Latarnia uliczna
Z Wikipedii
Latarnia uliczna – oprawa oświetleniowa wraz z konstrukcją ją podtrzymującą (słupem, wysięgnikiem lub przewieszką), mająca za zadanie oświetlać ulice, chodniki i drogi (także alejki w parkach) w warunkach niedostatecznej widoczności – przede wszystkim nocą, ale także w czasie mgły, obfitych opadów atmosferycznych, silnego zachmurzenia itp. – w miejscach, gdzie przebywać może wiele osób lub pojazdów.
Zazwyczaj ustawia się je w miastach i mniejszych miejscowościach na skrzyżowaniach i wzdłuż ulic, a także poza miastami, np. wzdłuż ruchliwych autostrad, na rozjazdach, skrzyżowaniach oraz przejazdach kolejowych. Współczesne oświetlenie ulic projektuje się na ogół tak, aby zmniejszyć do minimum "zanieczyszczenie świetlne" (ang. light pollution), czyli zminimalizować część strumienia światła skierowaną do góry i na boki – która nie służy poprawie widoczności na ziemi, a stanowi de facto marnowanie energii bezużytecznie rozpraszającej się w niebo i utrudnia amatorskie obserwacje astronomiczne.
Spis treści |
[edytuj] Historia latarni
|
|
Lepsza widoczność okolicy na obszarach zamieszkanych przez ludzi, zapewniona dzięki oświetleniu ulicznemu, zmniejsza liczbę nieszczęśliwych wypadków komunikacyjnych (wg różnych źródeł - spadek rzędu 30-45%), a także zmniejsza zagrożenie kryminalne, dlatego już w czasach historycznych stosowano oświetlenie miejsc publicznych – pochodniami, lampkami olejowymi, karbidowymi itp. Przyjmuje się, że pierwszy raz zastosowano je w Londynie, kiedy burmistrz tego miasta Sir Henry Barton polecił w 1417 "rozwieszać każdego wieczora zimą latarnie ze światłami pomiędzy Hallowtide i Candlemasse".
Dopiero jednak w XIX wieku coraz powszechniejsza dostępność z jednej strony nafty i wynalezionej przez Łukasiewicza lampy naftowej, zaś z drugiej - gazu miejskiego pozwoliła na użycie nafty lub gazu do oświetlania skrzyżowań i ulic (pierwsze latarnie gazowe zainstalowano w Londynie 1 maja 1814, wg innych źródeł - już w 1809; w Paryżu w 1819). Dla porównania, na ziemiach polskich latarnie olejowe instalowano jeszcze w I poł. XIX w., np. w Łodzi - od 1835 (zob. kalendarium miasta).
Później, wraz z postępem elektryfikacji, uliczne latarnie olejowe, naftowe i gazowe zostały niemal wszędzie zastąpione lampami elektrycznymi, najpierw łukowymi (na pl. Zgody w Paryżu w 1843), potem żarowymi (31 grudnia 1879, 400 żarówek w Menlo Park, Nowy Jork, a 4 września 1882 - 14 tysięcy elektrycznych lamp ulicznych w Nowym Jorku), wreszcie fluorescencyjnymi, rtęciowymi i sodowymi. Jedynie w historycznych centrach miast (np. na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu) do dziś zachowuje się jeszcze niekiedy lampy gazowe, dające znacznie łagodniejsze światło niż lampy elektryczne, ale wymagające na ogół codziennego ręcznego włączania o zmierzchu i gaszenia o świcie (istnieją jednak już rozwiązania techniczne umożliwiające wykonywanie tej czynności bez udziału latarnika).
W Niemczech oświetlenie gazowe utrzymywane jest nadal w 40 miastach; ogółem jest to 80 tys. lamp, z czego większość w Berlinie (44 tys.), Düsseldorfie (18 tys.), Frankfurcie nad Menem (5,5 tys.) i Moguncji (3 tys.).
W Polsce używa się ich obecnie jedynie w kilku miastach, oprócz Wrocławia (tu, od czasu postawienia pierwszych 23 maja 1847 do dziś utrzymywanych jest 90 latarni gazowych) – na warszawskich Bielanach i w kilku innych miejscach miasta (od 1856; 60 sztuk), m.in na Agrykoli i przy Al.Szucha, w Krakowie przy gazowni i pod Sukiennicami, w Olsztynie (przy fosie koło zamku, dwie latarnie), w Gorzowie i w nielicznych innych miejscowościach (np. dwie w Nowym Mieście nad Wartą).
[edytuj] Współczesne latarnie
Rozwój cywilizacyjny w II połowie XX wieku wpłynął na gwałtowne zwiększenie zapotrzebowania na jasno oświetlone jezdnie, chodniki, place i skwery.
