Tereny Rzeczypospolitej Polskiej anektowane przez III Rzeszę
Z Wikipedii
Tereny Rzeczypospolitej Polskiej anektowane przez III Rzeszę.
W wyniku agresji Niemiec i ZSRR na Polskę we wrześniu 1939 r, po okupacji całości terytorium II Rzeczypospolitej przez Wehrmacht i Armię Czerwoną i ustaleniu w dniu 28 września 1939 r. w pakcie o granicach i przyjaźni pomiędzy III Rzeszą a ZSRR granicy niemiecko - sowieckiej na okupowanym terytorium Polski, Adolf Hitler dwoma dekretami - z 8 i 12 października 1939 r. jednostronnie wcielił zachodnie terytoria Polski do Rzeszy.
Spis treści |
[edytuj] Tereny anektowane
Do Rzeszy bezpośrednio zostały wcielone: województwo pomorskie, śląskie, poznańskie (Kraj Warty), łódzkie z Łodzią, Suwalszczyzna, północna i zachodnia część Mazowsza oraz zachodnie części województw krakowskiego i kieleckiego.
Z terytorium Rzeczypospolitej pomiędzy linią granicy niemiecko-sowieckiej z 28 września 1939 r a określoną w dekrecie wschodnią granicą ziem polskich wcielonych bezpośrednio do Niemiec ( określoną jako nowa wschodnia granica Rzeszy) Adolf Hitler utworzył odrębny twór administracyjny podporządkowany Rzeszy - Generalne Gubernatorstwo.
Powyższe akty prawne, sprzeczne z ratyfikowaną przez Niemcy Konwencją haską IV (1907) były nieważne w świetle prawa międzynarodowego i nie były uznawane zarówno przez Rząd RP na uchodźstwie jak i państwa sojusznicze wobec Polski a także państwa trzecie ( neutralne) przez cały czas trwania II wojny światowej.
Pozostałe terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na wschód od linii granicznej ustalonej na terytorium Polski w układzie pomiędzy III Rzeszą a ZSRR zostało w październiku 1939 anektowane przez ZSRR.[1]
Obszar anektowany bezpośrednio przez Niemcy obejmował terytorium 94.000 km²[2], zamieszkałych przez ok. 10 mln. ludzi.[3][2]
Na terenach anektowanych Rzesza utworzyła jednostki administracyjne ( tzw. Reichgaue) : Kraj Warty (Warthegau) i Okręg Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie, łącząc stanowisko administracyjne prezydenta prowincji z funkcją gauleitera NSDAP. Powstałe w ten sposób stanowiska namiestników Rzeszy (niem. Reichsstatthalter) objęli Arthur Greiser (Warthegau) i Albert Forster ( Okręg Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie).[4]
Ponadto rejon Ciechanowa ( jako Regierungsbezirk Zichenau ) i Suwałk został podporządkowany administracyjnie istniejącej prowincji Rzeszy Prusy Wschodnie ( prezydent prowincji i gauleiter Erich Koch) , zaś autonomiczne województwo śląskie, skrawki województw krakowskiego i kieleckiego ( Zagłębie Dąbrowskie i Chrzanów ) zostały administracyjnie wcielone do istniejącej rejencji opolskiej Rzeszy , przekształconej jednocześnie w prowincję górnośląską (prezydent prowincji i gauleiter Josef Wagner, następnie Fritz Bracht ).
[edytuj] Represje III Rzeszy wobec obywateli RP na terenach anektowanych
Polaków traktowano jako tzw. podludzi (niem. Untermensch),[5], przymusowo wysiedlano, odbierano lepsze mieszkania, drastycznie ograniczano możliwości wykonywania i zdobywania zawodu. Celem systemu okupacyjnego było sterroryzowanie, wyniszczenie psychiczne oraz fizyczne,[5] np. w Kraju Warty zarządzeniami wydawnymi poprzez administrację niemiecką zobowiązano Polaków do kłaniania się Niemcom,[5] na listach adresowanych do Polaków nie wolno było używać określenia "Pan", Polacy nie mogli posiadać samochodów, motocykli, a w wyjątkowych wypadkach zezwalano na używanie odpowiednio oznaczonych rowerów. Odebrano także wszystkie odbiorniki radiowe,[5] nie zezwalano na posiadanie telefonów, gramofonów, ograniczono możliwości korzystania z poczty, poruszanie się po kraju możliwe było tylko ze specjalnymi przepustkami, zakazano także wstępu do parków, korzystania z boisk i urządzeń sportowych, nie pozwalano na uczęszczanie do kina.[5] Zamknięto polskie szkoły, a tylko nielicznym dzieciom umożliwiono naukę czytania i pisania oraz podstaw liczenia. Polskie życie teatralne, muzyczne oraz kultura praktycznie zamarły, co rekompensowano konspiracyjną działalnością kulturalną (np. teatry).
