Ghetto Litzmannstadt

Z Wikipedii

Kładka nad ulicą Zgierską

Ghetto Litzmannstadt - zorganizowane w Łodzi przez niemieckich nazistów w 1939 r. getto żydowskie, do którego przymusowo przesiedlano i następnie eksterminowano ludność pochodzenia żydowskiego, głównie z terenów aglomeracji Łódzkiej.

Było to jedno z największych i najdłużej funkcjonujące getto żydowskie na terenie Polski. Przewinęło przez nie ponad 100 000 ludzi.

[edytuj] Historia getta

Przygotowania do jego utworzenia rozpoczęły się na początku października 1939 roku z projektem zorganizowania getta w Łodzi wystąpił Friedrich Übelhör, w tajnym okólniku z 10 grudnia 1939 roku, w którym stwierdzał "konieczność ustanowienia zamkniętej i ściśle izolowanej dzielnicy żydowskiej". 8 lutego 1940 roku na podstawie zarządzenia prezydenta policji w Łodzi Johanna Schäfera utworzone zostało łódzkie getto.

Zlokalizowano je w najbardziej zaniedbanej części Łodzi (Bałuty i Stare Miasto), na obszarze 4,13 km², zmniejszonym po 30 czerwca 1942 roku do 3,82 km², zamieszkanym od 40% do 70% przez żydów, głównie biedotę i proletariat. Ten wydzielony obszar zabudowany był 2 332 domami, z około 28 400 izbami mieszkalnymi. Znaczącą większość z nich stanowiła stara zabudowa, w dużej części drewniana. Zagęszczenie skupionej ludności było ogromne. w 1942 r. na 1 km² przypadało 42 587 osób, a na jedną izbę 6 do 7 mieszkańców.

W wyniku pierwszej fazy przesiedleń w łódzkim getcie znalazło się ok. 160 tys. Żydów. Od 17 października do 4 listopada 1941 roku do getta przybyły jeszcze transporty Żydów przesiedlonych z Austrii, Czech, Luksemburga i Niemiec (ok. 20 tys. osób), a od 7 grudnia 1941 do 28 sierpnia 1942 - również z likwidowanych gett Kraju Warty (ok. 18 tys. osób).

Mimo zamknięcia i trudnych warunków Żydzi w getcie zorganizowali własną administrację, szkolnictwo, pocztę, opiekę zdrowotną i socjalną. Działał dom kultury, gdzie odbywały się przedstawienia teatralne i występy muzyczne (m.in. słynnego chóru Hazomir).

W obliczu zbliżającego się frontu hitlerowcy rozpoczęli tzw. ostateczną likwidację getta łódzkiego. Likwidacja łódzkiego getta rozpoczęła się 23 czerwca 1944 roku. Do 14 lipca hitlerowcy wywieźli do Kulmhof ponad 7 tys. osób. Od 9 do 29 sierpnia około 70 tys. Żydów wywieziono do Auschwitz-Birkenau. Ostatni transport, i zarazem likwidacja getta, nastąpiły 29 sierpnia 1944 roku.

W przeciwieństwie do wielu innych gett w Polsce getto łódzkie nie zostało zniszczone. Wiele dewastacji gettowych pamiątek dokonało się już po wojnie, a nawet w ostatnich latach.

W latach 50. zniknął cmentarz przy ul. Wesołej, a na jego miejscu wytyczono ulicę i postawiono bloki. W tym też czasie w wyniku rozbudowy ul. Zagajnikowej została zniszczona część cmentarza przy ul. Brackiej. Niedawno pomieszczenia dawnego gettowego Domu Kultury zostały przebudowane i zamienione na sklepy. Ruiną staje się szpital przy ul. Łagiewnickiej - jedno po drugim gettowe miejsca znikają.

Funkcjonował tam "system pieniężny" w postaci pokwitowań na marki. Każdy musiał wymienić walutę np. marki, ruble itp. na pokwitowania dostarczając tym samym Niemcom poważnych sum. Za posiadanie innych pieniędzy groziła kara śmierci. Banknoty: 0.5, 1, 2, 5, 10, 20 i 50 marek.

[edytuj] Znane osoby przetrzymywane w getcie

Cwi Bergman - prezes Związku Byłych Mieszkańców Łodzi w Izraelu
Abraham Cytryn – nastoletni poeta
Aleksander Drożdżyński - dziennikarz, publicysta, pisarz i satyryk
Feliks Garfinkel – poeta
Abraham Koplowicz – nastoletni poeta
Pinchas Menachem Joskowicz - Naczelny Rabin Polski w latach 1988-1999
Chaim Rumkowski – działacz syjonistyczny, przewodniczący Judenratu w getcie łódzkim
Tova Ben Zvi – wokalistka