W dużych miastach latarnie instaluje się zazwyczaj w regularnych odstępach - rzędu 15 do 60 metrów - wzdłuż ulic, zapewniając nocą dostateczną równomierność oświetlenia. Ich liczba jest obecnie znacznie większa niż w czasach latarni naftowych i gazowych: przykładowo w latach 50. we Wrocławiu, liczącym wówczas około 400 tys. mieszkańców, zainstalowanych było nieco ponad 5000 latarni gazowych i był to szczyt rozwoju oświetlenia ulic tą metodą w tym mieście. Lamp elektrycznych jest zaś obecnie kilkadziesiąt razy więcej.
Zazwyczaj instaluje się od jednej do kilku - nawet ośmiu - lamp na jednym słupie, na wysięgnikach tak ukształtowanych, aby zapewnić jak najlepsze oświetlenie w najważniejszych obszarach w pobliżu słupa - np. na skrzyżowaniach bądź na ciągach dla pieszych. Niekiedy oprawy zawieszane są na linach (przewieszkach) rozciągniętych pomiędzy stojącymi na poboczach słupami lub ścianami budynków. Wysokość latarni nie jest stała i jest kompromisem pomiędzy równomiernością i szerokim zasięgiem (przy latarniach wysokich) a większą jasnością oświetlenia powierzchni ziemi uzyskiwaną z niższych lamp tej samej mocy i sprawności energetycznej i mieści się ona w zakresie od ok. 6 do 16m. Niekiedy - jak w pobliżu lotniska Okęcie w Warszawie - instaluje się latarnie o szczególnie małej wysokości, aby zapewnić podchodzącym do lądowania samolotom dostatecznie duży margines bezpieczeństwa dla pułapu ich lotu.
Współczesne latarnie elektryczne sterowane są zazwyczaj przez automatyczne sterowniki astronomiczne załączjęce latarnie o zmierzchu i gaszące o świcie w porze zależnej od pory roku lub wyłączniki zmierzchowe, włączające lampy w całej okolicy po pogorszeniu się warunków oświetlenia naturalnego i gaszące je, kiedy staje się już dostatecznie jasno. Urządzenia te mogą sterować większą ilością opraw lub być integralnym elementem każdej sztuki.
W niektórych miastach (np. w Austrii i w Niemczech) instalowane bywają dodatkowe wyłączniki zegarowe, zmniejszające jasność oświetlenia w czasie, kiedy ruch uliczny zmniejsza się istotnie – np. po północy, albo po godz. 2:00 w nocy. Współcześnie jednak unika się jednak wyłączania całych latarń (przynajmniej w dużych miejscowościach, gdyż są okolice gdzie gasi się w środku nocy całe oświetlenie), tylko poprzez redukcję mocy poszczególnych opraw. Latarnie, które mogą być wyłączane na część nocy, oznaczane są w Austrii i Niemczech specjalnym znakiem (jak na ilustracji z lewej) w kształcie prostokątnej białej tablicy z poziomym szerokim czerwonym pasem.
Podczas trwania kryzysu poprzedzającego wprowadzenie w Polsce stanu wojennego w 1981, praktycznie od zimy stulecia 1979/80, państwowe służby energetyczne poprzez wprowadzanie tzw. stopni zasilania wymuszały drastyczne oszczędności energetyczne poprzez wyłączanie prądu w całych kwartałach miast lub - czasem - przez wyłączenia znacznej ilości (czasem nawet wszystkich) latarń ulicznych w poszczególnych miastach i miejscowościach. Proceder ten trwał jeszcze przez pierwsze lata 80., drastycznie zwiększając poczucie zagrożenia mieszkańców miast i powodując zwiększenie ilości czynów kryminalnych oraz wypadków drogowych na ulicach.
Na ustawianych współcześnie w Polsce latarniach ulicznych instaluje się zazwyczaj od jednej do kilku opraw lampowych zawierających lampy sodowe lub rtęciowe o mocy od 75 do 400 watów. Cena kompletnej oprawy mieści się - w zależności od typu - w przedziale od 500 do 1000 złotych; koszt pojedynczej latarni jest jednak kilkakrotnie wyższy, obejmuje bowiem koszt samego słupa, jego ustawienia i wewnętrznego okablowania wraz z zabezpieczeniami, a także podłączenia do instalacji ulicznej.
[edytuj] Ciekawostki
Do lamusa przechodzą już XIX- i XX-wieczne skojarzenia ulicznych latarni jako punktów podparcia dla osób mających trudności z utrzymaniem pionu po nadużyciu alkoholu, z kobietami lekkich obyczajów albo z miejscem ulubionym przez psy do załatwiania potrzeb fizjologicznych.
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Przepisy europejskie dotyczące oświetlenia dróg
- EN 13 201 – 2003 Road lighting, Bruksela 2003 (wydana w Polsce jako PN-EN 13201)
- CEN/TR 13 201-1 – 2004 Road lighting – Selection of lighting classes, Bruksela 2004 (PN-CEN/TR 13201)
Zalecenia:
- Publication CIE – 115, Technical Report. Recommendations for the lighting of roads for motor and pedestrian traffic, Wiedeń 1995
