Istòria de China
Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
 |
S'es demandat de verificar l'ortografia o la gramatica d'aqueste article; lo podètz corregir en lo modificant. Se venètz d'apausar lo bendèl, clicatz sus aqueste ligam per crear la discussion.
S'es la redaccion o la presentacion que son de reveire, mercé de pausar lo modèl {{Redaccion}}. |
L'Istòria de la China a mai de 4.000 ans de registres escriches e un abondiu patrimòni preistoric. Es, doncas, la istòria d'un dels primièrs païses civilizats.
Somari |
[Modificar] Preistòria
La preséncia de Homo erectus se remonta près d'un milion d'ans als jaciments de Longgu, Lantian e Zhoukoudian (Òme de Beijing). La preséncia de Homo sapiens s'es descobèrta a comptar de fa 18.000 ans (paleolític). Amb la fin de la darrièra glaciacion lo poblament de las concas del Huanghe e del Yang-tse es ja fòrça important. La transicion cap al neolític es fòrça rapida al començament del quatren mileni aC. Se forman las culturas Yangshao e Longshan a la part bassa del riu jaune (Huanghe) qu'amb lo temps s'espandisson al long del riu. Al meteis temps apareisson d'autras culturas a la conca del riu Iang-tse.
[Modificar] Lo mond ancian
A comptar del Sègle IV aC se va forjant una cultura originala. La particulara geografia ne marca lo caractèr, perque las vals dels dos grands rius son environadas al nòrd per las estepas mongolas, a l'oèst pels desèrts de Asia central, al sud per l'Himàlaia e a l'èst per la mar. En aquel entorn barrat apareisson e desapareisson de reialmes.
[Modificar] Societat esclavista
Las dinastias Xia, Shang e Zhou de l'oèst son de dinastias que contròtlan pas que part del territòri. Los cal guerrejar continualament amb los estats vesins. Los clans familials se transforman en senhors feudals.
[Modificar] L'edat imperiala
Dempuèi l'instauracion de la Dinastia An çò 206 aC fins a la casuda de la darrièra dinastia, la Dinastia Qing çò 1912, l'istòria de China es una succession de periòdes estables e d'unificacion jos una sola dinastia, e d'autres de fragmentacion e d'inestabilitat, siá ja d'origina intèrna o per d'invasions dels pòbles del nòrd. Pendent las dinastias mai longas e establas, An, Tang, Yuan, Ming e Qing, s'escometen de grandas òbras publicas idraulicas e defensivas. Los exemples mai coneguts son lo bastiment de la Granda Muralla Chinesa o lo Grand Canal. La Dinastia An, la succedís un periòde convulsat d'unes 300 d'ans fins lo 589 amb l'instauracion de la Dinastia Sui. La brèva dinastia Sui cèda lo pas a la prospera Dinastia Tang. Segon qualques autors es lo periòde de maximal esplendor de la cultura chinesa. La Dinastia Tang pacifica lo nòrd, obra de grandas rotas comercialas (Rota de la Seda) cap a la Índia e Asia central e produsís un grand augmentament de la produccion. Après lo long periòde de patz lo país se tòrna fraccionar e se tòrna pas pacificar fins que se complèta pas la conquista de las tribus nomadas del nòrd, se fonda la Dinastia Iuan d'origina mongol. Amb las darrièras dinastias lo sistèma imperial es fòrça consolidat. La maturitat e l'estabilitat intèrna de la dinastia Ming e après la dinastia Qing d'origina manxur, fan que se produsisca un cèrt estancament social e cultural. China pensava qu'o aviá tot, que i aviá pas dins lo mond degun a qual témer o de qual aprene.
[Modificar] L'edat modèrna
Cap al Sègle XVIII China quita d'èsser lo centre del mond perque apareisson las poténcias maritimas europèas. Aiçò met encara mai en evidéncia la decadéncia de la Dinastia Qing per comparativa amb cogant. L'imperialisme Europèu s'impausa en tot Asia en una carrièra per controtlar de territòris e de mercats. La China imperiala se desfà pendent un sègle de guèrras e transformacions durant lo qual lo nacionalisme chinés pren fòrça. En 1912 s'instaura la Republica de China e lo Guomingtan, o partit nacionalista pren lo poder. Mas la corrupcion dels dirigents del Guomingtan e l'entorn belic internacional fan que las guèrras contunhen. Persistisson los saquejos de las poténcias occidentalas, Japon ocupa primièr Manxúria e après la rèsta del país. Pendent los decènnis de 1930 e 1940 se barreja la guèrra civila e la guèrra contra l'invasion estrangièra, en aquel entorn lo Partit Comunista de la China e la Armada roja prenon fòrça. Primièr, la fin de la Segonda Guèrra Mondiala supausa la desbranda del poder militar japonés, se repren après la guèrra civila qu'acabarà amb la percaça del govèrn nacionalista a Taiwan e l'instauracion de pel Partit Comunista Cninés de la Republica Populara de China en 1949. Dempuèi l'instauracion de la Republica Populara de la China fins a l'actualitat cal distinguir dos periòdes. Lo primièr periòde dominat per la figura de Mao Zedong arriba fins al 1975. Mao Volguèt totjorn transformar e modernitzar lo país en usant lo comunisme, per aiçò lo convulsionèt amb de grandas reformas o d'experiéncias socioeconomicas, las mai importanta se nomenan : las milas flors, grand saut endavant e la revolucion culturala. Après la mòrt de Mao, China dintra dins lo periòde que se nomena reforma e dubertura de China (改革开放), iniciat per Deng Xiaoping e que contunha fins a l'actualitat. Aquel periòde es caracterizat per un fòrt creissement economic e per la normalizacion de las relacions internacionalas.
