Marian Sokołowski (historyk)
Z Wikipedii
Marian Sokołowski – ur. 13 stycznia 1839 w Czyżewie Kościelnym, w guberni łomżyńskiej Królestwa Polskiego, zm. 25 marca 1911 w Krakowie – powstaniec styczniowy, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, historyk sztuki, konserwator zabytków i muzeolog.
Syn Leopolda Prawdzic Sokołowskiego i Doroty z Ośniałowskich. W 1879 zawarł związek małżeński z Marią Skrzyńską, a ślub odbył się 2 lutego w Kobylance k. Gorlic, należącej do Skrzyńskich z Zagórzan.
W 1858 ukończył Gimnazjum Realne w Warszawie. Następujące po tym dwa lata poświęcić miał na studia, w charakterze słuchacza nadzwyczajnego, na kursach historycznych w Berlinie i Heidelbergu. Niektórzy (np. prof. Lech Kalinowski) powątpiewają jednak, czy Sokołowski rzeczywiście kształcił się na tych uniwersytetach, gdyż nie wspomina o tych faktach w swoim curriculum vitae.
Od 1860 do 1864 przebywał w Paryżu, dokąd wyjechał studiować prawo. W końcu stycznia 1863 powrócił do Warszawy, pozostającej w stanie oblężenia, czym zapoczątkował okres swej intensywnej działalności politycznej i powstańczej. Zaprzyjaźniony z Karolem Ruprechtem (1821-1875) oraz Stefanem Bobrowskim (1841-1863), naczelnikiem miasta, został Sokołowski w początku marca 1863 mianowany komisarzem cywilno-politycznym na Ruś, wkrótce po tym jak Bobrowski stanął na czele Tymczasowego Rządu Narodowego, z ramienia Centralnego Narodowego Komitetu. Przed Sokołowskim postawiono niełatwe zadania organizowania w ogarniętym powstaniem kraju administracji powiatowej i systemu poboru podatków na Wołyniu, Podolu i Ukrainie, a także rozwiązanie kwestii włościańskiej. 17 maja 1863 – na skutek działalności rzekomo niezgodnej z linią Rządu Tymczasowego – Sokołowski został bezpodstawnie zdymisjonowany i skazany na śmierć. Jednakże sąd pod przewodnictwem Jana Majkowskiego (1828-1906) nie tylko uwolnił następnie Sokołowskiego od stawianych zarzutów, ale też pragnął utrzymać go na dotychczasowym stanowisku, na co ten nie wyraził jednak zgody i pod koniec 1863 powrócił przez Drezno do Paryża.
Okres paryski uksztaÅ‚towaÅ‚ kulturÄ™ umysÅ‚owÄ… SokoÅ‚owskiego. Tu nie tylko uzyskaÅ‚ absolutorium w École de droit i stopieÅ„ licencjatu (1864), ale też zawiÄ…zaÅ‚ serdecznÄ… i wieloletniÄ… przyjaźń z Cypranem Kamilem Norwidem. PamiÄ…tkÄ… tego jest 39 listów poety do SokoÅ‚owskiego, dedykowany mu szkic o „Balladynieâ€, ofiarowane wiersze i rysunki.
W latach 1865-1866 Sokołowski odbył podróż naukową do Grecji i na Wschód, z ekspedycją Ernesta Renana (1823-1892) i Alberta Dumonta (1842-1884). W marcu 1867 zwiedził Kolonię, wyjeżdżał też do Szwajcarii i Włoch, w których już wcześniej (ok. 1865) przebywał prawie rok, szczegółowo poznając Florencję i Rzym, a także Sycylię. W tym czasie utrzymywał Sokołowski ożywione kontakty towarzyskie i listowne z otoczeniem księcia Władysława Czartoryskiego (Hôtel Lambert), Józefem Ignacym Kraszewskim, Julianem Klaczką, Adamem Asnykiem, Karolem Lanckorońskim. O pozycji towarzyskiej oraz intelektualnej Sokołowskiego najlepiej świadczy passus z listu pisanego 5 stycznia 1867 przez Stanisława Tarnowskiego do Artura Grottgera, bawiącego w Paryżu: Czy nie poznałeś tam Mariana Sokołowskiego, któregom Ci zarekomendował jako jednego z najwykształceńszych ludzi jakich znam?
