Bô-uăk-cáik

Lài-nguòng: Wikipedia

Bô-uăk-cáik sê Gĭ-dók-gáu dék dê̤ṳng-iéu gì cáik-nĭk, nĭk-gĭ sê giĕng-dṳ̆k nièng Chŭng-hŭng nguŏk-ièng cĭ hâiu gì tàu bĭk Lā̤-buái. Hông gáu gì nè̤ng găk cī sŏ̤h gĕ̤ng kéng-cé̤ṳk Ià-sŭ gì bô-uăk (dâi-kái huák-sĕng diŏh gŭng-nguòng 27 gáu 33 nièng, Ià-sŭ ké̤ṳk déng sī diŏh sĕk-cê-gá gà̤-dēng hâiu gì dâ̤ 3 nĭk).

[Siŭ-gāi] Miàng-chĭng lài-lĭk

Găk cuō-iéu gì Gĭ-dók-gáu siâ-huôi gì Să̤-huŏng ngṳ̄-ngiòng (dṳ̀ kī Ĭng-ngṳ̄, Dáik-ngṳ̄ gâe̤ng siŏh piĕ Sṳ̆-lá-hŭ ngṳ̄-ngiòng) diē-lié, ciā cáik-nĭk gì miàng-chĭng sê téng "Pesach" lì gì, sê Hĭ-báik-lài-ngṳ̄ "Uŏk guó" (Pass over) gì é-sé̤ṳ.

Ĭng-ngṳ̄ gâe̤ng Dáik-ngṳ̄ gì miàng-chĭng "Easter" gâe̤ng "Ostern" sê téng siŏh ciáh Ăng-gáh-lò̤ Sák-sŏng nṳ̄-sìng gì miàng "Eostre" lì gì. Gŏng-gé̤ṳ 8 sié-gī Ĭng-guók gì Gĭ-dók siŭ-dô̤-sê̤ṳ gâe̤ng lĭk-sṳ̄ hŏk-gă Bī-dáik (Bede) sāi Lá-dĭng-ngṳ̄ sū gé-cái gì:

"Eosturmonath, qui nunc paschalis mensis interpretatur, quondam a dea illorum quae Eostre vocabatur et cui in illo festa celebrabant nomen habuit."

Huăng-ĭk: "Eosturmonath, hiêng-câi ké̤ṳk ĭk có̤ bô-uăk nguŏk (paschal month), nguòng-lài sê gŏng-gé̤ṳ nṳ̄-sìng Eostre sū kī gì, hiêng-câi ī-gĭng sê ciā cáik-nĭk gì miàng-chĭng lāu."

[Siŭ-gāi] É-ngiê

Bô-uăk-cáik chiông-cĭng Ià-sŭ iù sī diē bô-uăk. Dâ̤ ék, ĭ kēng-diâng Ià-sŭ gì sĭng-hông sê bô-uăk gì Géu-cuō. Găk Dĕ̤ng-céng-gáu gì duòng-tūng diē-sié, cuòi sê ciâ gáu-dòng diē gì séng-chiông biēu-hiêng chók gì, ĭ biēu-hiêng chók sŏ̤h ciáh dáik-séng gì, bô-uăk gì Gĭ-dók. Dâ̤ nê, ĭ bô sŏ̤h huòi kēng-diâng Gĭ-dók-dù gì āi-uông, cêu sê Gĭ-dók-dù iâ ciŏng iù sī diē bô-uăk, gó-chṳ̄ ng-sāi gái giăng sī-uòng. Cī lâng huŏng-miêng gì cuō-dà̤ cuō-dô̤ lāu Bô-uăk-cáik gì séng-gŏ̤ gâe̤ng lā̤-ngì.

18 sié-gī cā-gĭ gì séng-gŏ̤-cĭk «Dâi-bĭk gì Séng-īng» (Lá-dĭng-ùng: Lyra Davidica) sê cĭng hō̤ gì ùng-hŏk huâng-liê. «Dâi-bĭk gì Séng-īng» có̤i-cā chók-bēng diŏh 1708 nièng, gì-dṳ̆ng ô siŭ-luŏh sŏ̤h dà̤ séng-gŏ̤, iā sèu éng-ê̤ṳng diŏh Bô-uăk-cáik. Ciā séng-gŏ̤ gê̤ṳng-cūng 4 ciék, muōi ciék 4 hòng, muōi hòng ī "Ă-lī-lô-iā" sák-muōi. Chiāng cé̤ṳ-é, cī dà̤ séng-gŏ̤ giòng-diêu lāu Ià-sŭ ṳ̄ng-sêu sĕk-cê-gá gà̤-dēng gì tiáng sê ôi-lāu cīng-géu sié-gái, ī-gĭk báik-duòng Ià-sŭ iù muó diē sĭng tiĕng hâiu sū gāng-gáuk gì tióng-lŏk.

