Inka
Wikipediamanta
- Kunan Inka icha Inga nikuq runallaqtakunamanta ñawirinaykipaq qhaway Kichwa runa.
Inka nisqakunaqa ñawpaq Andespi Tawantinsuyupi kawsaq runakunas karqanku.
Chay hinataq "Inka" nispa Sapa Inka nisqa Inka qhapaqkunatam ninchik.
[allichay] Wiñay kawsasqan
Manqu Qhapaq chunka iskayniyuq ñiqin pachakwatapi Qusqu llaqtatas kamaptin, Inkakunap qhapaq suyus qallarirqan. Aswansi wiñarqan, achka Abya-yalapi llaqtakunatas atipaspa.
1438 watapis Pachakutiq Inka Yupanki Sapa Inkaqa Chankakunata Yawarpampapi atispa, pachakutiy hinapi inkakunap musuq hatun Tawantinsuyuta kamarqan. 1460 watapi chay Pachakutiqqa Wankakunatas atirqan, 1470 watapitaq Chimukunatas.
Mama llaqtaqa manas sunitachu kawsarqan: 1533 watapi, Ispañamanta hamuq Francisco Pizarros awqaqninkunawan Kastilla Atiy nisqapi Sapa inka Atawallpataqa Kashamarkapi puchu wañuchirqan; chaysi Kastilla Kamachina pacha qallarirqan.
Kamayuqkunapa siminku Qhichwa simis karqan. 700 huch'uy simis karqanku. Runa apukunatas muchananku Inkapa kamayuqkuna munarqanku. Uma apunku Intis karqan. Qhapaq Inkakunaqa intip churinsi karqan.
Tawantinsuyu mama llaqtaqa tawantin suyunkayuqsi karqan: Chinchaysuyu, Antisuyu, Kuntisuyu, Qullasuyu. Suyukunapa kuchukuna uma llaqtapi, Qusqupi, tarikurqanku. Tawa suyumanta Tawantinsuyu suti hamun.
[allichay] Raymikuna
| Killa | Inti | Killa (Mes) | Killa pacha | Raymi |
|---|---|---|---|---|
| 21 | Iniru | Qhulla puquy killa | Qhulla Puquy / Kamay Raymi | |
| 20 | Phiwriru | Hatun puquy killa | Hatun Puquy | |
| 20 | 21 | Marsu | Pawqar waray killa | Pawqarwaray / Pacha Puquy / Musuq Nina |
| 19 | Awril | Ayriway killa | Ayriway / Ayriwaki | |
| 19 | Mayukilla | Aymuray killa | Aymuray | |
| 17 | 21 | Hunyu | Inti raymi killa | Quyllur Rit'i, Inti Raymi |
| 17 | Hulyu | Anta situwa killa | Antasituwa | |
| 15 | Awustu | Chakra yapuy killa | Qhapaq Situwa | |
| 14 | 21 | Sitimri | Tarpuy killa | Quya Raymi / Situwa Raymi / Tarpuy Killa |
| 13 | Uktuwri | Kantaray killa | Kantaray / Umaraymi | |
| 12 | Nuwimri | Ayamarq'a killa | Ayamarq'a | |
| 11 | 21 | Disimri | Qhapaq raymi killa | Paraqallariy / Qhapaq Inti Raymi |