[edytuj] Wysiedlenia
Z anektowanych przez Rzeszę terytoriów wysiedlono przymusowo zimą 1939/1940 ok. 860.000 Polaków wypędzając ich z bagażem osobistym na terytorium Generalnego Gubernatorstwa. Na ich miejscu osiedlono ok. 400.000 Niemców repatriowanych (zgodnie z układem z 28.09.1939 r.) ze wschodnich terytoriów Polski anektowanych przez ZSRR, a także z Litwy, Łotwy, Estonii i rumuńskiej Besarabii w związku z aneksją tych terenów przez ZSRR latem roku 1940.
Na terenach RP zaanektowanych przez III Rzeszę stworzono obywatelom polskim drastyczne warunki życia, charakterem przypominające zasady panujące w obozach karnych.[5] Pierwszym obostrzeniem były, wynikające z polityki wyniszczania biologicznego, warunki egzystencji ograniczające przyrost naturalny, np. w Kraju Warty w 1941 na 100 mieszkańców przypadało 4,4 nowo zawartych małżeństw polskich i 8,1 niemieckich - w rok później, w 1942 odpowiednio 1,2 małżeństw polskich i 7,2 niemieckich. W Kraju Warty w 1942 przyrost naturalny dla ludności polskiej wynosił 4,3 %, a w 1943 3 %, natomiast dla ludności niemieckiej odpowiednio 17,1 % oraz 15, 2 %.[5]
[edytuj] Sądownictwo
Wprowadzone na ziemiach wcielonych do Rzeszy niemieckie prawo karne i system sądowniczy, zostało wykorzystane przez okupanta jako narzędzie do prześladowań politycznych i narodowościowych.[6] Stanowiło również istotny składnik polityki terroru i eksterminacji wobec obywateli polskich. Prawo niemieckie zostało wprowadzone równolegle z dekretem Adolfa Hitlera z 8 października 1939 (który wszedł w życie 26 października 1939, wcielając ziemie polskie do Rzeszy). Dodatkowe obostrzenia zawierał dekret H. Himmlera, jako "komisarza Rzeszy do spraw umocnienia niemieckości" (niem. Reichskomissar für die Festigung deutschen Volkstums, RKFDV) z 12 września 1940, w którym ludności polskiej nadano status "podopiecznych Rzeszy Niemieckiej o ograniczonych prawach tubylców", faktycznie wprowadzający dyskryminację narodową.[6] Sprawę potencjalnych wykroczeń przeciwko niemieckiej władzy okupacyjnej, miały rozpatrywać tzw. sądy specjalne (niem. Sondergerichte) - określone w rozporządzeniu przygotowanym przez pełnomocnika do spraw administracji Rzeszy Wilhelma Fricka ("rozporządzenie o zwalczaniu zamachów na terenach wschodnich" z 21 lutego 1940, któremu nie polegali Niemcy i Volksdeutsche). Niemieckie prawo karne na wschodnich terenach wcielonych zostało wprowadzone kolejnym rozporządzeniem z dnia 6 czerwca 1940.
Rozporządzeniem z 4 grudnia 1941 Rada Ministrów Obrony Rzeszy wprowadziła sądy doraźne (niem. Standgerichte) oraz drakońskie, specjalne prawo karne dla Polaków i Żydów (jako prawo wyjątkowe, "lex specialis", w niemieckim kodeksie karnym), przewidujące karę śmierci, obozu karnego, lub więzienia za "akty gwałtu" wobec Niemców, uszkadzanie mienia, wzywanie do nieposłuszeństwa, posiadanie broni, lub niepoinformowanie o zamiarze popełnienia czynów wymienionych w rozporządzeniu, itp.,[6] szerokie formułowanie stanów faktycznych i dowolna interpretacja niejasnych przepisów ustawy, oznaczała możliwość powszechnego stosowania kary śmierci np. skazanie na śmierć za zerwanie plakatu niemieckiego, uderzenie Niemca, próbę ucieczki (np. od niemieckiego pracodawcy), sabotaż, naruszenie dyscypliny, itp.[6] 31 stycznia 1942 wydano rozporządzenie uzupełniające do ustawy "o specjalnym prawie karnym dla Polaków i Żydów", rozciągające jej moc na "przestępstwa" popełnione przed wejściem ustawy w życie - co było złamaniem jednej z podstawowych zasad stanowienia prawa: lex retro non agit (pol. prawo nie działa wstecz").
