Liturgia chrześcijańska
Z Wikipedii
Liturgia chrześcijańska - liturgia zaadoptowana przez chrześcijaństwo, Officium Divinum – całość publicznych czynności świętych, skodyfikowanych rytów i ceremonii, sprawowanie wszelkich działań kultowych. W sensie ściślejszym – obrządek eucharystyczny, czyli forma sprawowania mszy świętej. Czynnościami liturgicznymi zajmuje się specjalny dział teologii – liturgika.
Liturgia chrześcijańska ma na celu uobecnić historię zbawienia, śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa, oraz budować komunię (wspólnotę) wiernych. Liturgia jest sprawowana przez całe zgromadzenie, choć szczególne role są na ogół zarezerwowane dla osób specjalnie wyświęconych. Istnieją obrządki liturgicznych przygotowane na najważniejsze święta kościelne (rok liturgiczny).
Spis treści |
[edytuj] Definicja
Wobec trudu jednoznacznego zdefiniowania liturgii powstały 3 grupy definicji:
- Definicja opisowa – "Liturgia jest zbiorem symboli, śpiewów i czynności, przy pomocy których Kościół wyraża i manifestuje swoją cześć wobec Boga" (Prosper Guéranger)
- Definicja instytucjonalna – "Liturgia jest publicznym, prawnie ustalonym kultem Kościoła, który jest wykonywany przez specjalnie wybranych i prawnie upoważnionych przedstawicieli" (Romano Guardini)
- Definicja teologiczna – "Liturgia to misterium Chrystusa i Kościoła" (Odo Casel)
[edytuj] Narodziny liturgii
Liturgia zrodziła się z adaptacji obrządków modlitewnych, paschalnych i szabasowych żydowskich do rzeczywistości chrześcijańskiej. Czytania biblijne, homilia, śpiewanie psalmów i modlitwy wywodzące się z żydowskiego kultu synagogalnego przybrało chrześcijańską formę Liturgii Katechumenów. Punktem wyjścia i podstawą liturgii jest jednak nakaz Jezusa Chrystusa podczas Ostatniej Wieczerzy: To czyńcie na moją pamiątkę. Liturgia Eucharystyczna została zbudowana wokół sakramentu eucharystii i jego podstawowych rytów: ofiarowania chleba i wina oraz wspólnotowej uczty – agape. Uczestniczyć w niej mogli tylko ochrzczeni: składał się na nią wspólny posiłek (Agape) będący powtórzeniem posiłku Ostatniej Wieczerzy oraz doświadczanie darów Ducha Świętego – wygłaszanie proroctw, mówienie językami, uzdrawianie chorych modlitwą i inne. Ta część liturgii uległa w różnych tradycjach daleko idącym przekształceniom, podkreślających symboliczny charakter uczty eucharystycznej.
Dzieje Apostolskie (2,42) przekazują ideę wczesnochrześcijańskiego porządku liturgicznego, na który składają się: "zachowanie nauki" (zapewne czytania biblijne i homilie), "łamanie chleba" (konsekracja i komunia) oraz modlitwy (w tym zapewne śpiewanie psalmów). Już w pierwszych stu kilkudziesięciu latach po śmierci Chrystusa wyodrębniły się i przybrały niezmienne, skodyfikowane formy zasadnicze elementy liturgiczne, które są zachowane do dziś we wszystkich liturgiach chrześcijańskich (pozdrowienia, modlitwa powszechna, wyznanie wiary, czytania, znak pokoju, komunia, błogosławieństwa itp.).
[edytuj] Ryty liturgiczne
[edytuj] A. Wschodnie rodziny liturgiczne
Liturgie Kościołów wschodnich – przedchalcedońskich oraz prawosławnego – wywodzą się z dwóch kolebek: Syria (Antiochia) i Egipt (Aleksandria).
