Wojna Rzeczypospolitej z Gdańskiem
Z Wikipedii
Wojna Rzeczypospolitej z Gdańskiem (1576-1577) - konflikt zbrojny między nowo wybranym królem polskim Stefanem Batorym, a miastem Gdańsk.
Spis treści |
[edytuj] Przyczyny
U podłoża sporu leżał konflikt interesów między Gdańskiem, który dążył do jak największej niezależności względem władz Rzeczypospolitej oraz utrzymania szerokich praw i przywilejów uzyskanych od Kazimierza Jagiellończyka, a Zygmuntem Augustem, który chciał pogłębienia unifikacji Prus Królewskich z Polską. Przejawem dążeń ostatniego Jagiellona do silniejszego związania Gdańska z państwem polsko-litewskim było powołanie Komisji Morskiej w roku 1568 oraz uchwalenie Statutów Karnkowskiewgo w roku 1570. Działania te w pewny sposób zwiększały władzę królewską w mieście, a mianowicie powiększały one uprawnienia sądownicze króla wobec Gdańska. Statuty osłabiały również władztwo gdańskiego patrycjatu modyfikując ustrój miasta poprzez nadanie większych kompetencji reprezentacji pospólstwa.
[edytuj] Przebieg
W roku 1575 zapanowało w Rzeczypospolitej dwukrólewie, to znaczy odbyła się podwójna elekcja. Senat pod przewodnictwem interrexa prymasa Jakuba Uchańskiego ogłosił królem austriackiego arcyksięcia Maksymiliana II Habsburga, natomiast szlachta zebrana na polu elekcyjnym wybrała na króla Anne Jagiellonkę, której mężem wkrótce został wkrótce książę siedmiogrodzki Stefan Batory.
Do końca 1576 roku nastąpiła pacyfikacja stronników Habsburga, oprócz jedynie Gdańska, który stał obstawał przy wyborze Maksymiliana, licząc na to, iż uda mu się ugrać powrót przywilejów sprzed uchwalenia Statutów Karnkowskiego w zamian za uznanie Batorego królem. Z drugiej strony Gdańsk popierał również Habsburga z tego względu, iż posiadał powiązania ekonomiczne głównie z krajami rządzonymi przez tą dynastię (Niderlandy), a więc gdyby poparł innego kandydata mógł się spodziewać ze strony Wiednia represji gospodarczych w ramach zemsty.
Spór zaogniła postawa Batorego, który zamiast rozwiązać ją na drodze ugody postanowił rozprawić się z niepokornym miastem siłą. Zamiar króla był niezwykle trudny, ponieważ Gdańsk jako największe i najpotężniejsze miasto Rzeczypospolitej Obojga Narodów posiadał również najnowocześniejsze i największe fortyfikacje (więcej: Gdańskie fortyfikacje). Dzięki swojej niezależności posiadał także liczne stosunki z obcymi mocarstwami, więc istniało ryzyko, iż spór może się przeistoczyć w konflikt międzynarodowy.
Szlachta nie była skora do poparcia dążeń królewskich. Było to związane z szlachecką kulturą sarmacką, która kompromis stawiała wyżej nad rozwiązaniami siłowymi. Sejm obradujący w Toruniu jesienią roku 1576 odmówił królowi uchwalenia podatków na wojnę, ale wyraził zgodę na zwołanie pospolitego ruszenia. Sąd królewski ogłosił banicję Gdańska, skutkiem czego aresztowano gdańskich posłów oraz przystąpiono do konfiskaty towarów należących do obywateli miejskich. Król Stefan nakazał również skierowanie polskiego handlu bałtyckiego na Elbląg.
W związku z takim obrotem sprawy władze gdańskie zawiązały porozumienie z Danią, która zobowiązała się do blokady morskiej portu elbląskiego. Przystąpiono również do przygotowań wojennych. Z Niemiec sprowadzono doświadczonego dowódcę wojskowego Jana Winkelbrucha, który stanął na czele armii gdańskiej złożonej z zaciężnej piechoty i jazdy oraz chorągwi cechowych. W sumie siły gdańskie liczyły 11 tysięcy jednostek piechoty i 800 jazdy. Wiosną 1577 roku Winkelbruch wyszedł na czele armii z miasta i postanowił zaatakować wojska koronne hetmana Jana Zborowskiego stacjonujące pod Tczewem. Rozegrała sie bitwa pod Lubiszewem, będąca klęską dla strony gdańskiej, której wojsko uległo kompletnemu rozgromieniu przez szarżę husarii.
Następnie wojska Batorego podeszły pod Gdańsk i przystąpiły do oblężenia miasta. Oblężenie trwało do końca roku 1577 i było zupełnie nieefektywne. Armia królewska nie była zdolna stawić czoło nowoczesnym systemom fortyfikacyjnym, nie posiadała wystarczającej liczby armat i żołnierzy niezbędnych do skutecznego przeprowadzenia działań oblężniczych. Klęską dla Batorego zakończyła się także próba zdobycia Twierdzy Wisłoujście, broniącej wstępu do gdańskiego portu. Wojska polskie odnosiły również porażki w wyniku kontrataków mieszczan. W grudniu polski król uległ i przy mediacji niemieckich książąt Brandenburgii i Saksonii zawarł porozumienie z Gdańskiem.
[edytuj] Skutki
Władze gdańskie zobowiązały się do złożenia hołdu Stefanowi Batoremu oraz zapłacenia kontrybucji w wysokości 200 tysięcy złotych królowi oraz 20 tysięcy klasztorowi oliwskiemu. W zamian za to anulowano wszelkie restrykcję gospodarcze nałożone na miasto w czasie wojny. Statuty Karnkowskiego zostały ostatecznie zniesione w czasie sejmu w roku 1585 i Gdańsk odzyskał pełnię praw i wolności, czyniąc to miasto uprzywilejowanym w stosunku do innych miast Rzeczypospolitej.
