Oskar Halecki

Z Wikipedii

Oskar Halecki (ur. 26 maja 1891 w Wiedniu, zm. 17 września 1973 w White Plains koło Nowego Jorku) - historyk polski, profesor Uniwersytetu Warszawskiego i uczelni zagranicznych, członek PAU, działacz emigracyjny.

Był synem Oskara Chaleckiego-Haleckiego (feldmarszałka armii austriackiej) i Leopoldyny z domu Dellimanicz. Ukończył gimnazjum w Wiedniu (1909), następnie studiował historię na Uniwersytecie Jagiellońskim (1909-1914); w gronie jego wykładowców byli m.in. Wiktor Czermak, Wacław Sobieski i Stanisław Krzyżanowski. Krzyżanowski opiekował się przewodem doktorskim (praca O początkach parlamentaryzmu litewskiego, 1913) oraz habilitacyjnym Haleckiego (1915). W latach 1914-1915 Halecki uzupełniał studia na uniwersytecie w Wiedniu; od 1915 był docentem w Katedrze Nauk Pomocniczych Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego, a w 1918 przeniósł się na Uniwersytet Warszawski, gdzie objął Katedrę Historii Europy Wschodniej; w 1919 został mianowany profesorem zwyczajnym, w 1920 był dziekanem Wydziału Filozoficznego, a 1930/1931 - dziekanem Wydziału Humanistycznego. Prowadził na UW wykłady z historii średniowiecznej Polski, stosunków polsko-litewskich do XVI w., dziejów Europy Wschodniej do XVII w. W latach 1925-1926 pełnił funkcję szefa Sekcji Uniwersyteckiej Międzynarodowego Instytutu Współpracy Umysłowej w Paryżu. W chwili wybuchu II wojny światowej przebywał w Szwajcarii, później wyjechał do Francji, Anglii, wreszcie do USA. Przez pewien czas wykładał na Uniwersytecie Polskim w Paryżu (1940), w latach 1944-1961 kierował Katedrą Europy Wschodniej na Fordham University w Nowym Jorku. Był również wykładowcą uniwersytetu w Montrealu, Columbia University w Nowym Jorku, Uniwersytetu Św. Ignacego Loyoli w Rzymie, University of Califonia w Berkeley. W latach 1942-1953 był dyrektorem, a 1953-1962 prezesem Polskiego Instytutu Naukowego w Nowym Jorku, przyczynił się do powstania tego instytutu w 1942.

Niezależnie od pracy naukowej zajmował się działalnością publiczną. W czasie I wojny światowej należał do Naczelnego Komitetu Narodowego. Był ekspertem polskiej delegacji na konferencji pokojowej w Paryżu (1918-1919) i sekretarzem generalnym Biura Prac Kongresowych, zgłaszał wówczas koncepcję powstania wspólnego państwa Polski, Litwy i Ukrainy. Popierał tzw. koncepcję federacyjną Józefa Piłsudskiego.

Od stycznia do czerwca 1919 pełnił funkcję naczelnika Wydziału Oświaty w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, w latach 1921 - 1924 brał udział w pracach sekretariatu Ligi Narodów w Genewie (m.in. jako sekretarz Komisji Współpracy Umysłowej Ligi Narodów). W latach 30. sympatyzował z polityką Mussoliniego. Był zdecydowanym przeciwnikiem ZSRR,uczestnikiem ruchu prometejskiego wielokrotnie wypowiadał się na temat komunistycznego i sowieckiego zagrożenia dla Europy.

Przeciwnik polityki Stalina wobec Polski w czasie II wojny światowej i sowietyzacji Polski.

Po wojnie pozostał na emigracji. Był rzecznikiem roli Polski jako "przedmurza chrześcijaństwa", postulował konieczność podporządkowania się woli Watykanu. Wysoko cenił go papież Pius XII. Brał udział w obchodach 1000-lecia chrztu Polski w 1966.