W początku 1868 roku Sokołowski przenosi się na dłużej do Wiednia. Podróżuje stąd do Turcji (1869), w roku 1870 odbywa naukową podróż do Konstantynopola i Azji Mniejszej, czyni starania o objęcie stanowiska przedstawiciela Galicji na mającej odbyć się w 1873 roku Wystawie Powszechnej w Wiedniu.
W 1872 roku SokoÅ‚owski zapisuje siÄ™ na Uniwersytet WiedeÅ„ski i studiuje historiÄ™, paleografiÄ™, zagadnienia kultury Å›redniowiecza. CzÄ™sto powtarzane sÄ… przy tej okazji informacje, iż SokoÅ‚owski zgÅ‚Ä™biaÅ‚ również w Wiedniu historiÄ™ sztuki – pod kierunkiem Maurycego Thausinga i Rudolfa Eitelberga von Edelber – co jednak nie znajduje potwierdzenia w źródÅ‚ach. Jednakże już w roku nastÄ™pnym, 1873, SokoÅ‚owski przenosi siÄ™ do Krakowa, aby dopeÅ‚nić tryennium filozoficzne. W ramach tych studiów sÅ‚ucha na Uniwersytecie JagielloÅ„skim wykÅ‚adów Józefa Kremera (1806-1875), Józefa Szujskiego (1835-1883) a przede wszystkim Józefa Åepkowskiego – o zabytkach sztuki i przeszÅ‚oÅ›ci. Pod wpÅ‚ywem szczególnej atmosfery narodowej Krakowa, miasta w którym rozpoczęła wÅ‚aÅ›nie dziaÅ‚alność Akademia UmiejÄ™tnoÅ›ci i jej Komisyja do Badania Historyi Sztuki, wobec uksztaÅ‚towanego tu już wczeÅ›niej Å›rodowiska ludzi nauki i kultury skupionych wokół Towarzystwa Naukowego Krakowskiego (Åuszczkiewicz, Åepkowski), SokoÅ‚owski postanawia pozostać w Krakowie. W tym czasie prowadzi już wykÅ‚ady z historii sztuki w Muzeum PrzemysÅ‚owym w Krakowie, nieco później wykÅ‚ada też historiÄ™ malarstwa niemieckiego, architektury i rzeźby w krakowskiej Szkole Sztuk PiÄ™knych.
W 1878 doktoryzuje siÄ™ u prof. Józefa Åepkowskiego na podstawie pracy Ruiny na Ostrowie jeziora Lednicy. Studyum nad budownictwem w przedchrzeÅ›cijaÅ„skich i pierwszych chrzeÅ›cijaÅ„skich wiekach w Polsce (druk w 1876). PodstawÄ™ tej dysertacji stanowiÅ‚y przeprowadzone wspólnie z WÅ‚adysÅ‚awem Åuszczkiewiczem badania archeologiczne. W listopadzie tego samego 1878 roku SokoÅ‚owski habilituje siÄ™ z zakresu historii sztuki na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu JagielloÅ„skiego. Kolokwium habilitacyjne, prowadzone przez prof. J. Åepkowskiego i prof. J. Szujskiego, przekonaÅ‚o wÅ‚adze Uniwersytetu, że Kandydat odpowiedziami swoimi udowodniÅ‚, iż przedmiot historii i archeologii sztuki, którego pragnie być docentem prywatnym jest mu dokÅ‚adnie znany[1].
