Goelag

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

Gevangenenarbeid aan het Witte Zeekanaal tussen 1931 en 1933.

Goelag (Russisch: ГУЛАГ  uitspraak (info·uitleg)) was in de Sovjet-Unie de overheidsdienst die verantwoordelijk was voor straf- en werkkampen. De term wordt ook gebruikt om deze kampen zelf aan te duiden. De verzameling kampen in Siberië wordt meestal Goelag-archipel genoemd. Deze naam werd bekend door het gelijknamige boek van van Aleksandr Solzjenitsyn uit 1973. De werkkampen lagen wijd verspreid op de meest afgelegen plaatsen als een "eilandenrijk" in onbegaanbare moerassen. Vaak waren ze slechts te bereiken via de Zee van Ochotsk in het uiterste oosten, en elders via - al of niet bevroren - rivieren, of per slede. In totaal stierven in de goelags gedurende enkele decennia ruim 10 miljoen mensen, zowel Sovjetburgers als buitenlanders (onder andere Duitse en en Japanse krijgsgevangenen, Polen en Finnen).

Goelag is een acroniem voor het Russische Главное управление исправительно-трудовых лагерей (Glavnoje oepravlenieje ispravitelno-troedovych lagerej), oftewel "Hoofddirectoraat voor opvoedings- en werkkampen".

[bewerk] Geschiedenis

[bewerk] Na Stalin

Na de dood van Stalin in 1953 kwam meer dan de helft van de Goelaggevangenen vrij. Gevangenen die tot 5 jaar gevangenschap of korter waren veroordeeld kregen in 1953 amnestie; in de praktijk betekende dit dat vooral de gewone criminelen werden vrijgelaten. In 1954 werden ook grote aantallen politieke gevangen vrijgelaten, al werden deze vaak gedwongen zich nog enkele jaren in de nabijheid van het kamp te vestigen. De Goelag werd officieel ontbonden in 1960; het beheer over de kampen werd toen een taak van de KGB.

Wachttoren van een goelagkamp op ongeveer een uur vliegen van Toeroechansk ten oosten van de Jenisej. Onderdeel van "Projekt 503" van Stalin om een spoorweg door de toendra aan te leggen.
Coördinaten: 65°51′NB 88°04′OL

[bewerk] Huidige situatie

Ook nu wonen nog mensen in sommige kampen. De enorme afgelegenheid van veel kampen, zoals de kampen rond Vorkoeta en in de Kolyma rond Magadan, maakt transport duur en het gebrek aan alternatieven zorgt dat veel ex-gevangenen gebleven zijn en soms nog steeds in de barakken wonen.

Veel ex-gevangenen kampen nog steeds met post-traumatische stoornissen. Het concentratiekampsyndroom wordt vaak niet erkend in Rusland. Veel Russen willen liever niet herinnerd worden aan de gebeurtenissen van de Goelag of vergoelijken ze, wanneer ze terugdenken aan de 'goede tijd' van de Sovjet-Unie. Ook in het post-communistische Rusland verschillen gevangenissen soms weinig van de Goelaggevangenissen, waar vele mensen op elkaar gepakt zitten onder slechte omstandigheden. Voor relatief kleine vergrijpen kunnen ook nog steeds lange gevangenisstraffen worden opgelegd, waar in Nederland vaak kan worden volstaan met een taakstraf. In het post-communistische Centraal-Azië, worden ook nu nog grote groepen gevangenen vanwege 'staatsgevaarlijke activiteiten' opgesloten.

De Russische organisatie Memorial heeft het als taak gezien om de gebeurtenissen van de Goelag vast te leggen om de herinnering eraan levend te houden.