Był członkiem wielu akademii i towarzystw naukowych. W 1927 został członkiem czynnym, dwa lata później członkiem zwyczajnym Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Był również członkiem Polskiej Akademii Umiejętności (1929 członek-korespondent, 1936 członek czynny) oraz delegatem akademii do Conseil de Perfectionnement de l'Institut Francais de Varsovie (1932-1939). Ponadto brał udział w pracach Katolickiego Związku Badań Międzynarodowych w Polsce (1927-1929 prezes), Towarzystwa Naukowego we Lwowie (1938), Polskiego Towarzystwa Heraldycznego (prezes), Miedzynarodowej Akademii Dyplomatycznej w Paryżu, Instituto per l'Europa Orientale w Rzymie (członek honorowy), Centre International de Synthese Historique w Paryżu, Polskiego Towarzystwa Historycznego na Obczyźnie (prezes). Otrzymał nagrodę Kasy im. Mianowskiego (1920, za pracę O genezie i znaczeniu rządów andegaweńskich w Polsce) oraz nagrodę PAU im. J. U. Niemcewicza (1920); odebrał również kilka doktoratów honoris causa - uniwersytetu w Lyonie (1935), uniwersytetu w Montrealu, De Paul University i Fordham University. Był odznaczony m.in. Krzyżem Kawalerskim francuskiej Legii Honorowej (1924), Krzyżem Komandorskim papieskiego Orderu Św. Grzegorza Wielkiego (1927), Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta (1935).

W pracy naukowej zajmował się historią średniowieczną Litwy i Rusi, historią cesarstwa bizantyjskiego, historią średniowieczną Polski, historią najnowszą, a także naukami pomocniczymi historii oraz metodologią historii. Badał początki parlamentaryzmu na Litwie. Zainicjował szerokie badania porównawcze nad wpływem Bizancjum na politykę, gospodarkę i kulturę Europy. Analizował akt unii lubelskiej. Był autorem teorii o historycznym prawie Polski do ziem litewskich i ukraińskich. Dzieje Europy podzielił na trzy okresy: śródziemnomorski (do upadku cesarstwa rzymskiego), europejski (do początków kryzysu cesarstwa i papiestwa w końcu XIV w.) oraz atlantycki (rozszerzenie zasięgu wpływów Europy, pokój religijny w Augsburgu, konfederacja warszawska, edykt nantejski). W polityce ZSRR widział kontynuację imperializmu carskiego.

Współpracował z pismami "Czas" (1914-1918), "Polen. Wochenschrift fuer polnische Interessen" (1915-1918), "Miesięcznik Heraldyczny" (1930-1939). Do jego uczniów zaliczali się m.in. Stanisław Herbst i Janusz Pajewski. Znany był z głośnych polemik naukowych, m.in. ze swoim wieloletnim przyjacielem Janem Konstantym Dąbrowskim (na temat roli Andegawenów w Polsce i postaci Władysława Warneńczyka). Wyróżniał się znakomitą pamięcią. Jubileusz pracy historyka uhonorowano wydaniem Księgi ku czci Oskara Haleckiego w 25-lecie jego pracy naukowej (Warszawa 1935).

[edytuj] Niektóre prace

• Herby na brakteatach wielkopolskich (1910)
• Protestantyzm na Wawelu (1910)
• Chaleccy na Ukrainie (1911)
• Ród Łodziów w wiekach średnich (1912)
• Ostatnie lata Świdrygiełły i sprawa wołyńska za Kazimierza Jagiellończyka (1915)
• Zgoda sandomierska 1570 r. Jej geneza i znaczenie w dziejach reformacji polskiej za Zygmunta Augusta (1915)
• O początkach szlachty i heraldyki na Litwie (1916)
• O zabytkach języka polskiego na Litwie w wiekach średnich (1917)
• Wcielenie i wznowienie państwa litewskiego 1386-1401 (1917-1918)
• Dzieje Unji Jagiellońskiej (1918-1920, 2 tomy)
• L'histoire de l'Europe orientale (1923)
• Historyczne znaczenie wznowienia nuncjatury w Polsce (1925)
• Polityka skandynawska Jagiellonów (1927)
• Potrzeby nauki polskiej w dziedzinie historji (1929)
• Przełom w dziejach unji kościelnej w XIV wieku (1929)
• L'historiographie polonaise du XIX et XX-e siecle (1933, z Bronisławem Dembińskim i Marcelim Handelsmanem)
• La Pologne de 963 a 1914 (1933)
• Histoire de Pologne (1945)
• Imperialism in Slavic and East European History (1952)
• The Limits and Divisions of European History (1962)

[edytuj] Źródła

• Biogramy uczonych polskich, Część I: Nauki społeczne, zeszyt 1: A-J, Wrocław 1983