[edytuj] Liturgia syryjska (antiochijsko-syryjska)
Liturgia ta (zarówno znana w swej odmianie syryjskiej, jak i jerozolimskiej) powstała w środowisku greckim i dopiero ok. V w. została przełożona na język syryjski. Pierwotnym dokumentem tej liturgii są "Konstytucje Apostolskie" z IV w., z której powstała jerozolimska liturgia św. Jakuba Apostoła (w języku aramejskim oraz greckim). W czasie wieków podlegała wpływom liturgii bizantyjskiej, zachowując jednak cechy własne. Do jej rodziny należą obrządki syryjski, jerozolimski (prawosławny), malankarski (w języku malajam), jakobicki, jakobicko-prawosławny, jakobicko-unicki – w języku arabskim (w USA także w angielskim).
[edytuj] Liturgia maronicka
Liturgia w języku aramejskim; powstała w 675 w Syrii wśród zwolenników św. Jana Marona – maronitów.
[edytuj] Liturgia chaldejska
Obrządek chaldejski używa liturgii mszalnych w języku aramejskim: Adda i Mari, Teodora z Mopsuetii oraz Nestoriusza. Do tej rodziny należą obrządki chaldejsko-nestoriański (meluzjański), chaldejsko-katolicki i syro-malabarski.
[edytuj] Liturgia bizantyjsko-grecka
Z reguły mimo niewielkich odmian dosyć jednolita. Ukształtowana na podłożu liturgii syryjskiej (antiocheńskiej), wyodrębniła się na początku IV w. i stała się dominującą liturgią w świecie prawosławnym. Podstawowymi tekstami liturgicznymi są liturgie mszalne św. Bazylego Wielkiego i św. Jana Chryzostoma. Ewolucja liturgii bizantyjskiej zatrzymała się w XIV w., odkąd do dziś przetrwałą z bardzo niewielkimi zmianami. Główne obrządki (w wersji prawosławnej i katolickiej): bizantyjsko-grecki, bizantyjsko-słowiański (w jęz. staro-cerkiewno-słowiańskim), bizantyjsko-ukraińskim, bizantyjsko-rumuńskim, bizantyjsko-bułgarskim, bizantyjsko-serbskim, italo-bizantyjskim, italo-albańskim (na Kalabrii i Sycylii), gruzińsko-bizantyjskim, rosyjsko-bizantyjskim starowierskim, rosyjsko-bizantyjskim reformowanym, oraz melchickim.
[edytuj] Liturgia ormiańska
Liturgia ta jest jedną z najstarszych sprawowanych liturgii na świecie. Jej aktualna postać jest (nie licząc zupełnie szczegółowych zmian) z VII w. Do jej rodziny należą obrządki gregoriańskie i gregoriańsko-katolickie.
[edytuj] Liturgia aleksandryjska
Liturgia ta zawiera kilka odmian (liturgia świętego Marka, liturgia Cyryla z Aleksandrii). Do jej rodziny należą obrządki grecki (wygasły), koptyjski (egipski) i etiopski (abisyński), dawniej używana także w innych Kościołach, jak np. melchicko-prawosławnym.
[edytuj] B. Zachodnie rodziny liturgiczne
[edytuj] Liturgia afrykańska
Jako pierwsza liturgia łacińska, powstała w Kartaginie w pierwszej połowie II w. Znana jest tylko z rekonstrukcji na podstawie pisanych źródeł wczesnochrześcijańskich. Posiadała odmiany na najważniejsze święta (Pascha, Pięćdziesiątnica). Liturgia ta miała wielki wpływ na inne zachodnie liturgie, zwłaszcza rzymską, galijską i hiszpańską. Liturgia afrykańska zanikła w VI i VII w. ze względu na załamanie się chrześcijaństwa w Afryce.
