Nowomowa

Z Wikipedii

Nowomowa (ang. newspeak) – sztuczny język obowiązujący w totalitarnym państwie opisanym przez George’a Orwella w powieści 1984. Nowomowa charakteryzuje się tendencją do eliminacji jak największej liczby „niepotrzebnych” lub niekorzystnie (z punktu widzenia ideologii państwowej) nacechowanych wyrazów przez zastąpienie ich sztucznymi, ale poprawnymi ekwiwalentami, np. w celu zlikwidowania wyrazu zły (ang. bad) zastąpiono go wyrazem bezdobry (ang. ungood). Ma to na celu strywializowanie języka (ogłupienie ludności) oraz wyeliminowanie nieprawomyślności przez takie przekonstruowanie języka, by niemożliwe stało się sformułowanie w myśli czegokolwiek, co godziłoby w panujący reżim – zarówno poprzez mowę, jak i myśli (tzw. myślozbrodnia).

Pojęcie nowomowy używane jest również jako określenie wypowiedzi, które posługując się stałym zestawem typowych dla siebie określeń, de facto nie niosą żadnej treści, zubażają język bądź wypaczają, fałszują rzeczywistość.

[edytuj] Nowomowa w PRL

Nowomową określany jest też język PRL-owskiej propagandy, np. stosowanie militarnego słownictwa w odniesieniu do gospodarki.

Przykład nowomowy PRL-owskiej: Kontekst polityki światowej ożywił nadzieje sił rewizjonistycznych i odwetowych na przekreślenie wyników agresywnej wojny hitlerowskiej. Nadzieje te wstępnie nabierają kształt postulatu zjednoczenia Niemiec, ale nauki historii są dostatecznie wymowne i jednoznaczne (fragment tez dla Edwarda Gierka do planowanej rozmowy z kardynałem Stefanem Wyszyńskim).

W okresie stanu wojennego w Polsce w latach 1981-1982, środowiska opozycyjne wydały drukiem poradnik [1], będący w założeniach satyrą na ustrój PRL, który zawierał zasady tworzenia komunistycznej nowomowy i pozwalał np. na skonstruowanie kilkunastogodzinnego przemówienia, zawierał on 4 zbiory (A, B, C, D) ze zdaniami, wybranymi m. in. z przemówień działaczy PZPR. Dowolne łączenie zdań z każdego zbioru po kolei tworzyło gotowe formułki (bez merytorycznej treści i znaczenia), m. in.:

Zbiór A: koleżanki i koledzy/ z drugiej strony/ podobnie/ nie zapominajmy jednak że/ w ten sposób/ praktyka dnia codziennego dowodzi, że/ wagi i znaczenia tych problemów nie trzeba szerzej uzasadniać, ponieważ/ różnorakie i bogate doświadczenia/ troski organizacji a szczególnie/ wyższe założenia ideowe, a także itp.
Zbiór B: realizacja nakreślonych zadań programowych/ zakres i miejsce szkolenia kadr/ stały wzrost ilości i zakres naszej aktywności/ aktualna struktura organizacji/ nowy model działalności organizacyjnej/ dalszy rozwój różnych form działalności/ stałe zabezpieczenie informacyjno-propagandowe naszej działalności/ wzmocnienie i rozwijanie struktur/ konsultacja z szerokim aktywem/ rozpoczęcie powszechnej akcji kształtowania postaw itp.
Zbiór C: zmusza nas do przeanalizowania/ spełnia istotną rolę w kształtowaniu/ wymaga sprecyzowania i określenia/ pomaga w przygotowaniu i realizacji/ zabezpiecza udział szerokiej grupy w kształtowaniu/ spełnia ważne zadanie w wypracowywaniu/ umożliwia w większym stopniu tworzenie/ powoduje docenianie wagi/ przedstawia interesującą próbę sprawdzenia/ pociąga za sobą proces wdrażania i unowocześniania itp.
Zbiór D: istniejących warunków administracyjno-finansowych/ dalszych kierunków rozwoju/ systemu powszechnego uczestnictwa/ postaw uczestników wobec zadań stawianych przez organizacje/ nowych propozycji/ kierunków postępowego wychowania/ systemu szkolenia kadry odpowiadającego potrzebom/ odpowiednich warunków aktywizacji/ modelu rozwoju/ form oddziaływania itp.

Przykłady:

"praktyka dnia codziennego dowodzi, że stałe zabezpieczenie informacyjno-propagandowe naszej działalności zabezpiecza udział szerokiej grupy w kształtowaniu odpowiednich warunków aktywizacji"

"koleżanki i koledzy, nowy model działalności organizacyjnej wymaga sprecyzowania i określenia postaw uczestników wobec zadań stawianych przez organizacje"

"wyższe założenia ideowe, a także rozpoczęcie powszechnej akcji kształtowania postaw przedstawia interesującą próbę sprawdzenia systemu szkolenia kadry odpowiadającego potrzebom"

Nie brakowało również zabawnych zwrotów, tworzonych na potrzeby urzędników i biurokracji. Najbardziej znane dziś przykłady to:

trójkąt męski – slipki
podgardle dziecięce – śliniak
pedałowiec biurowy – kosz na śmieci
zawieralnik niewyjściowy blokujący – zasuwka do drzwi
zwis męski ozdobny – krawat
upiór dzienny - ilość sztuk odzieży wypranych w ciągu jednego dnia przez pralnię

Nowomową określane są również pojęcia i zwroty nagminnie stosowane przez biurokrację (takie jak np. wszechznaczeniowy projekt). Biurokratyczne pustosłowie ma jednak swoje źródła jeszcze w żargonie biurowym państw zaborczych, zwłaszcza Austrii.

[edytuj] Język polskawy (polszczota)

Czasami mianem nowomowy określa się wybrakowany pod względem ortografii i składni "język polskawy" stosowany w blogach i czatach, głównie przez młodzież, spolszczeń angielskich wyrazów oraz zastępowanie liter sz przez sh, ku przez q itp. Ów styl pisania często nazywany jest także pokemonizmem. Nazywanie takiego stylu pisma nowomową jest jednak niepoprawne gdyż termin Nowomowa jest nieodłącznie związany z totalitarnym lub autorytarnym systemem politycznym, a nie z sezonowymi modami językowymi.

[edytuj] Bibliografia

George Orwell, 1984,
Wiktor Klemperer (Victor Klemperer) , LTI (Lingua Tertii Imperii) : notatnik filologa , Warszawa 1989 ISBN 83-203-2498-X
Michał Głowiński Mowa w stanie oblężenia, Open, Warszawa 1996.