System sądownictwa karnego systematycznie rozbudowywano i poszerzano jego kompetencje, w 1942 padła nawet propozycja przekazania całego sądownictwa wobec obywateli polskich w ręce Gestapo (pismo ministra sprawiedliwości O. Thieracka do M. Bormanna z 13 października 1942).[6] W liście O. Thierack opisuje charakter niemieckiego systemu sądowniczego i jego funkcji w zakresie polityki eksterminacyjnej na ziemiach wcielonych do Rzeszy:
| Cytat: |
|
W związku z planem uwolnienia niemieckiego organizmu narodowego od Polaków, Rosjan, Żydów i Cyganów i w związku z planem oswobodzenia terenów wschodnich, które powróciły do Rzeszy, dla celów niemieckiego osadnictwa, zamierzam sprawy karne przeciwko Polakom, Rosjanom, Żydom i Cyganom przekazać Reichsführerowi-SS. Wychodzę przy tym z założenia, że sądy tylko w małym zakresie mogą przyczynić się do wytępienia członków tych narodowości. Niewątpliwie sądy wydają obecnie bardzo surowe wyroki na takie osoby, ale to nie wystarcza, aby w sposób zasadniczy mogły przyczynić się do urzeczywistnienia wspomnianych wyżej planów[6]
|
Terrorystyczny charakter specjalnego ustawodawstwa karnego na ziemiach wcielonych do Rzeszy, stosowanego wobec obywateli polskich, określały również liczby zapadających wyroków (na podstawie ustawy z 4 grudnia 1941 "o specjalnym prawie karnym...") - w 1942 tzw. sądy specjalne osądziły 63 786 Polaków i Żydów (w tym 5 169 młodocianych), z tego skazano 61 836, a uniewinniono jedynie 1 816 osób. Spośród skazanych, wobec 930 osób orzeczono karę śmierci i ją wykonano, wobec 201 osób zastosowano obostrzony obóz karny, obóz karny wobec 43 118 osób, a karę grzywny w 16 939 przypadków.[6]
[edytuj] Polityka narodowościowa
Władze administracyjne Niemiec wbrew postanowieniom IV Konwencji Haskiej zmuszały[7], w sposób zorganizowany od marca 1941 r. obywateli RP z terenów anektowanych przez III Rzeszę do podpisywania Volkslisty (decydującym kryterium zakwalifikowania do umieszczenia na liście, oprócz udokumentowanego niemieckiego pochodzenia, były badania rasowe). Wpisanie na Volkslistę, czyli faktyczne przyjęcie obywatelstwa III Rzeszy, odbywało się pod rygorem przymusowej deportacji do Generalnego Gubernatorstwa (jako rzekomych[8] bezpaństwowców - według precedensu rugów pruskich), stosowano także aresztowania członków rodzin i wysłania do obozów koncentracyjnych (zgodnie z instrukcją H. Himmlera z 10 lutego 1942) i innych represji policyjnych i administracyjnych.
Zobacz więcej w osobnym artykule: Volkslista.Rząd RP na uchodźstwie i władze Polskiego Państwa Podziemnego akceptowały przyjmowanie Volkslisty na ziemiach anektowanych (przede wszystkim na Śląsku i Pomorzu) jako środka mającego uchronić ludność polską na tych terenach od przymusowego wysiedlenia do Generalnego Gubernatorstwa i innych represji policyjnych okupanta. W konsekwencji - w czasie okupacji niemieckiej Volkslistę podpisało ok. 1 800 000 obywateli polskich przeważnie z terenów Rzeczypospolitej anektowanych przez III Rzeszę.
