Fosfor

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Fosfor (P)
H Periyodik cetvel He Li Be B C N O F Ne Na Mg Al Si P S Cl Ar K Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr Rb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe Cs Ba   Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn Fr Ra   Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Uub Uut Uuq Uup Uuh Uus Uuo     La Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu   Ac Th Pa U Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr
Temel özellikleri
Atom numarası	15
Element serisi	Ametaller
Grup, periyot, blok	15, 3, p
Görünüş	puslu beyaz/ kırmızı/ siyah/ renksiz
Atom ağırlığı	30.973761 (2) g/mol
Elektron dizilimi	3s2 3p3
Enerji seviyesi başına Elektronlar	2, 8, 5
Fiziksel Özellikleri
Maddenin hali	katı
Yoğunluk	(beyaz) 1.823 g/cm³
Sıvı haldeki yoğunluğu	g/cm³
Ergime noktası	(beyaz) 317.3 °K 44.2 °C 111.6 °F
Kaynama noktası	550 °K 277 °C 531 °F
Ergime ısısı	(beyaz) 0.66 kJ/mol
Buharlaşma ısısı	12.4 kJ/mol
Isı kapasitesi	23.824 (25 °C) J/(mol·K)
Atom özellikleri
Kristal yapısı	Monoclinic
Yükseltgenme seviyeleri
Elektronegatifliği	2,19 Pauling ölçeği
İyonlaşma enerjisi	1011.8 kJ/mol
Atom yarıçapı	100 pm
Atom yarıçapı (hes.)	98 pm
Kovalent yarıçapı	pm
Van der Waals yarıçapı	pm
Diğer özellikleri
Elektrik direnci	nΩ·m (20°C'de)
Isıl iletkenlik	0.00236 W/(m·K)
Isıl genleşme	? µm/(m·K) (25°C'de)
Ses hızı	m/s ('de)
Mohs sertliği	---
Vickers sertliği	--- MPa
Brinell sertliği	--- MPa

Fosfor insan vücudunda kalsiyumdan sonra en fazla bulunan elementtir. İnsan vücudu fosfora kemik ve diş oluşumu, hücre büyümesi ve onarımı, enerji üretimi, kalp kasının kasılması, sinir ve kas hareketleri, böbrek işlevleri açısından ihtiyaç duyar. Fosfor ayrıca vitaminlerin kullanımı ile besinlerin enerjiye dönüştürülmesinde yardımcı olarak vücuda yarar sağlar. Fosfat (fosforun %85 kadarı kemikte fosfat formunda depolanır) hücre içi sıvıların ana anyonudur. Fosfatlar dönüştürülebilir olmalarından ötürü, birçok koenzim sisteminin ve metabolizma fonksiyonlarının işlemesi için gerekli bileşiklerle birleşme yeteneğine sahiptir. Fosfatların birçok önemli reaksiyonları özellikle ATP, ADP ve fosfokreatinin işlevleri ile ilişkilidir.

Fosfatlar, pirofosfatlar ve ATP fosfor kaynağıdır. Özellikle sütlü besinlerde bulunur. Diyetle alınan fosfatların serbest formu ince bağırsaklardan emilir. Vücutta kemiklerde % 90 kalsiyum trifosfat, kalsiyum fosfat (Ca₃(PO₄)₂) ve hidroksi apatit kristalleri halinde, plazmada ise 0,03-0,04 mg anorganik formda bulunur. İdrarla inorganik fosfat halinde atılır. Serum düzeyi parathormon ile sağlanır. Günlük fosfor ihtiyacı 2 g'dır.

[değiştir] Biyolojik fonksiyonları

1. Hücre duvarı yapısının devamlılığının sağlanmasında fosfolipidlerin yapısında bulunur.
2. Enerji metabolizmasında ATP, GTP, ADP'nin yapısında bulunur.
3. Oksijen taşınımı ve H⁺ tamponlanmasında etkilidir.
4. Proteinlerin yapısına girerek faaliyetlerini kontrol eder. Enzimlerin yapısına katılır onları aktive veya inhibe eder.
5. DNA ve RNA'nın yapısına girer.
6. Hücre içi sıvısında en bol bulunan anyondur.

• Hiperfosforemi (1,5 mmol/L üzeri plazma düzeyleri);

1. Böbrek yetmezliği
2. Diabet, hipoparatiroid
3. Çeşitli hastalıklar, vitamin D zehirlenmesi sırasında görülür.

• Hipofosforemi (0,8 mmol/L'nin altında);

1. Hiperparatiroid
2. Osteomalazi (D vitamini eksikliği)
3. Glukoz veya fruktoz perfuzyonu
4. Vitamine dirençli osteomalazi durumlarında görülür.

• Hipofosfatemi;

1. Emilimin azalması
   1. Diyette eksiklik
   2. Oral fosfat bağlayıcılar
   3. Malabsorpsiyon
2. Hücreye alımının artması
   1. Alkaloz
   2. Diabetik ketoasidoz
   3. Aşırı açlık çeken hastanın yeniden beslenmesi
3. Atılımın artması
   1. Dializ
   2. Böbrek bozuklukları durumlarında görülür.

Yangın çıkarmak için de kullanılan fosforun, biri zehirli olmamasına rağmen, okside edici kimya maddeleri ile karıştırıldığı zaman son derece yanıcı olan beyaz fosfor olmak üzere iki türü vardır. Beyaz fosfor çok defa, sis meydana getirmek için kullanılır.