Provinz Grunneng
Vun Wikipedia
|
|||
 |
|||
| Toalen | Grunnengs, Nederlaands | ||
| Heufdstad | Stad Grunneng | ||
| Kommessoaris van de Keunegin | Dhr. Max van den Berg | ||
| Oppervlak - Laand - Wotter |
2.336 km² 623 km² |
||
| Ienwoners - Totaal - Bevolkensdichtte |
575.234 (1 jan 2005) (2005) 246 inw./km² |
||
| Geogroafische Liggen | 53°13' NB 6°34' OL | ||
| Volkslaid | Grunneng's Laid | ||
| Offisjeel webstee | www.provinciegroningen.nl | ||
Dizze pagina is in t Grunnengs schreven.
Grunneng (ook: Grunnen, Grönnen, Nederlaands: Groningen) is n Provìnzie in’t Noorden van Nederlaand mit sikkem 576.000 Inwahners en as Hööftstadt Stad Grunneng.
Grunneng grenst in’t Westen aan Fraislaand, in’t Zuden aan Drente, in’t Oosten aan Oostfraislaand en in’t Noorden aan’t Waddenzee.
Bie Grunneng heuren drij lutje Waddenailaanken: Röttemerploat, Röttemeroog en Zuderdunen. Joarleks worden der verschaaidene moalen wadlooptöchten holden noar dizze onbewoonde ailanden.
De pervìnzie Grunneng wordt ook wel Stad en Ommelanden nuimt, omdat t bestait uut t stad en de ommelanden. Grunneng stait bekent om zien oale kerken mit historische örgels, de Martinitoern in stad en de Börgen in t ommelanden (zai ook: lieste van vernuimde Grönneger Börgen). n Duil van Grunneng is de heerlekhaid Westerwolde.
Grunneng verdaint zien senten veurnoamelk aan t eerdgas bie Slochter en de sukerproductie in stad. Aal wordt dij leste wel wat minder, noadat man in Bruzzl besloten het om t sebsidie veur sukerbaiten te verloagen, om zo t gebruuk van raaitsuker te verhogen.
Inholtsverteken |
[ännern] Geschiednis
Ob.* 600 veur Christus
Grunneng war doudestieds onderverduild ien 5 klaine laandken, de ommelanden:
- Hunzego
- Fivelgo
- Humsterlaand
- Oldamt
- Reiderlaand
Ien dizze klaine laandken woonden de Fraizen tuzzen Lauwers en Ems. Zai gongen doar wonen of dreven haandel mit de Saksens uut t zuden. De stad war dou allendig mor n klain Drentisch Esdörpke. Ien dizze tied wuiren ook de maiste Wierden (Warden, Warften) mokt tegen t hoge woater.
Ob. joar 0
t Noorden van t Reumse Riek wuir rond dizze tied ontvolkt. De maiste volker gingen noar n ander gebied tou of gingen massoal noar ain stee. Rond t joar 200 kwamen de mìnsken trugge en bauden nìje nederzettens.
Ob. 600 noa Christus
De Fraizen waren weer trugge en de ommelanden bestonden ook weer. Nau al harren de ommelanden zoch veraint as Lytsje Fryslân (Lutje Fraislaand). Dit war ain van de kwartieren van t Fraislaand tuzzen ter Oosten van de Lauwers. Et andere kwartier war t Emderlaand. Baide Lutje Fraislaand en Emderland waren ook weer op te duilen ien klainere kwartieren. Emderlaand: Krummhörn, Brookmerlaand, Overledingerlaand, Aauerksterlaand en Harlingerland. Lutje Fraislaand: Humsterlaand, Hunzego, Fivelgo, Oldamten en Reiderlaand. De war groter worren, woardeur t stad veul ienvloudens uut oefende op t ommelanden.
Ob. 800 noa Christus
De stad begon aal meer ienvloudens uut te oefenen op t ommelanden. De stad war middels so groot gruit as et twei daarde van t tegenwoardege sentrum en verkloarde zoch appaart van Drenthe. Dit klaine stadsstoatke tuzzen Transiselana (Overisel & Drenthe) en Frisia wuir doudestieds Groeninga nuimt. Ien de ommelanden waren de Fraizen hiepkontereg mit de druk van t stad.
Ob. 1000 noa Christus
Rond dit joar wuir de Martinitoern baut. De stad war nau sikkem so groot as t tegenwoardege sentrum. Westerwolde war nau n apaarte heerlekhaid, dus t mokte gain duil meer uut van Westveele (Westfalen/Münsterland). Doch har Westveele nog wel wat ienvloudens ien Westerwolde, mor minder as doarveur.