[edytuj] Represje ZSRR po 17 stycznia 1945 wobec obywateli RP na terenach anektowanych przez III Rzeszę
Po zakończeniu okupacji niemieckiej i przejęciu władzy na terenie zajętym przez Armię Czerwoną przez podporządkowany ZSRR Rząd Tymczasowy tysiące obywateli RP na Śląsku i Pomorzu, którzy przyjęli Volkslistę zostało oskarżonych o świadomą kolaborację. W konsekwencji wielu Ślązaków (w tym działacze niepodległościowi Związku Polaków w Niemczech) trafiło do obozów w Łambinowicach i Jaworznie[9], a także zorganizowanym w Oświęcimiu przez WUBP obozie pracy przymusowej[10]. Kilkadziesiąt tysięcy górników - obywateli Polski z terenu województwa śląskiego zostało w kwietniu - maju 1945 aresztowanych przez NKWD po publicznym wezwaniu do zgłoszeniu się do pracy w kopalniach i wywiezionych następnie do pracy przymusowej w kopalniach Donbasu. Do Polski wrócili po dziesięciu latach nieliczni.
Dramatyczna była sytuacja rodzin mieszanych, lub o niesprecyzowanym statusie etnicznym. Mówiący po polsku Ślązacy, Mazurzy, Warmiacy i Kaszubi, w tym polscy działacze niepodległościowi ( w tym działacze plebiscytowi z lat 1919 -1921) zmuszani byli przez władze komunistyczne do opuszczenia swoich domów i wyjazdu do Niemiec.
Osoby zamieszkujące tereny Rzeczypospolitej Polskiej anektowane przez III Rzeszę, które przyjęły obywatelstwo niemieckie przez podpisanie Volkslisty nabywały obywatelstwo polskie w drodze opcji narodowościowej ponownie w roku 1946. Proces ten odbywał się w ramach procedury weryfikacji narodowościowej. W procesie tym obywatele RP, którzy przyjęli obywatelstwo III Rzeszy i obywatele III Rzeszy z miejscem zamieszkania poza granicami II Rzeczypospolitej (Śląsk Opolski, Warmia, Mazury, Pomorze słupskie) musieli udokumentować narodowość polską, która była formalną postawą do przywrócenia, lub otrzymania obywatelstwa polskiego. Ci Ślązacy, Kaszubi, Mazurzy, Słowińcy, Warmiacy - którzy procedury administracyjnej nie przeszli pozytywnie, byli wysiedlani do Niemiec jeszcze do roku 1947.
[edytuj] Polacy w armii niemieckiej
W okresie do 1945 do Wehrmachtu wcielono blisko 100 tys. Polaków - obywateli RP, zmuszonych do przyjęcia Volkslisty. Służyli oni głównie w siłach lądowych (Wehrmacht) oraz marynarce wojennej (Kriegsmarine). Kierowano ich głownie na front wschodni. Największe straty żołnierze ci ponieśli podczas Operacji "Overlord" i walk na Przełęczy Dukielskiej.
Pomiędzy Polskimi Siłami Zbrojnymi na Zachodzie a armią brytyjską istniało nieformalne porozumienie[potrzebne źródło], na mocy którego jeńcy wojenni deklarujący narodowość polską i gotowość służby w Wojsku Polskim byli przekazywani przez Brytyjczyków żandarmerii polskiej i po filtracji wcielani do oddziałów 2 Korpusu pod dowództwem gen. Władysława Andersa i 1 Dywizji Pancernej pod dowództwem gen. Stanisława Maczka.
[edytuj] Bibliografia
- Czesław Madajczyk; Faszyzm i okupacje 1938-1945 : wykonywanie okupacji przez państwa Osi w Europie. T. 1, Ukształtowanie się zarządów okupacyjnych Poznań 1983, Wydawnictwo Poznańskie, T. 2, Mechanizmy realizowania okupacji Poznań 1984 ISBN 83-210-0335-4
- Czesław Łuczak, Polityka ludnościowa i ekonomiczna hitlerowskich Niemiec w okupowanej Polsce Poznań 1979: Wyd. :Wydawnictwo Poznańskie; ISBN 83-210-0010-X
- Jerzy Marczewski, Hitlerowska koncepcja polityki kolonizacyjno-wysiedleńczej i jej realizacja w "Okręgu Warty" Poznań 1979, Wyd. Instytut Zachodni
- Maria Rutowska, Wysiedlenia ludności polskiej z Kraju Warty do Generalnego Gubernatorstwa 1939-1941 Poznań 2003, Wyd. Instytut Zachodni ; ISBN 83-87688-42-8
- Krzysztof Stryjkowski Położenie osób wpisanych w Wielkopolsce na niemiecką listę narodowościową w latach 1945-1950 Poznań 2004: Wyd. Instytut Historii - Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Seria Publikacje Instytutu Historii UAM ; nr 62 ; ISBN 83-89407-01-9
- Grzegorz Górski ; Ludność Pomorza Gdańskiego wobec niemieckiej listy narodowej w latach 1942-1943 w świetle raportu emisariusza Delegatury Rządu RP na Kraj Toruń, 1999.
