Kaukaz (kraina historyczna)
Z Wikipedii
Kaukaz jest regionem na pograniczu Europy i Azji pomiędzy Morzem Czarnym a Kaspijskim wokół gór Kaukaz.
W skład Kaukazu wchodzi:
- Kaukaz Północny (Przedkaukazja)
- góry Kaukaz
- Kaukaz Południowy (Zakaukazja)
Czasami do Kaukazu zalicza się także północną część Wyżyny Armeńskiej.
Spis treści |
[edytuj] Historia
W starożytności Kaukaz był pod władzą Asyryjczyków, później Persów, a w VII wieku p.n.e. swoją kolonię założyli Grecy. W I w.p.n.e Zakaukazję zdobył Tigranes II. W kolejnych wiekach Kaukaz był najeżdżany przez: Chazarów, Hunów, Awarów i Arabów. W XIII w. został zdobyty przez Mongołów. W XVIII w. podbity przez Rosję, która w 1785 utworzyła namiestnictwo kaukaskie, a w kolejnych latach przesuwała granice na południe.
W czasie wojny rosyjsko-tureckiej (1877-1878) w Kaukazie wybuchło powstanie wspierane przez Turcję.
Po wybuchu rewolucji bolszewickiej ludność Kaukazu zwołała demokratyczny parlament, który proklamował 9 kwietnia 1918 r. niezawisłość Kaukazu Południowego (do 26 maja 1918 istniała Zakaukaska Demokratyczna Republika Federacyjna). 29 maja powstały niepodległe republiki: Gruzja, Armenia i Azerbejdżan. W latach 1920-1921 zostały one najechane przez bolszewików i wcielone do Rosyjskiej Federacyjnej Republiki Radzieckiej.
[edytuj] Teraźniejszość
Obecnie na terenie Kaukazu trwa nieustający konflikt narodowościowy. Kaukaz Północny należy do Rosji (m.in. Czeczenia, Dagestan), a w Kaukazie Południowym istnieją trzy niepodległe państwa, w których także trwają walki (m.in. Górski Karabach, Osetia Południowa, Abchazja). Najwięcej kontrowersji wzbudzają dziś badania etnograficzne. Szczególnie jest to ważne ze względu na konflikty mające miejsce na tym terenie. Z drugiej strony są one niezwykle skomplikowane. Kaukaz zamieszkują dziś ludy, których etnogeneza nie została jeszcze w pełni wyjaśniona. Teoria jafetycka mówi o wspólnych przodkach ludów kaukaskich i indoeuropejskich, lecz to tylko przypuszczenia.
Dziś na Kaukazie jest to ok. 70 narodowości. W ciągu wieków liczba ta ulegała zmianie. Nawet w XX wieku kilka ludów zostało w różny sposób i z różnorakich przyczyn wykreślonych lub dopisanych do tej listy. Występują też pewne rozbieżności, co do zakwalifikowania konkretnych ludów czy etnosów do odpowiednich grup i poziomów zaawansowania w rozwoju świadomości oraz budowy własnej narodowości. Stąd też liczby są podawane w przybliżeniu. Dziś przyjmuje się za obowiązujący podział na 70 nacji. W przybliżeniu ten podział wygląda następująco:
- Rodzina kartwelska (Gruzini)
- Rodzina abchasko-adygijska (Abchazi, Adygejczycy, Czerkiesi)
- Rodzina nach-dagestańska (Awarowie, Czeczeni, Lezgini)
- Rodzina indoeuropejska:
- Grupa ormiańska (Ormianie)
- Grupa irańska (Osetyńczycy, Kurdowie, Talsinowie, Tamowie, Górscy Awarzy)
- Grupa słowiańska (Rosjanie, Ukraińcy) - napływowa
- Grupa grecka (Grecy) -napływowa
- Rodzina ałtajska:
- Rodzina semito - chamicka:
Ludy te zamieszkują obszar 440 tys. km². Łącznie w 1991 roku na tym terenie żyło 28,5 miliona ludzi. Jest ostatnia oficjalna liczba podawana we wszelkich rodzajów źródłach. Szczególne wątpliwości budzi pokrewieństwo między językami południowo – i północnokaukaskimi. Przy akceptacji takiego, być może dalekiego pokrewieństwa, w rodzinie kaukaskiej można sklasyfikować ok. 37 języków używanych na Kaukazie. Z nich wszystkich tylko 12 ma standardy literackie: gruziński, abazyński, abchaski, awarski, adygejski, dargiński, inguski, kabardo-czerkieski, lakijski, lezgiński, tabasański i czeczeński. Większość z nich powstała w XIX wieku w oparciu o alfabet rosyjski. Wszelkie próby stworzenia własnych alfabetów, przy wykorzystaniu alfabetu arabskiego lub łacińskiego spełzły na niczym. Stąd też przeważająca liczba narodów ma swoje języki tylko w formie mówionej. Ostatnimi czasy próbuje się to zmienić wprowadzając zapis 34-literowy, oparty na piśmie łacińskim, wśród ludów turkojęzycznych. Efekty tego eksperymentu zostaną poznane dopiero w niedalekiej przyszłości.
[edytuj] Źródła
- W.S. Apiczenko (red.) Atłas Narodow Mira, Instytut Etnologii im. M. N. Mikłucho-Makłaja, Moskwa 1964
- Andrzej Furier Historyczne aspekty kulturowego zróżnicowania Kaukazu, w: "Sprawy narodowościowe. Seria nowa", z. 16-17, 2000; s. 65-93
- Alfred Franciszek Majewicz Języki świata i ich klasyfikowanie, Warszawa 1989
