Gilotyna
Z Wikipedii
Gilotyna – przyrząd służący do wykonywania kary śmierci poprzez ścięcie głowy za pomocą dużego, ciężkiego (ok. 40 kg) noża o skośnym ostrzu, który opada pionowo z wysokości pod wpływem grawitacji na szyję skazańca, unieruchomionego w ramie gilotyny.
Spis treści |
[edytuj] Historia wynalezienia
Urządzenia podobne do gilotyny były znane już wcześniej w niektórych krajach Europy, jednak we Francji podczas rewolucji francuskiej udoskonalono ją i zastosowano na wielką skalę jako standardowe narzędzie wykonywania egzekucji. W ten sposób gilotyna stała się symbolem terroru z czasów rewolucji francuskiej. Nazwa gilotyna pochodzi od nazwiska pomysłodawcy zastosowania tego urządzenia, deputowanego do Zgromadzenia Narodowego z Paryża i chirurga Josepha Ignace Guillotina. Gilotynę stosowaną we Francji opracował inny lekarz członek Académie Chirurgical – Antoine Louis, a wykonał – niemiecki producent klawesynów Tobias Schmidt. Jego konstrukcja była 6-krotnie tańsza od wykonanego z dębowego drewna pierwowzoru autorstwa królewskiego cieśli Guidona, który wyceniono na 5600 liwrów. Od nazwiska projektodawcy była początkowo nazywana Louison lub Louisette, a następnie "wdową". Ostatecznie przyjęła się nadana przez prasę nazwa "gilotyna", mimo rozpaczliwych protestów Guillotina.
Gilotyna była początkowo pomyślana jako bardziej "humanitarna" metoda wykonywania kary śmierci. We Francji przedrewolucyjnej w stosunku do ludzi szlachetnie urodzonych stosowano ścięcie toporem lub mieczem, a wobec pospólstwa powieszenie. Zdarzało się, że potrzeba było kilka cięć aby odrąbać głowę, a skazaniec, którego wieszano, konał przez dłuższy czas. Najważniejszą technologiczną innowacją w gilotynie, która różni ją od innych rozwiązań tego rodzaju, jest ukośne ostrze. Konstrukcja taka powoduje, że cięcie jest szybkie i praktycznie stuprocentowo pewne, ponieważ – jak wynika z praw fizyki – nacisk krawędzi ostrza w trakcie cięcia przypada na mniejszą powierzchnię, niż to się dzieje wówczas, kiedy krawędź jest pozioma.
Pierwszą osobą ściętą na gilotynie 25 kwietnia 1792 był rabuś, który grasował na traktach – Nicolas J. Pelletier. Najsłynniejszymi osobami straconymi na gilotynie byli król Ludwik XVI, królowa Maria Antonina, Danton i ten, który sam był w znacznym stopniu odpowiedzialny za terror rewolucyjny – Maksymilian Robespierre.
[edytuj] Gilotyna w krajach świata
[edytuj] Francja
Gilotyna używana była przede wszystkim we Francji podczas Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Zarówno w okresie I Republiki, jak i za rządów Napoleona, Restauracji i kolejnych okresów historii tego państwa. Natomiast przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu państwa karane były śmiercią przez rozstrzelanie. W czasach istnienia rządu Vichy gilotyną karano też za uczestnictwo w ruchu oporu, czy dokonywanie nielegalnych aborcji. Po przywróceniu Republiki narzędzie śmierci funkcjonowało nadal.
Ostatnia publiczna egzekucja we Francji miała miejsce 17 czerwca 1939 roku w Wersalu, kiedy to stracono Eugene Weidmanna. Po tej egzekucji prezydent Albert Lebrun zniósł publiczne kaźnie.
Również ostatnia w historii egzekucja na gilotynie, miała miejsce we Francji. 10 września 1977 roku, stracono tunezyjskiego emigranta Hamida Djandoubiego. Prezydent Valery Giscard d'Estaing nie skorzystał z prawa łaski, podobnie zresztą, jak w dwóch poprzednich przypadkach.
