Jaśliska

Z Wikipedii

Współrzędne: 49°27' N 21°48' E49.45 21.8 (Jaśliska)

Jaśliska

Herb Jaślisk

49° 27' N
21° 48' E

Liczba
mieszkańców (2006)
• liczba ludności

480

Strefa numeracyjna
(do 2005)

Położenie wsi

Położenie na mapie Polski

Jaśliska

Galeria zdjęć w Wikimedia Commons

Jaśliska – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie krośnieńskim, w gminie Dukla.

W latach 1973-1976 miejscowość była siedzibą gminy Jaśliska. W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie krośnieńskim.

Położona w Beskidzie Niskim nad rzeką Jasiołką.

Liczy ok. 500 mieszkańców. Restauracja, 2 sklepy spożywcze, sklep przemysłowy, poczta, ośrodek zdrowia, schronisko turystyczne, parafia rzymskokatolicka. Miejscowość ta jest celem pielgrzymek do cudownego obrazu Matki Boskiej Jaśliskiej koronowanego w 1997 przez Jana Pawła II. Wieś idealnie nadaje się na wypoczynek dla osób lubiących aktywnie spędzać czas z dala od miasta.

[edytuj] Historia

Jest to gród obronny przygraniczny, który strzegł drogi na trasie od południa Europy do Dukli i Krosna. Świadczą o tym pozostałości murów obronnych. Miasto lokowane w 1366 r. przez Kazimierza Wielkiego na trakcie handlowym prowadzącym na Węgry, pierwotnie pod nazwą Hohenstath ( Wysokie Miasto ). Dzierżawił je Jan Hanzelino , który wg przywilejowi królewskiemu w 1367 r. ponownie lokował miasto. kolejnym dzierżawcą był Zyndram z Maszkowic. W 1419 roku podróżował tędy król Władysław Jagiełło z Węgier do Sanoka. W 1443 Jaśliska zostały przydzielone przez Władysława Jagiełłę biskupstwu przemyskiemu. Od tej pory Jasliska stanowiły stolicę klucza dóbr biskupstwa przemyskiego zwanego Państwem Biskupim. W 1436 r. wójtostwo otrzymał bp. przemyski Janusz z Lubienia. Przez całe wieki miasto żyło z handlu winem oraz z kamieniarstwa. Pierwszymi znanymi wójtami Jaslisk byli Jan Wejss z Dębowca, Zyndram z Jaślisk, lub Jasła i Andrzej z Łubna. W 1436 wójtowstwo Jaślisk nabył bp Janusz z Lubienia i było to tzw. Państwo Biskupie. W 1474 roku Jaśliska zostały napadnięte przez węgierskie wojska Tomasza Tatarczaya i w 1477r. otrzymało potwierdzenie praw lokacyjnych. Jednak po wzmocnieniu murów obronnych i baszt, odparły w 1657 r. najazd wojsk Rakoczego. Zapewne po tych wydarzeniach usypano tzw. mogiłę szwedzką. W 1506 r. Jaśliska otrzymały od Aleksandra Jagiellończyka potwierdzenie lokacji, ustanowienie komory celnej i dwa doroczne jarmarki oraz zwolnienie mieszczan przez 8 lat z podatków i danin. Potwierdził to Stefan Batory w 1575 r. i Zygmunt III Waza w 1595 r. W 1657 roku król Jan Kazimierz zatwierdził tu Kongregację Współczującą Chrystusowi militarno -porządkową organizację tzw. potocznie krzyżaków (od białego krzyża na czerwonym płaszczu). działającą do rozbiorów Polski. W latach 1704-1708 stacjonowały tu wojska na zmianę popierające Augusta II Mocnego albo Stanisława Leszczyńskiego i wojska szwedzkie lub rosyjskie, po zwycięstwie pod Połtawą. Jaśliczanie potrafili się czasem przed nimi obronić, np. w 1704 r.

Mieszkańcy Jaślisk wspierali konfederatów barskich, którzy tu często stacjonowali w latach 1768-1772. W roku 1772 po zajęciu miasta przez wojska austriackie, Jaśliska weszły w skład prowincji galicyjskiej.

Miasto bardzo ucierpiało w czasie I wojny światowej. W listopadzie 1914 roku wkroczyły oddziały rosyjskie odpychając wojska austro-węgierskie, którzy wrócili tu jeszcze 26 grudnia 1914 r. Na przełomie 1914 i 1915 r. trwały walki w okolicy wzniesień Kamarki i Kamiennej.

Po wytyczeniu nowego traktu przez Przełęcz Dukielską zaczęło podupadać. W 1934 r. Jaśliska utraciły prawa miejskie.

W II wojnie światowej była tu Placówka AK OP-15 podlegająca czasem Placówce Róża w Rymanowie. Tu był tez m.in. kurierski punkt przerzutowy, wspomagany przez odznaczonego w I w. światowej- ks. Waleriana Rąpałę, o którego po aresztowaniu, upomnieli się nawet Łemkowie. Wspomagał też bł. ks. Władysław Findysz z Nowego Żmigrodu .

