Getxo

Wikipedia(e)tik

Getxo
Bizkaia
Izen ofiziala	Getxo
Antolaketa Estatua Autonomia Erkidegoa Lurralde Historikoa Eskualdea	Espainia Euskal Autonomia Erkidegoa Bizkaia Uribe-Kosta
Posta-kodea	48991 - 48992 - 48993
Koordenatuak	43°21′N 3°0′W / 43.35, -3 (Getxo) Koordenatuak: 43°21′N 3°0′W / 43.35, -3 (Getxo)
Garaiera	- m
Eremua	12 km2
Biztanleria	82.327 (2006)
Dentsitatea	6857,08 bizt/km2
Euskaldunak	%19,83 (2001)
Herritarra	getxoztar
Alkatea	Imanol Landa (EAJ)
www.getxo.net

Getxo Bizkaiko udalerria da, Bilboaldea eta Uribe Kostan kokaturik dagoena. 2005. urtean ia 90.000 biztanle zituen, Euskal Herriko seigarren hiririk handiena izanda.

Ibaizabaleko itsasadarraren eskuineko aldean kokatuta dago. Bilbotik 15 km.tara dago kokatuta.

Bertan aurkitzen da Bizkaiko Zubia deritzon 1893ko burdinezko zubi esekia, UNESCOk Gizateriaren Ondare izendatua eta Portugaleterekin lotura egiten duena.

Eduki-taula 1 Geografia 1.1 Auzoak 1.2 Udalerri mugakideak 1.3 Ingurune naturala 1.3.1 Hondartzak 1.3.2 Ibaiak 1.3.3 Bestelakoak 2 Historia 3 Demografia 4 Banaketa administratiboa 5 Politika 5.1 2003ko hauteskundeak 5.2 2007ko hauteskundeak 6 Garraiobideak 6.1 Autobusa 6.2 Metroa 6.3 Errepideak 6.4 Itsasontziak 7 Kultura 7.1 Hizkuntza 7.2 Jaiak 7.3 Jaialdiak eta jardunaldiak 8 Ikustekoak 8.1 Monumentuak 9 Herri senidetuak 10 Getxoztar ezagunak 11 Erreferentziak 12 Ikus, gainera 13 Kanpo loturak

[aldatu] Geografia

[aldatu] Auzoak

Getxok hainbat auzo ditu:

• Algorta
• Algortako Portu Zaharra
• Andra Mari edo Elexalde
• Erromo edo Itzubaltzeta
• Neguri
• Areeta
• Aiboa

[aldatu] Udalerri mugakideak

Getxok honako muga hauek ditu:

• Ekialdean: Sopela, Berango eta Erandio
• Hegoaldean: Leioa
• Mendebaldean: Portugalete (Abrako golkoa zeharkatuta Santurtzi)
• Iparraldean: Bizkaiko golkoa

[aldatu] Ingurune naturala

[aldatu] Hondartzak

Getxok hainbat hondartza ditu. Areeta auzoan Areetako hondartza aurkitzen da. Algortan bertan Ereaga eta Arrigunaga. Sopelarantz joaten Azkorri eta Barinatxe hondartzak daude. Azkeneko bi hauetan nudismoa egitea posible da. Barinatxeko hondartzan Getxo eta Sopela artean banatuta dago.

Portu Zaharrak ere badu hondartza txiki bat barkuak uzteko erabili ohi zena.

[aldatu] Ibaiak

Getxok ibai bakarra du, udalerri osoa zeharkatzen duena: Gobela ibaia. Honen bukaera Leioan dago kokatuta, eta Ibaizabal ibaira isurtzen ditu urak.

Hori egin aurretik hainbat padura sortzen ditu, adibidez Bolue eta Fadura.

Ibaizabal ibaiaren azkeneko zatia Portugalete eta Getxo artean egiten da, itsasoratu aurretik.

[aldatu] Bestelakoak

Getxoko iparraldean Galea lurmuturra aurkitzen da. Bertan dago kokaturik Printzearen gaztelua.

[aldatu] Historia

Getxoren inguruko lehenengo erreferentziak XVI. mendean agertzen dira. Bertan Fortun Sanchez de Getxo eta Otxoa Ortiz de Getxo aipatzen dira. Elizate gehienetan bezala garai hartan eliza eta dorretxearen inguruan biltzen ziren hainbat baserri ziren herriak.

Andra Marin ikus daitezke garai horretako txapitel erromaniko batzuk. Horien ikerketaz XII. menderaino luza daiteke lehenengo monastegi edo tenplua. Gaur egungo eliza XVIII. mendean eraikia izan zen. Mende honetan jada Getxok bere leloa hartua zuen: Kaltea Dagianak Bizarra Lepoan.

XVIII. mendearen inguruan ere Portu Zaharra sortzen da. Honen hedaduraz Algorta sortu zen. XIX. mendean Espainiak eliza eta herri-lurren desamortizazioa gauzatu zuen eta ondorioz, lur komunal hareatsuak saldu ziren, Areetari sorrera emanez.