Mianowany 7 lutego 1882 profesorem nadzwyczajnym historii sztuki, wypeÅ‚niaÅ‚ SokoÅ‚owski swoje obowiÄ…zki uniwersyteckie praktycznie aż do Å›mierci. 23 maja 1888 mianowany zostaÅ‚ profesorem zwyczajnym, w 1910 zaÅ› – profesorem honorowym Uniwersytetu JagielloÅ„skiego. Poza zajÄ™ciami ze sztuki starożytnej, Å›redniowiecznej i nowożytnej po wiek XIX, miaÅ‚ też SokoÅ‚owski monograficzne wykÅ‚ady o Leonardzie da Vinci, Rafaelu i Michale Aniele, Dürerze i Holbeinie, Giotto, Tycjanie, historii sztuki baroku wÅ‚oskiego, źródÅ‚ach ikonografii Å›redniowiecznej itd. ÅÄ…czyÅ‚ przy tym wykÅ‚ady z ćwiczeniami przy oryginalnych dzieÅ‚ach sztuki, co w czasach jego byÅ‚o nie tylko atrakcjÄ… dla sÅ‚uchaczy, ale też stanowiÅ‚o miarÄ™ metodologicznej nowoczesnoÅ›ci wykÅ‚adowcy. Z osobÄ… SokoÅ‚owskiego Å›ciÅ›le Å‚Ä…czy siÄ™ organizacja pierwszej na ziemiach polskich katedry historii sztuki w 1882 (obecnego Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu JagielloÅ„skiego), w której pod opiekÄ… profesora wychowaÅ‚a siÄ™ pierwsza generacja polskich historyków sztuki (Emmanuel Åšwieykowski, Feliks Kopera, Tadeusz SzydÅ‚owski, Julian Pagaczewski, Franciszek Klein, Jerzy Mycielski, Adolf Szyszko-Bohusz, Nikodem Pajzderski oraz inni). Kolejne katedry historii sztuki powstaÅ‚y dopiero w 1893 we Lwowie (Jan BoÅ‚oz Antoniewicz) oraz w 1917 w Warszawie – objÄ™ta przez Zygmunta Batowskiego.
Prócz pracy uniwersyteckiej, w 1884 roku Sokołowski wraz z Jackiem Malczewskim i archeologami austriackimi bierze udział w wielkiej ekspedycji naukowej do Pamfilli i Pizydii, zorganizowanej i sfinansowanej przez Karola Lanckorońskiego. Wiosną roku 1895 odbywa ponadto podróż naukową do Niemiec, Holandii i Anglii, zaś w 1904 – do Moskwy i Petersburga.
Drugim polem podziwu godnej aktywnoÅ›ci naukowej Mariana SokoÅ‚owskiego byÅ‚a Akademia UmiejÄ™tnoÅ›ci. Jej korespondentem zostaÅ‚ w 1880, a czÅ‚onkiem czynnym w 1884. W latach 1872-1882 byÅ‚ przy W. Åuszczkiewiczu sekretarzem akademijnej Komisji Badania Historii Sztuki, a od 1892 do Å›mierci – jej przewodniczÄ…cym. W peÅ‚ni urzeczywistniÅ‚ wówczas swój autorski program reform z 1887, majÄ…cych na celu podniesienie pożytecznoÅ›ci i ożywienie dziaÅ‚alnoÅ›ci Komisyi.
W 1893 SokoÅ‚owski przejÄ…Å‚ po Åepkowskim stanowisko dyrektora Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie, a także kierownictwo Muzeum Sztuki i Archeologii (wczeÅ›niej – Gabinet Archeologii Uniwersytetu). Od 1887 byÅ‚ czÅ‚onkiem korespondentem wiedeÅ„skiej Ck Komisji centralnej do badania i konserwacji zabytków sztuki i pomników historycznych (K.K. Central-Commission zur Erforchung und Erhaltung der Kunst- und historischen Denkmale), w grudniu 1889 zostaje obrany zastÄ™pcÄ… przewodniczÄ…cego Grona Konserwatorów Galicji Zachodniej, zaÅ› 13 marca 1894 – jego przewodniczÄ…cym (zastÄ™pcÄ… zostaÅ‚ wówczas StanisÅ‚aw Tomkowicz). W tym czasie SokoÅ‚owski przyczyniÅ‚ siÄ™ walnie w organizacji wielkich przedsiÄ™wzięć wystawienniczych w Krakowie – Wystawy Obrazów Dawnych Mistrzów (1892), ekspozycji zabytków z czasów Jana III Sobieskiego (1883) i Wystawy StarożytnoÅ›ci we Lwowie (1894). ByÅ‚ też czÅ‚onkiem honorowym Towarzystwa Przyjaciół Sztuk PiÄ™knych. Po Å›mierci Jana Matejki SokoÅ‚owski byÅ‚ jednym z zaÅ‚ożycieli Towarzystwa imienia Malarza, twórcÄ… Fundacji „Dom Matejkiâ€, a tym samym muzeum Artysty, które otwarto w Krakowie 6 marca 1898 roku.
