14 Dywizja Grenadierów SS (1 ukraińska)

Z Wikipedii

Ten artykuł dotyczy 14 Dywizji Grenadierów SS. Zobacz też: 14 Dywizja Piechoty - stronę ujednoznaczniającą.

SS-Galizien
14 Dywizja Grenadierów SS (1 ukraińska) 14. Waffen-Grenadier-Division der SS (galizische Nr. 1) 14-та Стрілецька Дивізія Зброї СС 1 Dywizja Ukraińskiej Armii Narodowej
znak
Państwo	{{państwo link III Rzesza	}}
Historia
sformowanie	28 kwietnia 1943
rozformowanie	7 maja 1945
pierwszy dowódca	SS-Gruppenführer Walther Schimana
święto	28 kwietnia
Dane podstawowe
wiek poboru	?
podporządkowanie	Waffen-SS, od 24 kwietnia 1945 Ukraińska Armia Narodowa
liczebność	20 000
% PKB	{{{PKB}}}

Wächter, Watzke i Frank. Gubernator Hans Frank (trzeci z lewej) w towarzystwie niemieckich oficerów przechodzi przed oddziałem ochotników SS "Galizien" we Lwowie. Widoczny Otto von Wachter (pierwszy z lewej). Zbiory : Narodowe Archiwum Cyfrowe.

Plakat werbunkowy do SS-Galizien w jęz. niemieckim i ukraińskim podpisany przez starostę dr praw. Hofstettera, Sanok, 1943

Zobacz w Wikiźródłach tekst
Przemówienie z okazji udzielonego przez Adolfa Hitlera zezwolenia na utworzenie "SS Schutzende Division Galizien" przewodniczący CUKN prof. dr Włodzimierz Kubijowicz

Zobacz w Wikiźródłach tekst
Odezwa Gubernatora Dystryktu Galicja Wächtera wygłoszona z okazji zezwolenia na utworzenie "SS Schutzende Division Galizien"

14 Dywizja Grenadierów SS (1 ukraińska) ukr. 14-та Стрілецька Дивізія Зброї СС, niem. 14. Waffen-Grenadier-Division der SS (galizische Nr. 1) jednostka wojskowa utworzona wiosną 1943 przez III Rzeszę z ukraińskich ochotników z Galicji. Organizacji dywizji ze strony niemieckiej patronował gubernator dystryktu krakowskiego, a później galicyjskiego - dr Otto von Wächter, zaś ze strony ukraińskiej polityczne zaplecze stanowił Centralny Ukraiński Komitet Narodowy w Krakowie pod przewodnictwem Włodzimierza Kubijowicza i działacze OUN (M) - melnykowcy.

[edytuj] Historia

Starosta dr Hofstetter z gubernatorem Frankiem wchodzą do cerkwi grekokatolickiej w Sanoku ^[1], witany przez ochotników do SS-Galizien

Administrator Apolstolski Łemkowszczyzny dr Ołeksander Małynowśki (1888–1957) ^[2], oczekuje starostę Hofstettera przed cerkwią pw. Zesłania Ducha Świętego w Sanoku

Defilada ochotników do SS Galizien, Sanok ^[3], ul. Kościuszki, 1943, maj

Dywizja z założenia miała galicyjski, nie zaś ukraiński charakter – jako symboliki nie wprowadzono ukraińskiego tryzuba i błękitno-żółtego sztandaru; zamiast tego symbolem był żółty galicyjski lew z trzema złotymi koronami w niebieskim polu. Pomimo późniejszej możliwości utworzenia jednostki stricte ukraińskiej, władze niemieckie nie zgodziły się na takie działania, gdyż od samego początku wojny nie zaakceptowały dążeń ukraińskich nacjonalistów do utworzenia niepodległej Ukrainy. Dał temu wyraz już 12 września 1940 w Krakowie Hans Frank na posiedzeniu rządu Generalnego Gubernatorstwa: " Wszystkich nas zajmuje sprawa ukraińska. Doszliśmy do przekonania, że według wielu Ukraińców Generalne Gubernatorstwo jest tylko jednym z wielu czynników, które los wybrał, aby przywrócić narodowi ukraińskiemu wielką Ukrainę. Na to pójść nie możemy. Ukraińcy są obywatelami Wielkiej Rzeszy Niemieckiej, skoro zamieszkują obszar niemiecki... ".

Zwolennikiem utworzenia dywizji na warunkach niemieckich był Andrij Melnyk. W dniu 28 kwietnia 1943 we Lwowie odbyły się uroczystości inauguracyjne powstania dywizji. Stronę ukraińską reprezentował Włodzimierz Kubijowicz. Uroczystości odbyły się w katedrze św. Jura, odprawiono nabożeństwo, które celebrował ksiądz biskup Josyf Slipyj, a kazanie wygłosił ksiądz mitrat Wasyl Łaba, w uroczystościach obecne były również władze niemieckie. W szeregach tej formcji posługę duszpasterską prowadziło następnie 12 kapelanów obrządku greckokatolickiego.