Mendearen bukaeran Txurrukak Gobela ibaia desbideratzen du eta modu honetan Neguritik jada ez zen pasatzen. Trenbidearen iritsierarekin Areetaren ondoan, baina trenbideaz bereiztuta Itzubaltzeta (Erromo) sortu zen.

[aldatu] Demografia

2001ean Getxok 82.732 biztanle zituen. Horietatik 39.326 gizonak (%47,53) ziren eta 43.406 emakumeak (%52,47).

Eboluzio demografikoa
Urtea	1900	1910	1920	1930	1940	1950	1960	1970	1981	1991	2001
Biztanleak	5.442	7.359	11.399	16.859	17.795	19.309	22.951	39.153	67.321	79.954	82.732

[aldatu] Banaketa administratiboa

Udalerria, hiru barrutitan dago banaturik, Elexaldek barruti propioa osatzen du, Areeta eta Itzubaltzeta auzoek beste bat eta udalerriko beste auzo guztiak Algortako barrutian daude kokaturik, azken hau izanik populatuena. Hau da barrutiko dagoen biztanle kopurua:

Biztanleria barrutika (2001)
Auzoa	Biztanleria	Gizonezkoak	Emakumezkoak
Elexalde	14.519	7.057	7.462
Areeta	28.414	13.362	15.052
Algorta	39.799	18.907	20.892

[aldatu] Politika

 Sakontzeko, irakurri: Getxoko alkateen zerrenda

[aldatu] 2003ko hauteskundeak

2003ko hauteskundeetan zerrenda bozkatuena EAJ-EA koalizioa izan zen. Ezker batuarekin osatu zuen gobernua gehiengo osoz.

Alderdi politikoa	Botu kopurua	% portzentaia	Zinegotziak
EAJ/EA	20.923	43,39 %	11 ( EAJ 9 / Eusko Alkartasuna 2 )
PP	16.106	33,40 %	9
PSE-EE	6.355	13,18 %	3
EB	3.538	7,34 %	2
Aralar	1.294	2,68%	0
Guztira	54.213	64,50 %	25

Getxo Bizia herri plataformak 2.765 Botu lortu zituen hauteskunde hauetan. Alderdien legea dela medio ez zuen zinegotzirik izatea lortu, eta Ezker Batua-berdeak taldeak hartu zuen zinegotzia.

[aldatu] 2007ko hauteskundeak

Zerrendarik bozkatuena EAJrena izan zen eta gaur egun, berau da udal-gobernuko alderdi bakarra, PSE-EEren abstentzioa eta Ezker Batua/Aralarreko zinegotziaren botoari esker.

Alderdi politikoa	Botu kopurua	Zinegotziak
EAJ	13.559	10 *
PP	12.793	10 *
PSE-EE	6.113	4
EB/Aralar	2.500	1
Eusko Alkartasuna	1.538	0
Berdeak	1.286	0
Guztira	37.789	25

EAE-ANVk 3.249 botu jaso zituen, baina Alderdien legea zela medio zegozkion bi zinegotziak (*) EAJ eta PPk hartu zituzten. Hauteskunde horien ostetik, Imanol Landa da Getxoko alkate.

[aldatu] Garraiobideak

Getxora heltzeko hainbat garraiobide ezberdin daude.

[aldatu] Autobusa

Bizkaibusek kudeaturiko hainbat autobus-linea igarotzen dira udalerritik. Hauek dira linea garrantzitsuenak:

• Bilbo - Getxo - Azkorri
• Bilbo - Getxo (Leioatik) (Artxandako tuneletatik)
• Muskiz - Barakaldo - Erromo
• Areeta - Berango (Artea merkatalgunetik)
• Getxo - Gurutzeta (Faduratik)
• Getxo - Gurutzeta (Algortatik)
• Areeta - Armintza
• Bizkaiko zubia - Euskal Herriko Unibertsitatea (Leioako kanpusa) - Laukiz
• Andra Mari - Euskal Herriko Unibertsitatea (Algortatik)
• Getxo - Euskal Herriko Unibertsitatea (Faduratik)

[aldatu] Metroa

Bilboko Metroak hainbat geltoki egiten ditu Getxon:

• Areeta
• Gobela
• Neguri
• Aiboa
• Algorta
• Bidezabal

[aldatu] Errepideak

BI 637 errepideak, Uribe kostako igarobideak (Leioa eta Sopela lotzen dituena), udalerria gurutzatzen du, Neguri, Algorta eta Andra Mari auzuneak igarotzen dituelarik.

[aldatu] Itsasontziak

Itsasontziz heldu daiteke 2006tik Getxora. Pride of Bilbao ferryak orain bertan egiten du geltokia.

[aldatu] Kultura

[aldatu] Hizkuntza

Oraindik Elexalde auzoan hitz egiten den Mendebaldeko euskalkiaren aldaera bat da Getxoko jatorrizko hizkuntza. Gaur egun, Getxoko udaleko datuen arabera ^[1] udalerriko biztanlegoaren %57 erdaldun elebakarra da, euskaldunak %19,3 direlarik. Geratzen den %22,8 elebidun hartzaileek osatzen dute.

