Hertogdom Limburg
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
|
||||
|
||||
| Kaart | ||||
|
|
||||
| Algemene gegevens | ||||
| Hoofdstad | Maastricht | |||
| Talen | Oudnederlands, Diets (Middelnederlands), Waals, Limburgs, Platdiets | |||
| Religie(s) | Rooms-Katholicisme | |||
| Regering | ||||
| Regeringsvorm | Hertogdom | |||
| Dynastie | Huis Valois (1430-1482) Huis Habsburg - Spaanse lijn (1482-1713) Huis Habsburg - Oostenrijkse lijn (1713-1795) |
|||
| Staatshoofd | Hertog | |||
| Plv. Staatshoofd | Stadhouder | |||
Het hertogdom Limburg was een van de oude Nederlanden en behoorde tot de Zeventien Provinciën. Het was grotendeels gelegen in de Zuidelijke Nederlanden en in het oosten van de Bourgondische Kreits. De politieke geschiedenis van dit gebied vanaf de 13e tot en met de 19e eeuw was zeer complex, evenals zijn staatkundige geografie.
Inhoud |
[bewerk] Kerngebied
Het oude, oorspronkelijke Limburg ligt nu bijna geheel in de provincie Luik, en niet, in tegenstelling tot wat men zou kunnen denken, in de hedendaagse provincies Belgisch- en Nederlands-Limburg. Belgisch-Limburg omvat grotendeels het oude Graafschap Loon, dat in 1366 geannexeerd werd door het prinsbisdom Luik. Nederlands-Limburg komt voor het grootste deel voort uit Spaans-Gelderland, voor een kleiner deel ook uit Gulikse gebieden, en alleen in het Zuid-Limburgse heuvelland uit gebieden die met het oude hertogdom Limburg verbonden waren, voornamelijk het Land van Valkenburg.
[bewerk] Toegevoegde gebieden
Wel hoorde de omgeving van Maastricht tot het hertogdom Limburg in de ruime zin. Het oude hertogdom Limburg en de drie Landen van Overmaas, het graafschap Dalhem, het Land van Valkenburg en het Land van 's-Hertogenrade, vormden samen de Staten van Limburg en Overmaas, met een gezamenlijke delegatie in de Staten-Generaal van de Nederlanden. Dit geheel werd later ook wel Limburg genoemd.
[bewerk] Politieke geschiedenis
Het hertogdom Limburg ontstond bij het uiteenvallen van het hertogdom Neder-Lotharingen in de 10e en 11e eeuw. Het omvatte voornamelijk het land van Eupen. De eerste meer bekende heer was Frederik van Luxemburg, ca. 1056. Zijn schoonzoon Walram I, graaf van Aarlen (1061-1082) bouwde de burcht Limburg in het dal van de Vesdre. Diens zoon Hendrik I werd ook hertog van Neder-Lotharingen, waardoor de hertogstitel op Limburg overging.
De hertogen van Limburg oefenden grote invloed uit in het Duitse Rijk, vooral bij de investituurstrijd, waarbij Hendrik I een grote rol speelde. In 1155 wordt het Land van 's-Hertogenrade met Limburg verbonden.
[bewerk] Limburgse successie-oorlog
In 1285 sterft Ermingard of Irmgard, erfdochter van Limburg, gehuwd met Reinald van Gelre. Met toestemming van de Duitse konig Rudolf van Habsburg neemt Reinoud bezit van het hertogdom Limburg, maar vindt daarbij een tegenstander in Adolf van Berg, zoon van de broer van de laatste hertog. Deze rivaal draagt zijn rechten over op de hertog van Brabant, terwijl Luxemburg de rechten van Reinoud van Gelder verwerft. Deze strijd wordt uitgevochten bij de Slag van Woeringen op 5 juni 1288. Hertog Jan I van Brabant wordt daar de winnaar en verwerft zo het hertogdom Limburg.
hier afgebeeld: Germania Inferior,
Aegidius Martinus: Ducatus Limburgum
[bewerk] Onder Brabant
Sinds de Slag van Woeringen stond het gebied onder Brabantse controle, en zo werd het vanuit Brabants gezichtspunt ook wel Overmaas of de Brabantse landen van Overmaze genoemd. Het Graafschap Dalhem, het Land van 's-Hertogenrade en sedert 1381 ook Valkenburg sluiten daarbij aan. De hertogdommen van Limburg en Brabant waren sinds dan verenigd in een personele unie, die vervolgens in Bourgondische handen overging.
[bewerk] Staats Overmaas
Na de vorming van de Republiek, worden deze landen, voor zover zij in Staatse handen waren, beschouwd als generaliteitslanden, Staats-Limburg of Staats-Overmaas genoemd. Zij werden bestuurd door de Staten-Generaal, zonder er lid van te zijn.
[bewerk] Spaans Overmaas
Het andere deel van de landen van Overmaas bleef in Habsburgse handen, eerst Spaans, later Oostenrijks.
[bewerk] Franse departementen
In de Franse tijd wordt het hertogdom opgeheven en opgenomen in de departementen van de Ourthe en de Neder-Maas.
[bewerk] Nederlandse provincies
Nadien neemt koning Willem I de departementen over als provincies van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden, maar zij krijgen weer de namen van de oude vorstendommen. De koning hecht eraan, dat de oude naam Limburg niet verloren gaat. Daarom wordt deze naam nu toegekend aan het departement van de Neder-Maas, dat de nieuwe provincie Limburg wordt.
