Osuwisko
Z Wikipedii
Osuwisko - nagłe przemieszczenie się mas ziemnych powierzchniowej zwietrzeliny i mas skalnych podłoża spowodowane siłami przyrody lub działalnością człowieka (podkopanie stoku lub jego znaczne obciążenie). Jest to rodzaj ruchów masowych, polegający na osuwaniu się materiału skalnego lub zwietrzelinowego po pewnej powierzchni. Ruch taki zachodzi pod wpływem siły ciężkości. Osuwiska są szczególnie częste w obszarach o sprzyjającej im budowie geologicznej, gdzie warstwy skał przepuszczalnych i nieprzepuszczalnych występują naprzemiennie.
Do zjawisk wywołujących osuwisko należą:
- wzrost wilgotności gruntu spowodowany długotrwałymi opadami lub roztopami,
- podcięcie stoku przez erozję, np. w dolinie rzecznej lub w wyniku działalności człowieka, np. przy budowie drogi,
- nadmierne obciążenie stoku, np. przez budownictwo,
- wibracje związane np. z pracami ziemnymi, ruchem samochodowym, eksplozjami,
- trzęsienia ziemi.
Główne elementy osuwiska to nisza osuwiskowa, zagłębienie w miejscu, w którym osunęła się ziemia, oraz jęzor osuwiskowy, miejsce, gdzie został przemieszczony ten materiał skalny.
Największe rozpoznane osuwisko na Ziemi znajduje się w Iranie. W Polsce osuwiska występują najczęściej w Beskidach (w 2001 roku osuwisko w Lachowicach zniszczyło 15 zabudowań mieszkalnych, osuwisko w Jachówce zagroziło osiedlu Straczkówka, osuwisko w Nowym Sączu zniszczyło kilka zabudowań mieszkalnych i gospodarczych, itd.), a także na zboczach Wisły oraz na bałtyckich klifach.
Osuwiska powodują rozmaite straty: degradację objętych nimi terenów i zniszczenie całej posadowionej na nich infrastruktury (budynki mieszkalne, sieć drogowa, kanalizacyjna, linie telekomunikacyjne, elektryczne, gazociągi, uprawy, lasy).
Pierwsza próba zliczenia osuwisk, przeprowadzona w końcu lat 60. wykazała istnienie na stokach karpackich ponad 3000 osuwisk. Dalsze prace doprowadziły do rozpoznania w Karpatach około 20 000 osuwisk. Na obszarze 6% powierzchni kraju, jaką stanowią Karpaty, występuje ponad 95% wszystkich osuwisk w Polsce. Ocenia się również, że w Karpatach występuje średnio jedno osuwisko na 5 km drogi jezdnej i na 10 km linii kolejowej.
Podział osuwisk ze względu na różne kryteria:
- asekwentne - tworzą się w jednorodnych, niewarstwowanych skałach (glinach, iłach)
- konsekwentne - powstają w wyniku ruchu mas skalnych po jakiejś powierzchni strukturalnej (wyróżnia się osuwiska konsekwentno-strukturalne, konsekwentno-zwietrzelinowe, konsekwentno-szczelinowe)
- insekwentne - tworzą się, gdy osunięcie nastąpi w poprzek powierzchni strukturalnych
- periodyczne - występują przy obfitych opadach
- chroniczne - są w ciągłym ruchu dopóki nachylenie stoku nie stanie się minimalne
- dolinne - występują w obszarach źródłowych rzek, gdzie erozja wsteczna zwiększa spadek terenu
- zboczowe - powstają na stokach podcinanych w wyniku erozji bocznej rzek
- zwietrzelinowe
- skalne.
[edytuj] Bibliografia
- Centrum Doskonałości Badań Środowiska Abiotycznego, IX,X 2003
[edytuj] Zobacz też:
osuwanie (w tym: osuwisko obrotowe, osuwisko ześlizgowe) • spełzywanie (w tym: soliflukcja) • odpadanie • obrywanie • osiadanie • spływanie • ześlizgiwanie • lawina