Ià-sŭ Gĭ-dók gĭng-dáng sĭng tiĕng, Ă-lī-lô-iā!
Nguāi-nè̤ng kāi-suòng gì séng-nĭk, Ă-lī-lô-iā!
Ĭ báik-cèng găk sĕk-cê-gá gà̤-dēng sī siŏh huòi, Ă-lī-lô-iā!
Ôi cīng-géu nguāi-nè̤ng sêu nâng. Ă-lī-lô-iā!

Niông nguāi-nè̤ng chióng-gŏ̤ cáng-mī, Ă-lī-lô-iā!
Hióng Gĭ-dók nguāi-nè̤ng tiĕng-siông gì uòng, Ă-lī-lô-iā!
Ĭ báik-cèng mâi sĕk-cê-gá gâe̤ng sī-uòng, Ă-lī-lô-iā!
Ôi hāu cô̤i-nè̤ng dáik géu-sṳ̆k. Ă-lī-lô-iā!

Ĭng Ĭ sū sêu gì cṳ̆ iông tóng-kū, Ă-lī-lô-iā!
Nguāi-nè̤ng gì géu-ŏng ī dáik siàng-cêu. Ă-lī-lô-iā!
Dăng găk tiĕng-dīng Ĭ có̤ Uòng, Ă-lī-lô-iā!
Hē̤-nē̤ tiĕng-sé̤ṳ īng-uōng gŏ̤-chióng. Ă-lī-lô-iā!

Nguāi-nè̤ng hióng Siông-dá̤ gŏ̤-chióng, Ă-lī-lô-iā!
Chiông Ĭ gì ìng-ái īng-uōng cáng-mī. Ă-lī-lô-iā!
Cáng-mī Ĭ, nṳ̄-nè̤ng tiĕng-siông gì Cuō, Ă-lī-lô-iā!
Séng-hô, Séng-cṳ̄, gâe̤ng Séng-sìng. Ă-lī-lô-iā!

Ĭng-guók sĭ-ìng Gièu-dê Háik-báik (George Herbert, 1593 - 1633) gì sĭ-guó iâ biēu-dăk chók séng-ngiōng-ciā dó̤i ĭ-gáuk-nè̤ng gâe̤ng Gĭ-dók cà̤-cà̤ bô-uăk gì āi-uông.

Kī-lì, sĭng-lìng, nṳ̄ gì Cuō ī-gĭng bô-uăk. Chióng cáng-mī gì g̤ŏ̤,
Ng-sāi ă̤-iòng,
Ĭ â̤ sāi chiū iĕu nṳ̄, nṳ̄ â̤ gâe̤ng Ĭ siŏh-iông,
Cà̤-cà̤ bô-uăk.

Găk Hĭ-lé-nà̤ Dĕ̤ng-céng-gáu gáu-huôi, â-dā̤ duòng-tūng gì Bô-uăk-cáik uâ-ngṳ̄ iâ cĭng sèu sāi-ê̤ṳng:

"Gĭ-dók bô-uăk lāu" (Hĭ-lé-nà̤-ùng: Christos anestos).

"Ĭ káuk-sĭk bô-uăk lāu" (Hĭ-lé-nà̤-ùng: Alethos anestos).

[Siŭ-gāi] Kéng-cé̤ṳk

Bô-uăk-cáik găk Gĭ-dók-gáu sié-gái ô cêng sâ̤ mâ̤-siông gì kéng-cé̤ṳk huŏng-sék. Găk Tiĕng-cuō-gáu gâe̤ng Dĕ̤ng-céng-gáu dṳ̆ng-găng, séng-dù dĕk-biék guăng-cé̤ṳ guŏng-mìng gâe̤ng ŭ-áng gì chiông-cĭng gì dê̤ṳng-iéu-séng. Găk gū-cā gáu-huôi, céng-lā̤ ké̤ṳk ăng-bà̤ diŏh Bô-uăk-cáik cī sŏ̤h g̤ĕ̤ng, biēu-mìng séng-ngiōng-ciā ī-gĭng téng ŭ-áng giàng diē guŏng-mìng, téng sī-uòng giàng diē sĕng-mêng.

Găk Să̤-huŏng, gâe̤ng Bô-uăk-cáik ô-guăng gì nó̤h ô Bô-uăk-cáik-tó gâe̤ng Bô-uăk-cáik-lâung. Gé̤ṳ-suók, Bô-uăk-cáik-tó sê sáe̤ng ké̤ṳk niāng-gŏ̤ Bô-uăk-cáik-lâung gì sé̤ṳ-ciā. Bô-uăk-cáik-lâung sê kéng-cé̤ṳk Bô-uăk-cáik sèng-âu sāi gì ciŏng-sék-séng gì lâung, chiông-cĭng sĭng gì sĕng-mêng. Duòng-tūng siông ék-buăng dŭ sê sāi-ê̤ṳng niēng-sáik guó gì Lâung, dáng hiêng-dâi iâ sĭk-guáng sāi-ê̤ṳng lâung-hìng gì kiēu-káik-lĭk. Duâi-nè̤ng sĕng gâe̤ng Bô-uăk-cáik-lâung káung kī lì, niông niāng-gŏ̤ kó̤ tō̤.