[bewerk] Toedracht

In tegenstelling tot de Duitse concentratiekampen (tussen 1933 en 1945) is de uitwerking van de "Goelag" veel minder het gevolg van een centraal gepland idee. Anders gezegd: niemand heeft echt een blauwdruk van de goelag gemaakt. De duizenden kampen vormden geen geoliede machine met daarachter een centraal sinister brein. In werkelijkheid werd het "bestuur" van de kampen gevormd door kleine plebejers op de werkvloer, die vaak een veel grotere fantasie hadden dan zij die het kampsysteem zogenaamd hebben uitgedacht. Dit neemt niet weg dat het lot van de gevangenen in beide systemen even uitzichtloos was. Een Joodse gevangene in Auschwitz-Birkenau schreef: "Ik leef namelijk in de hel van de dood en ben niet in staat de reikwijdte van mijn verlies te peilen". Dezelfde getuigenis had uit de goelag kunnen komen.

[bewerk] Aleksandr Solzjenitsyn

Een bekende gevangene van de Goelag was Aleksandr Solzjenitsyn, die het na zijn gevangenschap als zijn taak beschouwde om de herinnering aan de slachtoffers van het communisme in stand te houden. Zijn bekendste werk is het drieluik De Goelag Archipel, dat in eigen land uiteraard niet gepubliceerd werd, maar dat in het westen in 1973 verscheen. Toen Solzjenitsin zijn "Goelag Archipel" schreef, had hij het over een geografisch eilandenrijk van werkkampen in de moerassen van Siberië. De beschrijving was ook metaforisch bedoeld. De archipel als eilanden van werkkampen omringd door de zee van een nor­male samenleving. Nog steeds worden de buitengewesten van Siberië beschouwd als eilanden, en spreekt men in die streken over het Europese deel van Rusland, als over 'het continent'. Solzjenitsin veronderstelt dat iemand aan Stalin een blauwdruk van de Goelag overhandigd heeft. Hij schept daarmee een gevaarlijke mythe.

[bewerk] Literatuur

• Adler, N. (2006), Overleven na de Goelag: het lot van Stalins slachtoffers na hun kamptijd (vertaling uit het Engels door Robert Vernooy), Amsterdam: Contact. 336 pag.
• Applebaum, A. (2003), Goelag: een geschiedenis (vertaling vanuit het Engels door Tinke Davids). Amsterdam: Ambo. 720 pag.
• Courtois, S. (1999), The Black Book of Communism: Crimes, Terror, Repression. Cambridge: Harvard University Press. 858 pag.
• Ertz, S. (2006), Zwangsarbeit im stalinistischen Lagersystem: Eine Untersuchung der Methoden, Strategien und Ziele ihrer Ausnutzung am Beispiel Norilsk, 1935-1953. Duncker & Humblot, 2006, 273 pag.
• Gerard Jacobs, Goudkoorts, Contact, 1993 ISBN 90-254-0357-3 (in 1994 werd op basis hiervan in samenwerking met Jacobs door Theo Uittenbogaard de documentaire Goud - vergeten in Siberië gemaakt)
• Kizny, T. (2004), Gulag: Life and Death Inside the Soviet Concentration Camps 1917-1990. Firefly Books Ltd., 496 pag.
• Michel Krielaars, Overleven kan alleen door grenzen te overschrijden in NRC Handelsblad, CS, 21 april 2006.
• Sjalamov, V. (1982), Verhalen uit Kolyma (vertaling uit het Russisch door Marja Wiebes en Yolanda Bloemen), Amsterdam: De Arbeiderspers, 253 pag.
• Solzjenitsyn, A. (1973), De Goelag archipel 1918-1956: proeve van een artistieke studie (vertaling uit het Russisch door D. Peet, P. De Smit en M. Weijers), Baarn: De Boekerij, 516 pag.
• Jacq Vogelaar, Over kampliteratuur, De Bezige Bij, 2006, 658 pag.

[bewerk] Zie ook

• Katorga (dwangarbeiderskampen in Siberië tijdens het Russische Rijk)
• Ik herinner die haven van Vanino, lied over de haven van Vanino (overstappunt voor gevangenen naar Magadan)

[bewerk] Externe link

• (de) Memorial Kaart met Goelagkampen met links naar elk kamp