- Włodzimierz Jastrzębski; Polityka narodowościowa w okręgu Rzeszy Gdańsk - Prusy Zachodnie (1939-1945) Bydgoszcz 1977. Wyd. Wyższa Szkoła Pedagogiczna,
- Mirosław Golon, Deportacje Polaków z III grupą niemieckiej listy narodowej do obozów NKWD w ZSRR po drugiej wojnie światowej (1945-1947), Toruń 2001
- Stanisław Adamski, Zagadnienie polskości na Śląsku w czasie okupacji niemieckiej Katowice 1945 Wyd. Księgarnia i Drukarnia Katolicka;
- Christian Jansen, Arno Weckbecker, Der "Volksdeutsche Selbstschutz" in Polen 1939/40 / von Christian Jansen und Arno Weckbecker. München 1992 Wyd. R. Oldenbourg, Seria: Schriftenreihe der Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte ; Bd. 64 ; ISBN 3-486-64564-1
Przypisy
- ↑ Traktat o granicach i przyjaźni zawarty 28.09.1939 w Moskwie pomiędzy III Rzeszą a ZSRR stwierdzał w art.III.: Niezbędna reorganizacja administracji publicznej będzie przeprowadzona na terenach na zachód od linii określonej w artykule I przez Rząd Rzeszy Niemieckiej, na terenach na wschód od tej linii przez Rząd ZSRR..
- ↑ 2,0 2,1 Nowa Encyklopedia Powszechna PWN. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 2004, ss. 149 (tom 6). ISBN 83-01-14179-4.
- ↑ Rocznik Statystyczny RP 1938 z podziałem na powiaty
- ↑ Analogiczne rozwiązanie administracyjne przyjęto nieco później wobec okupowanej Alzacji i Lotaryngii
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 Jerzy Topolski: Zarys dziejów Polski. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1986, s. 233. ISBN 83-223-2156-2.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 6,6 Wiktor Lemiesz: Paragraf i zbrodnia. Warszawa: Zachodnia Agencja Prasowa, 1963, ss. 205-220.
- ↑ Nowa Encyklopedia Powszechna PWN. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, ss. 812 (tom8). ISBN 83-01-14179-4.
- ↑ Uznanie zaprzestania istnienia państwa polskiego 28.09.1939 r. przez III Rzeszę i ZSRR było sprzeczne z IV konwencją haską
- ↑ Obóz w Jaworznie w czasie okupacji niemieckiej był podobozem (filią) niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz
- ↑ Adam Cyra Tajemnice Auschwitz; Adam Cyra, Pozostał po nich ślad, Oświęcim 2006, s. 8; Archiwum Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu. Zespół Materiały, t. 221, kserokopie księgi zgonów z 1945 r.; Adam Cyra : Auschriften deutscher Gefangener in Block Nr. 11. Hans Berger, Erich Friedler..., (w:) „Schlesisches Wochenblatt” („Tygodnik Śląski”) nr 19, 12-18.5.2006; Doświadczenia graniczne. Młodzież bada polsko-niemiecką historię (pod red. Alicji Wancerz-Gluzy i Gabriele Bucher-Dinc, ze wstępem Władysława Bartoszewskiego i Richarda von Weizsäckera), Warszawa 2003, s. 267-279; Andrzej Strzelecki, Ostatnie dni obozu Auschwitz, Oświęcim 1995, ; Zygmunt Woźniczka, Z działalności polskiego i radzieckiego aparatu represji na Górnym Śląsku w 1945 r., (w:) Obozy pracy przymusowej na Górnym Śląsku, Katowice 1994; Joseph Czarnecki, Last Traces: The Lost Art. of Auschwitz, New York 1989, s. 11; Bogdan Wasztyl, Auschwitz 1946, „Dziennik Polski” 1992 nr 47;