[bewerk] Taalkundige eenheid
De nieuwe naamgeving was in zoverre gelukkig, dat dit gebied aan weerszijden van de Maas (in 1839 verdeeld als de Belgische en de Nederlandse provincie Limburg), een taalkundige eenheid vormt, waarvan de streektaal zich sterk onderscheidt van het Brabants en Gelders. Dat de taalkundige verwantschap van deze provincies in de naamgeving tot uiting kwam was winst, maar historisch gezien bezat dit moderne Limburg maar heel weinig overlap met het oude. Het oorspronkelijke hertogdom werd zo een restgebied.
[bewerk] Luiks Limburg
Het is enigszins ironisch, dat de Nederlandse koning inzake het oude hertogdom nu toch precies de Franse indeling had gevolgd. Bijgevolg werd het oude Limburg nu Luiks territorium. Hiermee werd tevens het sein tot verdere verfransing van het gebied gegeven. Het oorspronkelijke stadje Limburg en het overgrote deel van het oude hertogdom kwamen immers te liggen in het departement van de Ourthe, dat de nieuwe (Zuid-)Nederlandse provincie Luik werd. Het oude, tweetalige, maar in meerderheid Limburgs sprekende hertogdom werd zo bestuurlijk en geografisch geheel ingebed in een Frans sprekende omgeving.
[bewerk] Topografie
[bewerk] Oorspronkelijke omvang
Het hertogdom Limburg in de enge zin, zonder de andere drie landen van Overmaas, omvatte rond het jaar 1600 de volgende plaatsen, die alle in Habsburgse handen bleven en nu in België liggen, vrijwel alle in de huidige provincie Luik
- nu Nederlandstalig, en in de huidige provincie Limburg:
- slechts één plaats: Teuven, waarbij ook Remersdaal (inclusief Opsinnich) hoorde; beide kernen zijn nu een deel van de gemeente Voeren.
De rest ligt nu in de provincie Luik:
- in het nu Franse taalgebied:
- de gemeente Aubel
- de gemeente Baelen, met Membach
- in de gemeente Dalhem: Mortroux
- de gemeente Herve: de stad Herve en omliggende (Chaineux en Charneux), Grand-Rechain en Julémont
- in de gemeente Limburg: Limburg zelf, Bilstein (Bilstain) en Gulke (Goé)
- in de gemeente Pepinster: Soiron
- de gemeente Blieberg, met Gemmenich, Homburg, Montzen, Moresnet en Sippenaeken (dat bij Teuven hoorde)
- de gemeente Thimister-Clermont
- in de gemeente Verviers: Petit-Rechain
- in de gemeente Welkenraedt: Hendrikkapelle
- verder ten zuiden van Luik nog een exclave met delen van Anthisnes (Baugnée, Tavier en Villers-aux-Tours), Neupré, Esneux en Sprimont
- in het nu Duitse taalgebied:
- het grootste deel van de gemeente Eupen
- de gemeente Kelmis, met Neu-Moresnet en Hergenrath
- in de gemeente Lontzen: Walhorn
- in de gemeente Raeren: Eynatten en Hauset
[bewerk] Bestuurlijke indeling
Het hertogdom was ingedeeld in vijf schepenbanken of kwartieren:
- Baelen, met Baelen, Bilstein, Eupen, Gulke, Hendrikkapelle, Limburg, Welkenraedt (?), Herbesthal en Membach.
- Herve, met Herve, Charneux, Thimister, Cheneux, Clermont, Julemont, Asse, Moriroux, Groot en Klein Rechain, Dison, Hodimont, Soiron en Wodemont en daarnaast de vrije heerlijkheid Boland.
- Montzen, met Montzen, Beusdael, Sippenaken, Gemmenich, Homburg, Moresnet, Kelmis en Teuven. Ook Lontzen werd tot deze bank gerekend.
- Walhorn, met Walhorn, Astenet, Eynatten, Hauschet, Hergenraedt, Kettenis, Merold, Neudorf, Robatraedt en Raeren.
- Sprimont, met Sprimont, Bauguen, Esneux, Hony, la Riviere, la Chapelle, Tavier en Villers-aux-Tours.
[bewerk] Zie ook
- Overmaas
- Platdiets
- Platdietse streek
- Zuidoost-Limburgs
- Opsinnich
- Maas-Rijnlands
- Lijst van hertogen van Limburg
[bewerk] Externe links
- Het oude hertogdom Limburg met de Landen van Overmaas
- De situatie in 1661
- Staatkundige verdeling in 1789
| Bourgondische Kreits |
|---|
|
Markgraafschap Antwerpen - Graafschap Artesië (tot 1678) - Hertogdom Brabant - Franche-Comté (tot 1678) - Heerlijkheid Friesland (tot 1579) - Hertogdom Gelre (noorden tot 1579) - Groningen (tot 1594) - Graafschap Henegouwen - Graafschap Holland (tot 1579) - Hertogdom Limburg - Hertogdom Luxemburg - Heerlijkheid Mechelen - Graafschap Namen - Heerlijkheid Overijssel (tot 1579) - Heerlijkheid Utrecht (tot 1579) - Graafschap Vlaanderen - Graafschap Zeeland (tot 1579) - Graafschap Zutphen (tot 1591) |