W grudniu 1943 władze niemieckie zaczęły zastanawiać się nad utworzeniem całego Korpusu Galicyjskiego, w którego skład wchodzić miały oprócz 14 Dywizji - Dywizja Pancerna "Lemberg" oraz Dywizja Górska "Karpaty", jednak nie zgodził się na to Heinrich Himmler.

[edytuj] Zarząd Wojskowy

15 kwietnia 1943 utworzono z 2 Niemców (w tym płk Alfred Bisanz) i 12 Ukraińców Zarząd Wojskowy (Wijskowa Uprawa).

Na przewodniczącego WU wybrano prof. Wołodymyra Kubijowycza, jednak gubernator GG wyznaczył na to stanowisko płk Alfreda Bisanza. Szefem kancelarii został kpt Osyp Nawroćkyj,a w jego skład wchodzili również:

• kpt. inż. Mychajło Chronowjat - referent naboru i reklamacji
• dr Lubomyr Makaruszka - referent naboru oficerów
• inż. Jurij Krochmaliuk - referent wydziału historyczno-wojskowego
• inż. Andrij Palij - referent pomocy rodzinom ochotników
• o. Wasyl Łaba - duchowa opieka nad Dywizją
• redaktor Stepan Wołynec - referent propagandy
• dr Wołodymyr Biłozor - referent wydziału zdrowia
• prof. Zenon Zełenyj - referent d/s młodzieży
• dr Iwan Rudnyckyj - referent wydziału prawniczego
• inż. Jewhen Pindus - zastępca szefa kancelarii
• mgr Mychajło Kusznir - referent kulturalno-oświatowy^[4]
• gen. Wiktor Kurmanowycz

[edytuj] Przysięga

Zarówno przysięga wojskowa jaką składali (nie na wierność Ukrainie, lecz na wierność Adolfowi Hitlerowi), zakaz posługiwania się językiem ukraińskim oraz w większości niemieckie dowództwo już mogą świadczyć o faktycznych planach politycznych dla tej jednostki. Pomimo to dywizja cieszyła się dużą popularnością wśród Ukraińców, o czym świadczą przypadki przekazywania ochotnikom sztandarów ukraińskich jednostek z I wojny światowej, czy tłumaczenie skrótu SS jako Strzelcy Siczowi.

[edytuj] Szlak bojowy

Zobacz w Wikiźródłach tekst
Ostrzeżenie Delegata Rządu na Kraj przed zaciąganiem się do niemieckiej dywizji SS-Galizien, skierowane do obywateli polskich narodowości ukraińskiej (1943)

Po informacji o formowaniu dywizji, ogłoszonej 28 kwietnia 1943, do punktów werbunkowych zgłosiło się około 80 tysięcy osób, z czego tylko kilkanaście tysięcy objęto przeszkoleniem. Z pierwszego rzutu ochotników utworzono kilka pułków policji SS (numeracja 4 do 8), które na początku 1944 włączono w skład dywizji. Nim to jednak zrobiono pułki 4 i 5 wzięły udział w akcjach przeciwpartyzanckich. Małoletnich ochotników skierowano do tzw. Junaków SS, a następnie do jednostek obrony przeciwlotniczej w głębi Niemiec.

Jednostki dywizji szkolono w różnych krajach: Polsce (np. Dębica), Niemczech, Austrii, Francji i Holandii. Jak się okazało stosunek władz niemieckich do ochotników ukraińskich nie był najlepszy: żołnierze narzekali na gorsze umundurowanie i wyżywienie w stosunku do jednostek niemieckich, ograniczono także znacznie elementy wyszkolenia ukraińskich oficerów. Wśród Ukraińców szerzyły się nastroje "zawiedzionych nadziei", a dużą popularnością cieszyła się UPA. Jednak inspekcja dokonana w maju 1944 przez Himmlera w obozie szkoleniowym w Neuhammer (Świętoszów koło Żagania) utwierdziła go w przekonaniu, że jednostka gotowa jest do podjęcia działań na większą skalę.

Patki na kołnierzach munduru 1943-1945

Dywizja brała m.in. udział w operacjach antypartyzanckich na Lubelszczyźnie pod kryptonimem Sturmwind I i Sturmwind II na początku czerwca 1944. Pod koniec czerwca 1944 jednostkę (wówczas w sile trzech pułków piechoty) przerzucono w okolice Brodów, gdzie w wyniku ofensywy Armii Czerwonej z 13 lipca po kilku dniach została okrążona wraz z resztkami siedmiu niemieckich dywizji i rozbita. Tylko 3000 żołnierzy zdołało się przebić na zachód, z czego połowę stanowiły jednostki tyłowe. Te resztki oddziałów zgromadzono w wsi Seredne na Zakarpaciu. 4000 zasiliły oddziały UPA, a kolejne tyle zginęło lub zostało rozstrzelanych po wzięciu do niewoli.