Iturri beraren arabera ^[2] euskaldunen ehunekoa igoz joan da, 1981etik 2001era bikoiztu egin delarik euskaldunen ehunekoa (%9-tik %19,9ra). Dena dela, ezagupen hori ez da erabileran islatzen, biztanlegoaren %4,83ak bakarrik erabiltzen baitu egunerokoan. Hala ere, zifra hori igoz joan dela ere ikusi da, nahiz eta hazkundea ezagupenarenaren baino apalagoa izan (1989ko %3,40 tik 1997ko %4,68ra).

[aldatu] Jaiak

• San Isidro: Maiatzaren 12tik Maiatzaren 14ra (Andra Mari (Getxo))
• San Juan: Ekainaren 23tik Ekainaren 25era.
• Karmenak: Uztailaren 14tik Uztailaren 16ra.
• Santa Ana: Uztailaren 21etik Uztailaren 23ra (Areeta)
• San Ignacio: Uztailaren 28tik Uztailaren 31ra (Algorta)
• Ntra. Sra. de los Ángeles: Abuztuaren 3tik Abuztuaren 6ra. (Itzubaltzeta-Erromo)
• San Nicolas: Abuztuaren 10etik Abuztuaren 13ra. (Portu Zaharra)
• Andra Mari: Abuztuaren 15a. (Andra Mari (Getxo))
• Ntra. Sra. de las Mercedes: Irailaren 22tik Irailaren 24ra. (Areeta)
• San Martín: Azaroaren 10etik Azaroaren 12ra. (Hezetasuna auzoa, Algorta)

[aldatu] Jaialdiak eta jardunaldiak

• Nazioarteko Folk Jaialdia
• Nazioarteko Blues Jaialdia
• Europear Jazz Lehiaketa
• Getxoko Komiki Azoka
• Antzerki Jardunaldiak
• Artisautza Azoka
• GetxoArte Azoka
• Udazkeneko Musika Klasika kontzertuak

[aldatu] Ikustekoak

[aldatu] Monumentuak

• Aixerrota
• Bizkaiko Zubia
• Galeako fortea

[aldatu] Herri senidetuak

• Angelu, Euskal Herria

[aldatu] Getxoztar ezagunak

• Bizente Amezaga (1901-1969), euskaltzaina.
• Federiko Krutwig (1921-1998), idazle, euskaltzain eta politikaria.
• Laura Mintegi (1955-), idazlea.
• Marije Fullaondo (1964-), politikaria
• Asier Hormaza (1970-), aktore eta umorista.
• Unai Elorriaga (1973-), idazlea.
• Iñigo Landaluze (1977-) txirrindularia.
• Fredi Paia (?-), bertsolaria.
• Xabier Paia (?-), bertsolaria.

[aldatu] Erreferentziak

1. ↑ Getxoko Udala Euskara zerbitzua
2. ↑ Getxoko Udala Euskara Zerbitzua, datuak

[aldatu] Ikus, gainera

• Uribe Kosta
• Bilbo Handia

[aldatu] Kanpo loturak

• Getxoinfo
• Getxoko udala

Commonsen fitxategi gehiago dago honi buruz: Getxo

	Getxoko auzoak
Andra Mari-Elexalde · Aiboa · Algorta · Areeta · Itzubaltzeta · Neguri · Portu Zaharra

	Bizkaiko udalerriak
Abadiño • Abanto-Zierbena • Ajangiz • Alonsotegi • Amoroto • Arakaldo • Arantzazu • Areatza • Arrankudiaga • Arratzu • Arrieta • Arrigorriaga • Arteaga • Artzentales • Atxondo • Aulesti • Bakio • Balmaseda • Barakaldo • Barrika • Basauri • Bedia • Berango • Bermeo • Berriatua • Berriz • Bilbo • Busturia • Derio • Dima • Durango • Ea • Elantxobe • Elorrio • Erandio • Ereño • Ermua • Errigoiti • Etxebarri • Etxebarria • Forua • Fruiz • Galdakao • Galdames • Gamiz-Fika • Garai • Gatika • Gautegiz-Arteaga • Gernika-Lumo • Getxo • Gizaburuaga • Gordexola • Gorliz • Gueñes • Ibarrangelu • Igorre • Ispaster • Iurreta • Izurtza • Jatabe • Karrantza • Kortezubi • Lanestosa • Larrabetzu • Laukiz • Leioa • Lekeitio • Lemoa • Lemoiz • Lezama • Loiu • Mallabia • Mañaria • Markina-Xemein • Meñaka • Mendata • Mendexa • Morga • Mundaka • Mungia • Munitibar-Arbatzegi-Gerrikaitz • Murueta • Muskiz • Muxika • Nabarniz • Ondarroa • Orozko • Ortuella • Otxandio • Plentzia • Portugalete • Santurtzi • Sestao • Sondika • Sopela • Sopuerta • Sukarrieta • Trapagaran • Turtzioz • Ubide • Ugao • Urduliz • Urduña • Zaldibar • Zalla • Zamudio • Zaratamo • Zeanuri • Zeberio • Zierbena • Ziortza-Bolibar • Zornotza