Wiedza Sokołowskiego, opublikowany dorobek naukowy (200 prac ogłoszonych drukiem), a także wybitne osiągnięcia badawcze zapewniły mu członkostwo Rady Artystycznej Ministerstwa Sztuki i Nauki w Wiedniu, Towarzystwa Archeologicznego w Moskwie, Towarzystwa Badaczy Historii Sztuki we Wrocławiu, Instytutu Archeologicznego w Wiedniu, Towarzystwa Starożytności „Prusssia†w Królewcu, Akademii Nauk w Petersburgu oraz Pradze. Działalność uniwersytecka i społeczna profesora znalazła uznanie w postaci nominacji na radcę dworu (1901), nadaniu mu Krzyża Kawalerskiego Orderu Leopolda (1890), a także Komandorii Orderu Królestwa Włoskiego. Sokołowski był także kawalerem Odznaki Litteris et Artibus (1909). W 1902 roku Akademia umiejętności wyróżniła go nagrodą im. Probusa Barczewskiego za Studya do historyi rzeźby w Polsce w XV i XVI wieku (1901).
Jako badacza sztuki cechowaÅ‚a SokoÅ‚owskiego niewyczerpana erudycja, rzadko spotykana wszechstronność zainteresowaÅ„ i podejmowanych przez niego tematów, a równoczeÅ›nie metoda wÅ‚aÅ›ciwa naukom historycznym. Wywody swoje rozpoczynaÅ‚ zawsze od bezpoÅ›redniego oglÄ…du i szczegółowej analizy zabytku, a wspieraÅ‚ je materiaÅ‚ami źródÅ‚owymi archiwalnymi w zakresie jego powstania i dziejów, oraz znakomitÄ… znajomoÅ›ciÄ… literatury przedmiotu, po której poruszaÅ‚ siÄ™ ze zdumiewajÄ…cÄ… swobodÄ…. StÄ…d każdy omawiany przez niego zabytek polski lub na ziemiach polskich zachowany uzyskiwaÅ‚ oprawÄ™ widzenia z perspektywy rozwoju caÅ‚ej sztuki europejskiej. (...)Åatwo zdobyte uznanie nie zachÄ™ciÅ‚o go jednak do szukania sÅ‚awy zagranicÄ… i pracy nad sztukÄ… Å›wiatowÄ…; uważaÅ‚ za swój obowiÄ…zek przede wszystkim pracÄ™ nad sztukÄ… polskÄ… i wzbogacenie literatury polskiego narodu, gdyż byÅ‚ nie tylko wielkim uczonym, lecz i wielkim patriotÄ…[2].
Wszechstronny erudyta, świetny znawca sztuki europejskiej, a przy tym sprawny organizator, swą osobowością ukształtował na długie lata oblicze krakowskiej historii sztuki[3].
[edytuj] Źródła do biografii
- J. Pagaczewski, + Maryan SokoÅ‚owski, „Czasâ€, nr 140, z 27 marca 1911.
- S. Tomkowicz, Maryan SokoÅ‚owski, „Czasâ€, nr 146, z 30 marca 1911; nr 148, z 31 marca 1911.
- S. TurczyÅ„ski, Maryan SokoÅ‚owski 1838-1911. Wspomnienie poÅ›miertne i bibliograficzny spis prac, „Sprawozdania Komisyi Sztuk PiÄ™knych Akademii UmiejÄ™tnoÅ›ciâ€, t. 8, 1912, szp. 397-412.
- L. Kalinowski, Marian SokoÅ‚owski, [w:] Stulecie Katedry Historii Sztuki Uniwersytetu JagielloÅ„skiego (1882-1892). MateriaÅ‚y z sesji naukowej odbytej w dniu 27 maja 1983, pod red. L. Kalinowskiego, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu JagielloÅ„skiegoâ€, CMXXX, „Prace z Historii Sztukiâ€, z. 19, Warszawa 1990, s. 11-35.
- A. Małkiewicz, Z dziejów polskiej historii sztuki. Studia i szkice, Kraków 2005.