Po odtworzeniu (do stanu około 10 000 ludzi), pododdziały dywizji walczyły z partyzantką na Słowacji, potem dywizja jako całość walczyła od stycznia 1945 z partyzantami w Słowenii, a następnie od 1 kwietnia 1945 w rejonie Grazu w Austrii, gdzie w ciężkich walkach z Armią Czerwoną straciła około tysiąca zabitych i rannych.

24 kwietnia 1945 po przejściu pod dowództwo generała Pawło Szandruka, od 15 marca 1945 – przewodniczącego Ukraińskiego Komitetu Narodowego, resztki dywizji "zukrainizowały" się (to znaczy pozbyły niemieckich oficerów) i stały się częścią 1 Dywizji Ukraińskiej Armii Narodowej (2 Dywizja UAN powstała z ośrodków zapasowych). Po opuszczeniu linii frontu w Czechach 7 maja 1945, przeszły przez Alpy w prowincji Styria, a następnie poddały się Brytyjczykom i Amerykanom we Włoszech.

Generał Pawło Szandruk bezpośrednio po kapitulacji jednostki zażądał od Brytyjczyków spotkania w cztery oczy z generałem Władysławem Andersem, swym dowódcą z września 1939 r. (ówcześnie dowódcą II Korpusu Wojska Polskiego na froncie włoskim), które mu umożliwiono.

W konsekwencji osobistej interwencji gen. Andersa w Londynie, Brytyjczycy, mimo sowieckich żądań nie wydali żołnierzy ukraińskich Stalinowi, gdyż uznali ich za obywateli polskich (byli nimi bezsprzecznie do 1939 – okupacja sowiecka z 17.09.1939 nie zmieniała ich statusu prawnego) i umożliwili im osiedlenie się w Wielkiej Brytanii.

Wbrew powszechnej opinii dywizja nie uczestniczyła w tłumieniu powstania warszawskiego (brały w nim udział inne oddziały służące Niemcom podczas II wojny światowej) ^[5].

[edytuj] Zbrodnie popełnione podczas wojny

W Polsce obecnie toczy się śledztwo Instytutu Pamięci Narodowej w sprawie zbrodni wojennej popełnionej w Hucie Pieniackiej^[6] gdzie 28 lutego 1944 zamordowano 868 Polaków. 16 kwietnia 1944 roku ukraińscy żołnierze mieli również zmasakrować Polaków w Chodaczkowie Wielkim, gdzie zginęły 862 osoby ^[7]. Do zbrodni dochodziło również w takich miejscowościach jak Podkamień, Siemianówka, Wicyń, Artasów, Bełżec, Biłgoraj, Borowice, Chlipie, Doroszów Wielki, Dragonówka, Gozdów, Hanaczów, Hermanowice, Hołowce Rawskie, Hucisko, Janówka, Jasienica Polska, Kalników, Konie, Kozaki, Lasków, Małków, Młynów, Obrowice, Palikrowy, Pawłów, Poczapińce, Poturzyn, Prehoryłe ^[8], Rakowiec, Rąblowo, Smoligów ^[9], Syry, Szerokie Pole, Szutów, Tarnopol, Tuligłowy, Udnowo, Uhnów,Wola Wysocka, Wólka Końska, Zabojki, Zawoja, Zawodnie i Żydaczów^[10]

SS (z wyjątkiem SS-Reiterei), zostało uznane przez Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze za organizację zbrodniczą.

