Piri Reis
Z Wikipedii
Piri Reis, właśc. Piri Ibn Hadżi Memmed (ok. 1465-1554) - admirał (Reis) turecki, kartograf i wielki korsarz imperium osmańskiego.
Piri Reis urodził się ok. 1465 na półwyspie Gallipoli. Prawdopodobnie wywodził się z greckiej rodziny chrześcijańskiej. Syn renegata początkowo działał jako pirat, następnie jako korsarz na zlecenie beja Tunisu (od ok. 1490), ale zrażony jego okrucieństwem przeniósł się na służbę sułtana Osmańskiego (ok. 1494) przeciwko flotom państw chrześcijańskich (Hiszpania, Wenecja, Genua). Pierwsze zwycięstwo (nad flotą hiszpańską) uzyskał w 1500.
Piri Reis jest obecnie głównie znany jako kartograf, sporządził wiele dokładnych map. W 1525 r. ukończył dzieło swojego życia - Bahrije ("Księga mórz"), będące atlasem ok. 210 map, wraz z opisami, niejednokrotnie wierszowanymi, pisanymi pod pseudonimem Piri. Po zmianie sułtana (w 1520 został nim Sulejman I), cieszył się łaskami również nowego władcy (został "Komendantem Indyjskim", czyli dowodził flotą Morza Czerwonego) i w 1528 ofiarował mu mapę świata zawierającą wybrzeża Ameryki Północnej. W 1551 mianowany naczelnym dowódcą floty Egiptu. W 1554 pada ofiarą intrygi i ponosi klęskę w walce przeciwko flocie portugalskiej na Morzu Czerwonym. Sułtan rozkazał ściąć mu głowę. Prace Piri Reisa zostały na lata zapomniane.
[edytuj] Mapa
9 listopada 1929 r. w muzeum Topkapi w Stambule odkryto fragment mapy świata przedstawiający wybrzeża Atlantyku, którą admirał sporządził w 1513 r., w tym zaznaczono Brazylię. Jak twierdzą niektórzy miłośnicy sensacji także odkrytą dopiero 300 lat później - Antarktydę (dokładniej Ziemię królowej Maud). Wzbudziło to wiele kontrowersji, niektórzy podważali autentyczność mapy, inni uważają to za dowód istnienia w przeszłości zaawansowanej cywilizacji, a nawet (Erich von Däniken) widzą w tym dowód obecności kosmitów na Ziemi, gdyż - jak twierdzą - mapa zawiera wiele szczegółów, które trudno byłoby odwzorować przy stanie wiedzy z XVI w.
Ze względu na brak znajomości sposobu obliczania długości geograficznej mapa sporządzona została w oparciu o układ nawigacyjny zwany "różą wiatrów" - zupełnie różny od obecnie stosowanej siatki kartograficznej.
Większość specjalistów, tak jak historyk kartografii Gregory McIntosh uznaje, że dane geograficzne zawarte na mapie nie wykraczają poza wiedzę geograficzną ówczesnych Europejczyków, zaś sama mapa została najprawdopodobniej przygotowana na podstawie innych map hiszpańskiech i portugalskich. Uważają oni, że ziemia zaznaczona przez Piriego nie jest Antarktydą, a autor popuścił po prostu wodze wyobraźni, podobnie jak czyniło to wielu innych współczesnych mu kartografów aż do XVIII wieku. Już starożytni Grecy przewidywali istnienie południowego kontynentu (terra australis), który miałby równoważyć ziemie znajdujące się na północnej półkuli. Prawdopodobnie Piri Reis korzystał z greckich przemyśleń i uzupełnił swoją mapę o fikcyjny kontynenet Terra Australis Incognita wzorem greckiego kartografa Ptolemeusza.
Dowodem na to, że Piri Reis opierał się na mapach europejskich jest fakt, że powtarzał występujące na nich miejscowe nieprawidłowości w zorientowaniu szczegółów. Dotyczy to między innymi basenu Morza Karaibskiego i wybrzeży Brazylii. Mapa jest dowodem, że Piri Reis musiał posiadać dość szczegółową znajomość europejskich odkryć geograficznych. Odwzorował na niej między innymi zarys Ameryki Południowej (poznany w efekcie wypraw Pedro Cabrala i Amerigo Vespucciego) oraz z dużymi błędami fragmenty Ameryki Środkowej z Karaibami.
Nie przekonuje to jednak łowców sensacji, w tym Dänikena i jego zwolenników, kapitana Mallery'ego, czy prof. Hapgooda (znanego także jako zwolennik istnienia kontynentu Mu): uważają, że Piri nie miał prawa znać wybrzeży Ameryki Południowej (Magellan opłynął jej brzegi dopiero w 1520 r., a więc 7 lat po powstaniu mapy). Jest to oczywiście nonsens, ponieważ wschodnie wybrzeża Ameryki Południowej zostały naniesione na mapę przez Vespucciego w latach 1501-1502. Dopatrują się oni w mapie także wysp Malwinyów odkryte oficjalnie w 1592 roku, wyspy Marajo oraz kilku wysp znajdujących się obecnie pod lodami Arktyki, które odkryte zostały dopiero w 1958 r. Doszukują się również - wśród rycin przedstawiających faunę i florę poszczególnych regionów świata - rysunku lamy - ssaka typowego dla regionu Ameryki i nie znanego w Europie. Przeciwnicy tej tezy wskazują, że w miarę realistyczna część mapy kończy się na wysokości wybrzeży południowej Brazylii, które były znane Europejczykom na początku XVI wieku, oraz że nie ma na niej śladu przylądka Horn, cieśniny Magellana, czy zachodnich wybrzeży Ameryki Południowej. Tajemnicza mapa ciągle pozostaje obiektem sporów.
Zobacz też:
