Jose Maria Iparragirre

Wikipedia(e)tik

Jose Maria Iparragirre Balerdi (Urretxu, Gipuzkoa, 1820, abuztuaren 13a - Ezkio-Itsaso, 1881, apirilaren 6a) olerkari gipuzkoarra. Bereak dira, besteak beste, Gernikako Arbola eta Agur Euskalerria olerkiak.

[aldatu] Biografia

Jose Maria Iparragirre Balerdi Urretxun (Gipuzkoa) jaio zen 1820. urteko udarako egun baten. Euskal Herriak pairatu izan zituen gizarte eta politika alorreko eraldatzeak kontutan hartuz, bere 61 urteak Euskal Herriak bizi izan duen aldirik garrantzitsuenetariko baten zehar eman ziren. Eraldaketa hauek, Erregimen Zaharraren krisialdiarekin hasten dira, Gerra Karlistari hasiera emanez, eta Euskal Herriko lehengoko industrializazioarekin amaitzen dira. Industrializazioa, hirugarren eta azken gatazka dinastikoarekin hasten da, gatazka honek azkenean, 1876. urtean, foru abolizioa ekarraraziko du.

Arteari dagokionez Iparragirreren bizitza Erromantizismoaren arrakasta unetan ematen da. Bere garaikide zen Charles Baudelairek Sentitzeko modu bat deitu zion, sentitzeko modu bat gizabanakoaren errealizazio pertsonala eta baita ere askatasun kolektiboa lortzeko irrika irmoa bezala azaltzen dena. Gizabanakoak bere herria berezko izpirituduna kontsideratzen du, honekin bat eginda sentituz, askatasun grina. Gehiago sentimendua, pentsamendua baino. Bizitzan ezinbestekoa bera aurkitu beharra. Existentzi motorea eta gehiago sortze arnasa, gauza zehatza lortzeko anbizioa baino.

Bizitza ulertzeko era honek, Jose Maria Iparragirreren jarduera zeharkatu zuen, eta modu honetan azal daitezke bere olerkigintzaren hainbat alor sentikor. Bertsolari zaharrean Euskal Herriko Erromantizismo artistikoaren pertsonairik azpimarragarriena dugu eta bere Guernicaco Arbola ereserkia, Foruen eta mendeetan zehar beren ikurra izan den arbolaren inguruan sorraraziriko euskaldunon nortasun adierazpenaren adierazle maximo bezala aurkezten zaigu.

Ñabardura guztiak kontutan izanda, Iparragirrek Adam Mickiewiczek Polonian edo Alessandro Manzonik Italian betetako paper bera egin zuen. Baina nazio olerkigile hauek ez bezala, Urretxukoak errima ez ezik musika ere landu zuen, diziplina bat, Erromantizisismo garaian, biziki garrantzia irabazi zuena, erarik aproposenetariko bezala estetika espresibista berri hau plasmatzeko.

[aldatu] Kantak

• Agur Euskalerria
• Ameriketatik Urretxuko semeei
• Errukarria
• Ezkongaietan
• Gernikako Arbola (Gernikako Arbolaren omenez)
• Glu, glu, glu!
• Gora Euskera
• Kantari euskalduna
• Nere amak baleki
• Nere etorrera
• Nere izarra
• Nere maitearentzat
• Nere ongile maiteari
• Ume eder bat
• Zugana manuela

[aldatu] Gernikako Arbola

1 Gernikako Arbola da bedeinkatua euskaldunen artean guztiz maitatua. Eman ta zabal zazu munduan frutua adoratzen zaitugu arbola santua 2 Mila urte inguru da esaten dutela Jainkoak jarri zuela Gernikako Arbola. Zaude bada zutikan orain ta denbora eroritzen bazera arras galdu gera

3 Ez zera eroriko Arbola maitea baldin portatzen bada Bizkaiko Juntea. Laurok hartuko degu zurekin partea pakian bizi dedin euskaldun jendea. 4 Betiko bizi dedin Jaunari eskatzeko jarri gaitezen danok laster belauniko. Eta bihotzetikan eskatu ezkero Arbola biziko da orain eta gero.

5 Arbola botatzia dutela pentsatu Euskal Herri guztian danok badakigu. Ea bada jendea denbora orain degu erori gabetanik eduki behar degu. 6 Beti egongo zera udaberrikoa lore aintzinetako mantxa gabekoa. Erruki zaitez bada bihotz gurekoa denbora galdu gabe emanik frutua.

7 Arbolak erantzun du kontuz bizitzeko eta bihotzetikan Jaunari eskatzeko. Gerrarik nahi ez degu pakea betiko gure lege zuzenak hemen maitatzeko. 8 Erregutu diogun Jaungoiko Jaunari pakea emateko orain eta beti. Bai eta indarra ere zerorren lurrari eta bendizioa Euskal Herriari.