[edytuj] Kolejne nazwy dywizji

14. SS-Freiwilligen-Division Galizien (30 czerwca – 22 października 1943)

14. Galizische SS-Freiwilligen-Division (22 października 1943 – 27 czerwca 1944)

14. Waffen-Grenadier-Division der SS (galizische Nr.1, 27 czerwca – 12 listopada 1944)

14. Waffen-Grenadier-Division der SS (ukrainische Nr. 1, 12 listopada 1944 – 25 kwietnia 1945)

1. Ukrainische Division der Ukrainischen National-Armee (25 kwietnia – 8 maja 1945)

[edytuj] Pododdziały

• Waffen-Grenadier-Regiment der SS 29 (galizisches Nr. 1)
• Waffen-Grenadier-Regiment der SS 30 (galizisches Nr. 2)
• Waffen-Grenadier-Regiment der SS 31 (galizisches Nr. 3)
• Waffen-Artillerie-Regiment der SS 14
  • Waffen-Füsilier-Battalion 14
  • SS-Freiwilligen-Flak-Abteilung 14
  • Waffen-Nachrichten-Abteilung der SS 14
  • SS-Radfahr-Battalion 14
  • Waffen-Pionier-Battalion der SS 14
    • Waffen-Panzerjager-Kompanie 14
  • SS-Sanitäts-Abteilung 14
    • SS-Veterinär-Kompanie 14
• SS-Division-Nachschubtruppen 14
  • SS-Wirtschafts-Bataillon 14
    • SS-Versorgungs-Kompanie 14
      • SS-Feldpostamt 14
      • SS-Kriegsberichter-Zug 14
      • SS-Feldgendarmerie-Trupp 14
  • SS-Feldersatz-Battalion 14

[edytuj] Dowódcy

• 30 czerwca – 20 listopada 1943 SS-Gruppenführer Walther Schimana
• 20 listopada 1943 – 24 kwietnia 1945 SS-Brigadeführer Fritz Freitag
• 24 kwietnia – 8 maja 1945 generał Pawło Szandruk ( jako dowódca Ukraińskiej Armii Narodowej ( przejęcie dywizji spod komendantury niemieckiej i podporządkowania Waffen-SS - przekształcenie w 1 Dywizję UAN )

[edytuj] Upamiętnienie Dywizji po wojnie

Ukraińscy weterani UNA zostali upamiętnieni w swoim kraju, gdzie we Lwowie powstał pomnik upamiętniający żołnierzy 1 Dywizji UNA, a jedną z ulic Tarnopola nazwano imieniem tej jednostki.

[edytuj] Organizacje weteranów

Od roku 1950 działa legalnie na emigracji w Niemczech oraz Kanadzie Bractwo Byłych Żołnierzy 1 Ukraińskiej Dywizji UNA. Główną siedzibą tej organizacji jest Toronto. Oddziały Bractwa znajdują się również w USA, Argentynie i Austrii. W roku 1992 w niepodległej Ukrainie we Lwowie została utworzona organizacja pn. Galicyjskie Bractwo Byłych Żołnierzy UD "Haliczyna" ( UNA ). W Anglii funkcjonuje osobne koło weteranów skupione wokół Organizacji Byłych Żołnierzy Ukraińskich w Wielkiej Brytanii, skr. (OBWU).

Płastowy capstrzyk przed pomnikiem UNA, Lwów, cm. Łyczakowski, 2006

Michaiło Bendyna - przewodniczący bractwa weteranów dywizji UAN ze Lwowa, 2006

Wołodymyr Malkosz - przewodniczący bractwa weteranów dywizji UNA z Iwano-Frankowska, 2006

[edytuj] Bibliografia

• Pavlo Shandruk, Arms of Valor (SHANDRUK, Lt. General PAVLO Arms of Valor, Robert Speller & Sons Publishers, Inc.), New York 1959, wersja elektroniczna na stronie weteranów SS-Hałyczyna [2].
• Hans von Herwarth Między Hitlerem a Stalinem, Warszawa 1991
• Józef Mackiewicz – "Kontra" – Londyn 1984.
• Igor T. Miecik, Kręta droga do Ukrainy, Polityka (nr 20/2001),19-05-2001 s. 78,[3]
• Grzegorz Motyka Dywizja SS-Galizien [4]
• Grzegorz Motyka Słowiańscy wojownicy Hitlera, Wprost Nr 946, 14 stycznia 2001, [5]
• Edward Prus - SS Galizien - patrioci czy zbrodniarze? NORTOM, Wrocław, 2001 ISBN 83-85829-68-7
• Wiktor Poliszczuk "Bitter truth ": The criminality of the Organization of Ukrainian Nationalists (OUN) and the Ukrainian Insurgent Army (UPA), the testimony of a Ukrainian, 403 pages, ISBN 0-9699444-9-7 (in english)
• Ryszard Torzecki, Polacy i Ukraińcy: Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej Warszawa PWN, 1993
• Ryszard Torzecki, Kwestia ukraińska w polityce III Rzeszy, 1933-1945, Warszawa, KiW 1972

[edytuj] Zobacz też

• Kolaboracja pod okupacją niemiecką podczas II wojny światowej ^[11]
• SS, Waffen-SS,
• Ukraiński Komitet Narodowy
• Legion Ukraiński,
• Nachtigall,
• Roland,
• Ukraińska Policja Pomocnicza,
• Ukraińska Armia Narodowa,
• UPA
• SS-Kampfgruppe "Beyersdorf"

Przypisy

[edytuj] Linki zewnętrzne

• dws.xip.pl; 14 Dywizja SS
• 14. Dywizja Grenadierów SS (en)
• 14. Waffen-Grenadier-Division der SS (1943-1944) w : Narodowe Archiwum Cyfrowe.