W roku 1981 nowy prezydent Francji, François Mitterrand, zwrócił się do parlamentu o zgodę na zniesienie we Francji kary śmierci. Wniosek został przyjęty.
[edytuj] Polska
W dniu 30 czerwca 1794 roku przy pomocy tego urządzenia ścięto we Francji dwudziestosześcioletnią Polkę – Rozalię z Chodkiewiczów Lubomirską, którą oskarżono o utrzymywanie przyjaznych stosunków z wrogami Rewolucji.
W niepodległej Polsce gilotyny nie stosowano, lecz w czasie okupacji hitlerowskiej była ona używana na ziemiach wcielonych do Rzeszy (m.in. Kraj Warty).
[edytuj] Niemcy
Podczas wojen napoleońskich gilotyna przywędrowała do Niemiec. Wiele krajów, w tym Bawaria (ta wszelako najpóźniej, bo dopiero w latach 50. XIX wieku), Saksonia czy Wirtembergia przyjęły ją – obok ścięcia toporem – jako metodę egzekucji na swoim terytorium. W roku 1871 zjednoczona już Rzesza przyjęła, że przestępstwa, za które przewidziana jest kara śmierci, będą karane ścięciem na gilotynie lub toporem.
Największe żniwo zebrała gilotyna pod rządami Hitlera. W samych tylko latach 1944-1945, a więc w niecały rok, zdekapitowano w ten sposób 10 000 osób.
Po wojnie gilotyna była używana w zachodniej strefie okupacyjnej Niemiec do lipca 1949 roku, kiedy to wprowadzono moratorium (najwyższy wymiar kary zniesiono dwa lata później), a w strefie sowieckiej (potem NRD) do 1968.
[edytuj] USA
Na terenie Ameryki Północnej stosowano gilotynę w Luizjanie, aż do przejęcia tego terenu przez Amerykanów.
Warto też odnotować fakt, że pod koniec lat 90. XX wieku podczas debaty na temat kary śmierci w amerykańskim stanie Floryda jeden z członków legislatury stanowej zaproponował zmianę sposobu wykonywania wyroków śmierci z praktykowanego wówczas krzesła elektrycznego na ścięcie gilotyną. Projekt został odrzucony.
[edytuj] Inne kraje
Gilotyna była też używana w Belgii, Persji, Szwecji (ten ostatni kraj już w roku 1794 posiadał własną gilotynę, zaś publiczne zgilotynowanie Alfreda Andersa w 1910 roku było ostatnim wykonanym w tym kraju wyrokiem śmierci), Wietnamie i koloniach francuskich.
[edytuj] Inne znaczenia pojęcia
Nazwą „gilotyna” określane są także niektóre inne urządzenia do cięcia, działające na zasadzie noża poruszającego się od góry w ramie lub na zawiasie, przeznaczone do innych celów. Najczęściej używane bywają gilotyny introligatorskie do przycinania pliku arkuszy papieru, a także gilotyny do cięcia metali – szczególnie blach.
"Gilotyna", to również pojęcie z zakresu "chwytanych" (ang. grappling) sztuk/sportów walki (judo, sambo, jiu-jitsu, BJJ, Submission wrestling/fighting). Polega ona na odpowiednim uchwyceniu i rozciąganiu szyi przeciwnika (w wersji na stojąco, złapanego, gdy się pochylił, i patrzącego w dół), tak jakby chciało się urwać mu głowę, najpierw rozrywając kręgi szyjne (czyli działania niszczące występują w takiej kolejności, jak to robi przyrząd gilotyna, stąd nazwa techniki w sporcie), choć ma to być przede wszystkim duszenie (bo uchwyt za szyję powoduje ucisk na obie tętnice przeciwnika).
