Estisch

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

Estisch (Eesti keel)
Gesproken in:	Estland
Sprekers:	1,1 miljoen
Taalfamilie	Oeraals Finoegrisch Fins-Permisch Fins-Wolgaïsch Fins-Samisch Oostzeefins Estisch
Dialecten:	Zuidestisch: Võro Seto Mulgi Tartu
Alfabet:	Latijns
Officiële status
Officieel in:	Estland
Taalorganisatie:	Eesti Keele Instituut
Taalcodes
ISO 639-1: et, SIL: est
Taalportaal

Het Estisch (Eesti keel) is de officiële taal van de republiek Estland. De taal, die ook Estlands of Ests wordt genoemd, heeft ongeveer 1 miljoen sprekers. Daarmee is het, na het IJslands en Maltees, de op twee na de kleinste taal in Europa die op alle niveaus (wetgeving, rechtspraak, wetenschap, literatuur) gebruikt wordt.

Het Estisch behoort tot de Finoegrische talen, en binnen die familie tot de Oostzeefinse talen. Tot die groep talen, die rond de Finse Golf worden gesproken, behoort ook het Fins, een taal die de meeste Esten zonder veel moeite kunnen verstaan. Omgekeerd geldt dat trouwens minder: behalve de verwantschap tussen de talen speelt ook een rol dat de Esten vertrouwd zijn met het Fins, bijvoorbeeld doordat ze steeds de Finse televisie konden ontvangen en doordat Estland druk wordt bezocht door Finse toeristen.

Het Estisch is niet verwant met het Lets of het Litouws en evenmin met het Russisch. Het Nederlands lijkt meer op die drie talen dan het Estisch.

Het Estisch gebruikt het Latijnse alfabet, aangevuld met de klinkertekens ä, ö, ü en õ. Het laatste teken staat voor een typisch Estische klinker, die wordt gevormd door de tong te plaatsen alsof een o wordt uitgesproken en daarbij de lippen te spreiden. Zowel de klinkers als de medeklinkers kunnen kort, lang en overlang zijn. In de spelling wordt grotendeels alleen de tegenstelling kort: lang weergegeven en wel door de letter dubbel te schrijven: sada 'honderd' vs. saada 'krijgen' en kana 'kip' vs. kanna 'draag!'.

Het Ests heeft van alle omringende talen invloed ondergaan. Er zijn oude Germaanse, Baltische en Slavische leenwoorden uit de tijd dat de Oostzeefinse familie nog één taal vormde (voor het begin van onze jaartelling), bijvoorbeeld resp. de woorden rand (strand, Germaans), sild (brug, Baltisch) en aken (raam, Slavisch). Jonger is het grote aantal leenwoorden uit het Nederlands, de taal van de van de Oost-Europese hout- en graanhandel, die gedurende de 16e en 17e ferm in Nederlandse handen was. Zodoende zijn er veel woorden overgenomen in het Ests uit het vroege Nieuwnederlands, en aangezien de Estische spellingsregels op sommige punten overeenkomen met de Nederlandse, zijn er een groot aantal woorden dat in het Nederlands en in het Estisch identiek, bijvoorbeeld:klooster,kaart, kroon, kraan. Andere wijken een beetje af, maar zijn toch heel herkenbaar: hoov (hof), triikima (strijken), pott (pot) en pann (pan). Voor de Nederlandse invloed was er ook een invloed van het Nedersaksisch (de taal van de Hanze) maar deze ivloed was niet zo sterk geweest op het Ests als bijvoorbeeld op het Zweeds en Noors. Het aantal Russische leenwoorden uit de voorbije eeuw is vrij beperkt. Wel is de invloed van het Engels tegenwoordig groot. Het Estisch heeft minder dan het Fins de neiging om eigen, puristische woorden te gebruiken voor nieuwe zaken (telefon, instituut, maar wel arvuti voor computer).

[bewerk] Karakteristiek voor het Estisch

het Estisch gebruikt vaak naamvallen, waar Indo-Europese talen liever voorzetsels gebruiken: käes 'in de hand', Eestisse 'naar Estland'.
er is geen verschil tussen mannelijke en vrouwelijke woorden; tema betekent zowel 'hij' als 'zij'.
na een telwoord volgt enkelvoud. De bijbehorende naamval is de partitief, een naamval die oorspronkelijk een deel van iets uitdrukt (vergelijkbaar met het Franse du pain).
medeklinkers in een woord worden 'zwak' (veranderen, verkorten of verdwijnen) als er sprake is van een gesloten (of: oorspronkelijk gesloten) lettergreep: tiib 'vleugel' vs. tiival 'aan de vleugel'.
er zijn geen lidwoorden.
het Estisch vermijdt opeenhopingen van medeklinkers aan het begin van een woord: strand werd rand.

Bovenstaande eigenschappen deelt het Estisch met het Fins en met de meeste andere Finoegrische talen.

[bewerk] Op de volgende punten wijkt het Estisch af van het Fins:

er is geen klinkerharmonie. Wel kunnen na de eerste lettergreep maar 4 klinkers voorkomen: a, e, i en u (als variant soms o).
klinkers kunnen in verbogen vormen veranderingen ondergaan: madu 'slang" vs. mao 'van de slang' (u wordt o), rida 'rij' vs. rea 'van de rij' (i wordt e).
waar in het Fins bezit wordt uitgedrukt door een uitgang achter het woord, gebruikt het Estisch een vorm van het persoonlijk voornaamwoord: Fins käteni = Estisch minu käsi 'mijn hand'.
er is een groot aantal werkwoordsvoorvoegsels, vergelijkbaar met die in het Nederlands: kandma 'dragen': ette kandma 'voordragen'.
er zijn twee infinitieven: ma tahan saada 'ik wil krijgen' vs. ma pean saama 'ik moet krijgen' ( saama/saada = krijgen).

[bewerk] Externe links

*Eesti keel ja meel* ("Estland: taal en cultuur"). Een audiovisueel cursus in Estisch met Nederlands als één van de negen onderwijstalen (ISBN-13 9789985979457).
*Estlands voor geïnteresseerden Voor wie meer wil weten over het Estisch.