa öleşlärenä säyäxät itkän. Chicago şähärendä Afroamerikannar mädäniätendä ul zur öleş alğan. Monda ul Mississippi saxophone bulıp yörgän. Bu xäldä harmonikada orkester akkompanimente belän başqarğannar. 1950. yıllarda rock-n-roll harmonikalarğa yaña tormış birä. Xäzer bu qoral törle muzıkal yünäleşlärdä qullanıla.
Statistik mäğlümätlär buyınça Amerikada 40 million keşe häm Kanadada da 5 million keşe bu qoralda uyní. Harmonikanı törle stillärdä qullanıp bula: klassika, jazz, blues, rock yä xalıq köyläre (mäs'älän, country). Törletellärdä harmonika başqaça dip atala: Almança ul Mundharmonika, Fransuzça harmonica a bouche, İtaliança armonica a bocca, İspança armonica, İnglizçä - harmonica, mouth organ, French harp, harp.
[üzgärtü] Tözeleş
Qoral nigeze ike plastin, plastinnärdä telçelklär urnaştıralar. Bu ike plastin korpusta urın ala, korpusnı ike qapqaç yaba. Här plastindä törle ülçämle tişeklär bar, alar östennän ber oçqa telçeklär berketelälär. Hawa ağımı, korpusqa yä korpustan yünältelgäç, telçeklär östennän yöri häm anlarnıñ vibrasía yasí. Läkin harmonika tawışları – telçeklär tawışları tügel. Telçek häm tişek qıríı arası bik az. Qaltırawçı telçek tişekkä kilgäç, tişektäge hawa ağımnı tuqtata. Tişektän kilgär, telçek hawağa qabat yul birä. Dimäk, harmonika tawışı – tuqtatılğan hawa ağımını çığarılğan tawış. Tawışnıñ yışlığı telçek qaltıru yışlığına bäyle bula. Harmonikada tawış köçäymi: rezonator yuq. Tawış korpus materialına bäyle, dilär, läkin ayırmasın täcribäle belgeçlär genä añlílar.
[üzgärtü] Harmonika törläre
[üzgärtü] Diatonik harmonikalar
Diatonik harmonikalarda diatonik köyläneş genä bar. (mäs., C D E F h.b), şundí harmonika yarımtonnar birergä almí. Diapazonı 3 oktavağa qädär. 3 köylänü dä bar: yalğız, tremolo häm oktav. Här tişektä ike telçek, berençe sulış aluda, ikençe sulış çığuda eşli. Här telçek üz yuğarılıqqa salına.
Ürnäklär: sifer – tişek numerı, () – sulış alu.
Jingle Bells:
5 5 5 5 5 5 5 6 4 (4) 5 (5) (5) (5) (5) (5) 5 5 5 5 (4) (4) 5 (4) 6
[üzgärtü] Xromatik harmonikalar
Bu harmonika töre yarımtonnar belän uynarğa mömkinlek birä. Şundí qoral "Hohner" tarafınna 1920. yılda täqdim itelgän. İke töre dä bar: solo öçen häm akkompanement öçen.Berençedä yarımtonnar slider isemle maxsus töymä yärdämendä çığıp bulalar. Slider korpusnıñ yağında yurnaşqan, sliderne basqaç, yarımtonnar bulalar, başqa xäldä – diatonik tonnar çığarıla. Şundí harmonika diapazonı 2-4 oktava.
Akkompaniment öçen 48-akkordlı harmonika qullanıla. Bu "Hohner The 48 Chord" isemle model dönyada iñ zur harmonika bula. Anda 96 ike iñle tişek, 384 telçek. Ozınlığı – 58,4 cm.
[üzgärtü] Harmonika satuda
Harmonikanıñ modelläre häm markaları bik küp: Seydel, Hohner (dönyada iñ populär) (Almanía), Suzuki, Tombo, Yamaha (Yaponiä), Huang, Leo Shi, Suzuki, Hohner (Qıtay) wä Hering (Braziliä). İñ arzanı – 200 sum, iñ qíbatlı - 200$ (Filisko). Xäzerge kön harmonika modlı tormışnıñ atributlardan berse.
[üzgärtü] Harmonika uynawçılar
[üzgärtü] Blues
[üzgärtü] Ğädäti
- Sonny Terry
- Sonny Boy Williamson I
[üzgärtü] Modern
- Sonny Boy Williamson II
- Little Walter
[üzgärtü] Blues-rock
- Norton Buffalo
- Magic Dick
- Lee Oskar
[üzgärtü] Country
- Charlie McCoy
- Mickey Raphael
[üzgärtü] Jazz
- Toots Thielemans
- Howard Levy
[üzgärtü] Falk-rock
- Bob Dylan
- Neil Young
[üzgärtü] Rhythm and blues
- Stevie Wonder