We wrześniu 1944 r. miejscowość była wielokrotnie bombardowana. Spłonęła północna część miasta i zginęło wielu mieszkańców. Walczyła tu Brygada I Korpusu Czechosłowackiego.

[edytuj] Parafia w Jasliskach

Parafia katolicka był założona razem z miastem w 1366 r. i tu wtedy istniał kościół drewniany. W 1732 r. postawiono tu kościół murowany. W 1756r. poświęcono go nadając mu imię św. Katarzyny. Wewnątrz (wg wiernych cudowny) obraz Matki Bożej Jaśliskiej malowany na desce w 1634 r.- koronowany przez Jana Pawła II w 1997r. W roku 1890 parafia łacińska obejmowała miejscowości: Czeremcha, Daliowa, Darów, Jasiel, Lipowiec, Moszczaniec, Polany Surowiczne, Posada Jasliśka, Puławy, Rudawka Jaśliska, Surowica, Wola Niżna, Wola Wyżna.

W latach 1772-1914, powiat sądowy Sanok, gmina Rymanów.

W 1898 r. miasteczko liczyło 971 mieszkańców oraz 151 domów. Mieszkali tu głównie Polacy oraz niewielka społeczność żydowska.

[edytuj] Ludzie związani z Jaśliskami

Marian z Jaślisk - Marian of Jaślisk -d. 1658 dominikanin; filolog; teolog; autor słowników
Walenty Chłędowski - (13 lutego 1797- 23 grudnia 1846), zm. Wietrzno, brat; Adama Tomasza, literat, tłumacz, krytyk lit., pisarz, filozof; redaktor „Pamiętnika Lwowskiego”, wyd. rocznika „Haliczanin”; pisał szkice lit., przekłady.
ks. Kasper Gąsiorowski (1798 - 1872), ur. w Jaśliskach, proboszcz i dziekan jasielski, działacz oświatowy i społeczny, wspierał powstańców, Honorowy Obywatel Jasła.
ks. płk. Stanisława Warchołowski- z Jaślisk, po wkroczeniu AR, był generalnym dziekanem Wojsk Polskich.
kpr. Jan Kopystyński Jarząbek ( ur. 3 grudnia 1911), pracownik strażnicy, dow. Placówki OP-11 i OP-15 AK Jaśliska, uczestnik akcji min. na strażniżnicę 20 .12.1943 r., zginął 8 lutego 1944 r. w Haczowie zastrzelony przez żandarma Paula Diebala, (potem zlikwidowanego w Dukli przez ppor. Barana Bekasa)
Józef Bogdański - malarz, powstaniec, mieszkający tu od 1846r. wraz całą rodziną malarska z których Zygmunt Bogdański wyjechał w 1946 r.
ks. Jan Piotr Baran - wieloletni proboszcz parafii św. Katarzyny Aleksandryjskiej. Doprowadził do koronacji obrazu Matki Bożej Królowej Nieba i Ziemi, znajdującego się w ołtarzu głównym kościoła. Koronacji dokonał papież Jan Paweł II w dniu 10 czerwca 1997 roku podczas Mszy św. w Krośnie. Od tego czasu Sanktuarium stało się ważnym obiektem kultu i pielgrzymowania wiernych z całej Polski, a także z terenów obecnej Słowacji, skąd, według podań, pochodzi Łaskami i Cudami słynący obraz.
Paweł Ossoliński - opiekun majątku Polanka (dzielnica Krosna) ur. w Jaśliskach w czasie powstania krakowskiego w 1846r. zm. Chicope Mass USA 1929

[edytuj] Zabytki

Obecna zabudowa rynku jest w większości drewniana. Najstarsze budynki z ok. połowy XIX w., zachowały się w zachodniej pierzei rynkowej. Przykłady dawnej, drewnianej zabudowy małomiasteczkowej odnaleźć można również przy ul. Węgierskiej oraz ul. Wolańskiej. Powstały one pod koniec XIX i na pocz. XX w. i nawiązują w konstrukcji, bryle oraz detalu architektonicznym do przyrynkowych budynków z połowy XIX w.

Warto odwiedzić murowany kościół pw. św. Katarzyny - wybudowany w latach 1732-56, z cudownym obrazem Matki Bożej Królowej Nieba i Ziemi- powstałym w XV w. na styku Czech i Węgier. Renowacji dokonał Piotr Burnatowicz z Brzozowa w roku 1634. Obraz ten, otaczany kultem i stanowiący cel pielgrzymek Słowaków i Łemków. Został ukoronowany przez Jana Pawła II podczas mszy św. w Krośnie 10 czerwca 1997 r. .

Koniecznie należy zwiedzić XVI w. piwnice do przechowywania wina do dziś zachowane pod posesjami przy rynku. Ponadto warto zobaczyć liczne kapliczki, drewniane domy mieszczańskie oraz resztki murów miejskich.