Wzdów

Z Wikipedii

Współrzędne: 49°37' N 22°01' E49.6166667 22.0166667 (Wzdów)


Wzdów
Województwo	podkarpackie
Powiat	brzozowski
Gmina	Haczów
Położenie	49° 37' N 22° 01' E
Liczba mieszkańców • liczba ludności	1000
Strefa numeracyjna (do 2005)	13
Tablice rejestracyjne	RBR
Położenie na mapie Polski Wzdów

Wzdów – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie brzozowskim, w gminie Haczów.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego.

[edytuj] Historia

Pierwsze wzmianki o Wzdowie pochodzą z 1402 roku, kiedy to właścicielem wsi był Piotr Wzdowski vel Piotr Smolicki (bezdzietny), a od 1464 r. synowie jego siostry Anny - bracia Jan i Mateusz ze Wzdowa. Od 1469 r. posiadaczem Strachociny i tych ziem był tylko Mateusz Wzdowski (Maciej -Matheus!- poborca sanocki, który w roku 1511 nadał prawa dla Brzozowa). Następcą, był jego syn i Zofii Rosenberg (c. Mikołaja Rosenberga); Adam Wzdowski (- zm. 1539 -Jasienica); wojski sanocki, który dziedziczył po ojcu część miasta Nowotańca (1520), Strachocinę (1518 - 1520), i Wzdów ( w l.1505-1538).

Potomkami Adama Wzdowskiego; były córki; Zofia -żona Hieronima Stano i druga córka- żona Stanisława Bala oraz syn Jan Wzdowski - dziedzic Wzdowa, fundator nagrobka dla ojca w kościele w Jasionowie.

W XVI i w XVII w. Wzdów należał jeszcze do Wzdowskich h. Szreniawa.

W czerwcu 1624 r. Tatarzy zniszczyli dobra we Wzdowie i wymordowali ludność. Po stu kilkudziesięciu latach wybudowano tu pałac. W XVIII w właścicielką była Anna Teresa Ossolińska (ur. 1746, zm. 1810 w Baranowie Sandomierskim) - krajczyna koronna, polska księżna, córka Józefa Kantego Ossolińskiego i Teresy Stadnickiej, siostra Józefa Salezego zwolenniczka konfederacji barskiej, założycielka filantropijnego Zakonu Kawalerów i Domu Wytrwałości. Od 1794 r. Wzdów był siedzibą szlacheckiego rodu Ostaszewskich. Wieś tę zakupił od Teresy z Ossolińskich Potockiej, Michał Ostaszewski, (ur. ok. 1720, zm. 5 października 1816), syn Józefa i Anny ze Skrzetuskich, jeden z organizatorów i przywódców konfederacji barskiej na Podkarpaciu, zwolennik Konstytucji 3 maja, inicjator budowy uzdrowiska Iwonicz-Zdrój. W 1795 r. przekazał on dobra wzdowskie swemu synowi Sebastianowi. Po Sebastianie wieś odziedziczył w 1823 r. jego syn Teofil Wojciech Ostaszewski, działacz społeczny, patriotyczny i gospodarczy. Z chwilą objęcia po smierci rodziców, majątku po ojcu w 1829 r., zniósł pańszczyznę we Wzdowie i w innych wsiach. W tym też roku wybudował tu szkołę ludową, a za posyłanie dzieci do szkoły dawał nagrody.Po upadku powstania listopadowego 1830-1831 kieruje akcją wspierania uchodźców z zaboru rosyjskiego. W jego dobrach znajdują schronienie m.in. ułani z pułku jazdy wołyńskiej Karola Różyckiego. Jeden z nich tak potem wspomina czas spędzony we Wzdowie: "...dostałem się wkrótce potem do Wzdowa, do Teofila Ostaszewskiego, u którego nie pojedyncze już indywidua, ale cały obóz naszych znalazł rozlokowanie i wytchnienie po trudach, jak u własnej rodziny."^[1]

Dwór we Wzdowie, w którym gromadzili się się ochotnicy do powstania krakowskiego, uległ splądrowaniu. Jak wspomina naoczny świadek wydarzeń rzezi galicyjskiej 1846 r. we Wzdowie; "wzięto się do niszczenia wszystkiego. Sam widziałem jeszcze, jak siekierą fortepian rąbano". Ostaszewski wpadł w ręce band chłopskich, które przekazały go miejscowej administracji zaborczej w Sanoku. Przewieziony na dalsze przesłuchania do Lwowa, pozostawał w tamtejszym więzieniu do 1848 roku. Za udział w przygotowywaniu powstania antyaustriackiego groziła mu kara śmierci. Postawiono mu zarzut, że w swoim majątku dopuścił do ogłoszenia proklamacji powstańczej i wezwania chłopów do walki. Jednak uniknął kary śmierci i po dwóch latach powrócił do Wzdowa.

Teofil Wojciech Ostaszewski, Ożeniony (w Wiedniu w 1849) z Emmą z Załuskich (ur. 13 sierpnia 1831 Memel, zm. 1 marca 1912 we Wzdowie) córką Karola Załuskiego i Amelii z Ogińskich, pianistką, (po dziadku, Michale Kleofasie Ogińskim, kompozytorze, oddziedziczyła talent muzyczny) i działaczką społeczną, która organizowała kwesty dla powstańców styczniowych - i dawała schronienie we Wzdowie dla uciekinierów z zaboru rosyjskiego.

Emma Ostaszewska była matką wielkiego wynalazcy i projektanta przebudowy pałacu wzdowskiego w 1880 r.- Adama, Stanisława i Kazimierza.W roku 1883 jeden z pierwszych w Galicji ludowych zespołów amatorskich w Jasionowie, wystawił we wzdowskiej stajni wyścigowej Teofila Ostaszewskiego sztukę Władysława Antczyca "Flisacy". Organizatorem tego amatorskiego ruchu teatralnego był syn miejscowego organisty i nauczyciela szkoły parafialnej - Adam Froń. Po śmierci Teofila w 1889 r. wieś Wzdów stała się własnością Adama Ostaszewskiego. W 1911 r. odbyło się tu pierwsze na wsi polskiej przedstawienie Wesela Wyspiańskiego.

Przez 47 lat, do 1 stycznia 2006, Wzdów był siedzibą Małopolskiego Uniwersytetu Ludowego (przeniesionego do Woli Sękowej).

[edytuj] Ludzie związani ze Wzdowem;

[edytuj] Bibliografia

Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, Ossolineum, Wrocław 1995.t.VIII Ziemia Sanocka
Akta zapisu Jana Wzdowskiego na dobrach Nowotaniec na rzecz Hieronima Stano z 1545 (2) k.2-4 Biblioteka Jagiellońska
Biblioteka Warszawska 1854. Tom I. str. 157.
Akta grodzkie i ziemskie