[edytuj] Liturgia rzymska
Najstarszym tekstem liturgii rzymskiej jest Kanon św. Hipolita Rzymskiego. Początkowo w Rzymie językiem liturgicznym była greka, wypierana powoli przez łacinę. W tym okresie elementy liturgiczne były naznaczone improwizacją (działo się tak aż do IV w.). Reforma Grzegorza Wielkiego usankcjonowała podział na liturgię papieską i liturgię miejską. Wówczas zaczął funkcjonować liturgiczny kanon rzymski. Rozwój chrześcijaństwa na północ od Alp doprowadził do zaistnienia odmian liturgicznych, stanowiących adaptację liturgii rzymskiej do potrzeb Kościołów lokalnych (np. liturgia frankońsko-rzymska). W wiekach XIII i XIV powstają tendencje jednolicące elementy liturgiczne, przez m.in. pojawienie się mszału rzymskiego, oraz liturgii kurialnej rzymskiej. W XVI w., po reformacji, Sobór trydencki nakazał papiestwu odnowić liturgię, która to z niewielkimi zmianami dotrwała do II Soboru Watykańskiego, kiedy to liturgia rzymska została uproszczona oraz zaczęto odprawiać ją w językach narodowych, przełamując monopol łaciny.
[edytuj] Liturgia ambrozjańska
Liturgia Mediolanu tradycyjnie przypisywana św. Ambrożemu. Jej źródła tkwią w liturgiach wschodnich, jednak w średniowieczu silnie zbliżona do liturgii rzymskiej, zachowuje do dziś pewne elementy własne. Za przykład może tu posłużyć Adwent, który w tym rycie trwa 6 tygodni (w liturgii rzymskiej tylko 4), czy też inna struktura Liturgii Godzin. Co ciekawe pewne elementy przeszły z rytu mediolańskiego do rytu rzymskiego. Liturgia ambrozjańska używana jest w niektóre dni w archidiecezji mediolańskiej oraz w Szwajcarii włoskojęzycznej (kanton Ticino). Posiada własną bogatą tradycję śpiewu liturgicznego.
[edytuj] Liturgia galijska
Zob. także: Ryt gallikański
Istniała w Galii i północnej Italii prawie do końca VIII w., zastąpiona później liturgią rzymską. Posiada swe źródła w liturgiach wschodu, jednak przejętych – jak się zdaje – za pośrednictwem Mediolanu i jego liturgii ambrozjańskiej. W samej Galii, niektóre odmiany wykazywały pewne wzajemne wpływy z liturgią hiszpańską. W drugiej połowie XX w. liturgia ta została zrekonstruowana i zaadaptowana na potrzeby francuskich wspólnot prawosławnych (podlegających patriarchatowi Rumunii).
[edytuj] Liturgia hiszpańska (mozarabska)
Zob. także: Ryt mozarabski
Liturgia pochodząca w dużej mierze z liturgii afrykańskiej istniała wśród chrześcijan żyjących w arabskiej Hiszpanii. Nacechowana pewnymi wpływami sztuki arabskiej (zwłaszcza w śpiewie liturgicznym). Zachowała pewne własne cechy nawet po rekonkwiście i rozpropagowaniu liturgii rzymskiej.
[edytuj] Liturgia celtycka (iroszkocka)
Wywodzi się niewątpliwie z liturgii galijskiej i wiąże się z działaniem misjonarzy na terenach ludów celtyckich (m.in. Patryk, Kolumban, Augustyn z Canterbury). Liturgia ta zanikła w wiekach X-XII, zastąpiona przez liturgię rzymską.
[edytuj] C. Liturgie Kościołów i wspólnot protestanckich
W wyniku Reformacji i jej krytyki katolicyzmu, poszczególne kościoły protestanckie stworzyły własne formy kultu, biorąc początek od Von Ordnung des Gottesdienstes in der Gemeinde Marcina Lutra z 1523, La forme des prieres et chants ecclesiastiques Kalwina (1542) oraz anglikańskiego Book of Common Prayer (1549). W liturgiach protestanckich nacisk położony jest na prostotę i na czytanie biblijne. Od swego początku sprawowana w językach lokalnych, charakteryzuje się rozbudowaną homiletyką. Podczas tej liturgii dokonuje się spowiedź powszechna. Istnieje wiele odmian liturgicznych w protestantyzmie, niektóre są nacechowane sporą dozą improwizacji.
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Portal liturgiczny Pascha
- Brewiarz.pl
- Portal liturgiczny Dominikanie
- Portal liturgiczny Liturgia Wrocław
- Portal liturgiczny Liturgia.org.pl
- Portal liturgiczny Liturgia.ovh.org
