Jan Huygen van Linschoten
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Jan Huygen van Linschoten (ca. 1563, Haarlem - 8 februari 1611, Enkhuizen) was een Nederlands koopman en ontdekkingsreiziger die aan de wieg heeft gestaan van de 17e eeuwse zeevaart naar Azië.
Inhoud |
[bewerk] Familie
Jan Huygen van Linschoten werd rond 1563 in Haarlem geboren. Zijn vader was Huig Joosten (1532-1583) uit Haarlem en zijn moeder Marretje Tin Hendriksdr (1533-?)uit Schoonhoven. Jan Huygen had waarschijnlijk 3 broers en een zus. Waarschijnlijk verhuisde de familie nog voor het Beleg van Haarlem naar Enkhuizen. Zijn vader oefende in Enkhuizen het beroep van notaris-publiek uit, en hij was tevens waard van de Vergulden Valck, vanaf 1581 van de 't Wapen van Haerlem. Huig Joosten was tevens een belangrijk financier in de scheepsbouw. Jan Huygens vader overleed op 51-jarige leeftijd, zijn moeder is in ieder geval ouder dan 71 geworden.
Jan Huygen van Linschoten trouwde 2 april 1595 met Reynou Meynertsdr Semeyns, en op 24 augustus werd hun dochter Maritien geboren. Zij is waarschijnlijk jong overleden.
[bewerk] Reis naar India
Hij vertrok in navolging van twee broers rond 1579[1] naar Sevilla in Spanje. In 1580 verhuisde hij naar Portugal. Zijn broer bezorgde hem een functie als klerk in het gevolg van Vincente de Fonseca, de nieuw benoemde aartsbisschop van Goa. 1583 zeilde hij in het gevolg van de aartsbisschop uit naar Indië. Hij verzamelde in deze tijd gegevens uit diverse bronnen over het Portugese rijk in Azië.
In 1587 keerde de bisschop terug naar Portugal om verslag uit te brengen. Jan Huygen van Linschoten bleef achter als Generaal-Schrijver om de rentes te ontvangen. Bovendien koesterde hij de hoop dat zich een gelegenheid zou voordoen om verder te reizen naar China en Japan. In 1588 kwam echter het bericht dat de bisschop was overleden tijdens zijn reis naar Europa. Ook hoorde hij dat het schip van zijn broer met man en muis was vergaan. Jan Huygen van Linschoten werd daardoor overvallen door heimwee en besloot zelf ook naar Europa terug te keren (1589). Tijdens een tussenstop op Sint Helena ontmoette hij een Antwerpenaar Gerrit van Afhuijsen, die op Malakka was geweest. Van hem deed hij veel kennis op van handel in die regio. Op de volgende tussenstop, de Azoren, verbleef hij noodgedwongen twee jaar omdat het eiland werd belegerd door de Engelsen. Hij benutte de tijd om in opdracht van de gouverneur de stad Angra op Terceira in kaart te brengen. In 1592 keerde hij terug in Lissabon. Het zelfde jaar vertrok hij naar Nederland en vestigde hij zich weer in Enkhuizen. Jan Huygen van Linschoten publiceerde naar aanleiding van zijn reis naar Indië meerdere werken. Aan de hand van deze werken was Cornelis de Houtman uiteindelijk in staat om de door de Portugezen geheim gehouden zeevaartroutes naar Indië te ontdekken. Dit was het begin van de handel met de Oost en zou uiteindelijk leiden tot de oprichting van de VOC in 1602 en het begin van de Gouden Eeuw.
[bewerk] Noordoostelijke rondvaart
In 1594 nam hij als commies deel aan de door Balthazar de Moucheron geinitieerde expeditie om via het noorden een route naar China en Indië te vinden. De schepen onder leiding van Willem Barentsz en Cornelis Nay slaagden erin om de Karazee binnen te varen en de westkust van Nova Zembla te verkennen. Door het winterijs waren de schepen gedwongen nog hetzelfde jaar terug te keren. Jan Huygen van Linschoten was er van overtuigd geraakt dat op deze manier een weg naar China en Indië kon worden gevonden. Een tweede expeditie werd daarom in 1595 uitgevaardigd. Op deze Expeditie van Barentsz in 1595 was Van Linschoten als hoofdcommissaris aanwezig, samen met Jacob van Heemskerck. Ook deze expeditie werd door het winterijs afgebroken. Aan de derde en laatste reis van Barentsz heeft Van Linschoten niet meer deelgenomen.
[bewerk] Thesaurier van Enkhuizen
Terug in Enkhuizen was hij van 1597 tot aan zijn dood als thesaurier belast met het beheer van de geldmiddelen van de stad. In 1596 publiceerde hij zijn Itinerario en zijn Reys-Gheschrift. Deze werken werden internationaal lange tijd als standaardwerk beschouwd voor de reizen naar Indië. Het Itinerario werd vertaald in het Engels, Frans, Duits en Latijn. In 1601 publiceerde hij zijn verslag van der reizen naar het Noorden: Voyagie, ofte schip-vaert van by Noorden om langes. Het staat vast dat Van Linschoten veel heeft samengewerkt met beroemde stadsgenoten de cartograaf Lucas Janszoon Wagenaer en wetenschapper en arts Bernardus Paludanus. Toen hij op 8 februari 1611 stierf liet hij zijn vrouw in goede doen achter.
De Linschoten-Vereeniging, opgericht in 1908 met als doel de publicatie van zeldzame of onuitgegeven Nederlandse reisverslagen en landbeschrijvingen, is naar Jan Huygen van Linschoten genoemd.
[bewerk] Trivia
- Het kinderlied Jan Huigen in de ton gaat over Jan Huygen van Linschoten. Het verwijst naar de markering van een eiland middels een ton op een paal op één van zijn noordelijke expedities[2].
- In het Suske en Wiske-verhaal De gulden harpoen speelt Jan Huygen van Linschoten een belangrijke rol.
[bewerk] Bibliografie
- Itinerario, voyage ofte schipvaert, van Ian Huygen van Linschoten naer de Oost ofte Portugaels Indien, inhoudende een corte beschrijvinghe der selver landen ende zeecusten... (Amsterdam 1595-96)
- Reys-Gheschrift van de navigatien der Portugaloysers in Orienten... (Amsterdam 1595)
- Beschrijvinge vande gantsche custe van Guinea... (Amsterdam 1596)
- Voyagie, ofte schip-vaert, van Ian Huyghen van Linschoten, van by Noorden om langes Noorvvegen de Noortcape, Laplant, Vinlant, Ruslandt, de VVite Zee, de custen van candenoes, Svvetenoes, Pitzora... (1601)
Moderne uitgaven:
- H. Kern (red.): Itinerario: voyage ofte Schifvaert van Jan Huygen van Linschoten naar Oost ofte Portugaels Indien (Den Haag, 1910-39 (5 delen), 1955-1957 (3 delen))
- S.P. L'Honoré (red.): Reizen van Jan Huyghen van Linschoten naar het noorden (Den Haag 1914)
- A. van der Moer (red.): Een zestiende-eeuwse Hollander in het verre oosten en het hoge noorden. Leven, werken, reizen en avonturen van Jan Huyghen van Linschoten (Den Haag 1979)
| Bronnen, noten en/of referenties: |
|