Ob. 1500 noa Christus
De kans veur t stad om Westerwolde te vereuvern war doar. Dit gong deur n kontrakt mit Westveele. Hierien ston dat t stad veur n bepoalde tied t leenrecht kreeg. Zo-as tegenwoardeg te zain is, is dit leenrecht noeit weer oflopen, Westerwolde heurt nog aal bie Grunneng. t Vesten boertang wuir ien dizze periode baut en verstaarkt.
1568 noa Christus
De tachtegjoarege oorlog brek uut deur de Slag bie Kloosterholt (NL: Heiligerlee). De stad en de ommelanden kwamen onder Espoanse druk te stoan. t Stad wuir utendelk Espoans.
1665 noa Christus De biskop van Munster, Berend van Goalen kommt Grunneng binnen ien Westerwolde. n Duil van Westerwolde wor bezet, mor t Vesten Boertang krig e nait ien handen. t Biskop trek wieder richten t stad.
17 Augustes 1672
Dis de dag van t Grunnegs Ontzet. De Biskop van Munster is aankommen bie t stad en vuurt doar bommen of op t stadsmuren en t Martinitoern. Berend van Goalen wor doarom deur de Grunnegers ook wel Bommen Berend nuimt. De Stad vuurde zulf ook bommen of noar t leger, dei noa n tiedje weer vot gong. Dizze euverwinnen wor nog aal deur t Grunnegers viert op 28 Augustes (noa ienvouern van t Gregorioanse kelender. Op dizze dag (Bommenberend, achtentwintegsten of Grunnegs onzet nuimt), is der n kaarms ien t stad en wor der vuurwaark ofstoken.
Rest kommt noch!
*Ob.= Om en bie (Hoogduuts: Ungefähr)
[ännern] Grunneger kultuur
[ännern] Toal
In Grunneng wordt Grunnengs sproken dat tesoamen mit t Oostfrais n dialektgroup vörmt binnen t Leegsaksische streektoal. Om en bie 70% van t Grunneger bevolken kìnn Grunnegs proaten.
[ännern] Eterij en Drinkerij
Typisch Grunneger lekkernaain binnen:
- Spekdikken. Dikke rogge pankouken mit metworst en spek. Zie worden veural rond nìjjoar eten en worden ook mokt in Oostfraislaand, mor hebben n andere smok as de Grunnegse.
- Boeren jongen en boeren wichter. Boeren jongen is braandewien mit keneel en rozinen. boeren wichter is t zulfde allend den mit aprikosen in ploats van rozinen.
- Grunneger Knieperkes en Rolletjes. Knieperkes binnen zuite koukies mokt mit n kniepiezer, vandoar de noam knieper. Ze worden ook mokt in Drenthe en Overiesel, mor hebben een zuitere smok. Rolletjes binnen oprolde kniepers en worden allend in Grunneng eten.
- Haardstoed en schoten. Haardstoeden binnen witte, platte, ronde en haarde stoedjes. Ze worden allend in Grunneng verkocht. Schoten binnen laankwaarpege kadetten uut Grunneng, mokt van melkdeeg.
- Oalwief. Oalwief, ook Grunneger kouk nuimt, is n typisch Grunneger lekkernaai. t Is t zulfde as ontbijtkouk, mor wordt mainstieds eten bie de middagkovvie. Van de Grunneger kouk hest ook weer allerlei andere varianten zoas t sukerkouk.
- Povvert. n Hoge, ronde Cäke mit Rozinen der op. t Stammt uut t stad en de Klainkolonien.
- Grunneger mostert, mostersoep en mostersaus. Grunneger mostert is pittege mostert mit haile mostertpitten der in. Hiermit wordt ook mostertsoep en mostertdipsais mokt. Mostertdipsaus wordt dipsaus nuimt omdat der mit eerdappels in dipt wordt.
[ännern] Steden in Grunneng
- Stad Grunneng
- Daam
- Winschoot
[ännern] Gemaintes in Grunneng
- Daam
- Innersdiek (Beem)
- Wedde - Bennewold
- Delfziel
- Oosteramt (Emsmond)
- Stad (Stad Grunneng)
- Laankewold (Grodegast)
- Hoaren
- Hoogezaand-Sapmeer
- Vredewold (Leek)
- Loppersom
- Marne
- Moarem
- Menterwold
- Pekel
- Reiderlaand
- Scheemde
- Duurswold (Slochter)
- Knoal
- Ten Boer
- Veendam
- Vlagtwedde
- Winschoot
- Winzum
- Middag-Homsterlaand (Zuudhorn)
