Monat

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy

Dialäkt: Züridütsch

En Monet (vo Mond) isch e Ziiteinheit und en Teil vomene Jahr.

Je nach Definition isch en Monat vo underschiidliche Duur:

• Im allgemeine Gebruuch d Spanne vo 4 Wuche.
• Kalender verwended de Monet zur Ziitiiteilig. Dezue ordned si ere Ziitspanne vo eim Kalendermonet en Monatsname zue.
  In öisem Kalender duuret en Monet 28, 29, 30 oder 31 Tääg.
• En Monet isch im astronomische Sinn als d Ziitspanne vomene vollschtändige Umlauf vomene natürliche Satellit (Trabant). Im engere Sinn bezieht sich „Monet“ nur de Erdmond: Dr Mondmonet duuret je nach Definition 27⅓ und 29½ Tääg.

E Übersicht über viili Verwendige git d Kategorie:Monat

Dr Begriff „Monet“ wird sowohl zur Bezeichnig vo Ziitschpanne als au vo Ziitpünkt im Kalendersyschtem verwendet:

Si isch im sechste Monet schwanger (Ziitspanne) und hät s Kind im Monet Oktober gebore (Ziitpunkt).

Inhaltsverzeichnis 1 Dr Monet 2 Kalendermonet 2.1 Grundlage vo dr Kalenderrechnig 2.2 Monetsnäme 2.2.1 Etymologie vo de Monetsnäme 3 Aschtronomischi Definitione 4 Quelle 5 Lueg au

[ändere] Dr Monet

Ziitmass: Im Messwese wird dr Tag formelhaft beschribe als ei

Masseinheit vo dr Ziit
mit em

Einheitezeiche: m

Formelzeiche für di physikalisch Grössi Ziit isch: t.

Dr Monet isch kei SI-Einheit.

[ändere] Kalendermonet

Ziitspanne: E Grundgrössi vo dr Kalenderrechnig.

Kalendermonet

Öise Kalender isch dr gregorianisch Kalender: Er hät 7 Mönet mit 31 Tääg, 4 Mönet mit 30 Tääg und eine – de Februar – mit 28 Tääg, imene Schaltjahr mit 29 Tääg (dr 29. Februar isch dr Schalttag).
12 Mönet ergänd es Jahr. D Monetsääg werded fortlaufend nummeriert. En Kalendermonet fallt i 5 Wuche, sehr selte nur i 4.

Di durchschnittlich Duur beträit: 30'437 Tääg

[ändere] Grundlage vo dr Kalenderrechnig

Lunatione – bzw. dene ihre Mittelwert, dr Synodischi Monet – uf dr Grundlaag vo gliiche Erdmondphase händ die Grundbauschtei der erscht Kalender bildet, wo Lunar- oder Mondkalender gsii sind, und schpäter teilwiise zu Lunisolarkalender wiiterentwicklet worde. Senigi Kalender sind au hüt no i wiite Teile vo dr Welt gebrüüchlich, und biischpiilswiise dr jüdisch Kalender, dr islamisch Kalender und dr traditionell chinesisch Kalender bezeichned wiiterhii en Phasendurchlauf vom Mond als Monet.

Bekanntlich liit i dr Ziit vomene Sunnejahr e unganzzahligi Mengi vo Mondmönet, so dass mer bi dr Iifüehrig vomene Solar- oder Sunnekalender d Längi vo de Mönet entsprechend aapassen hät müesse. E settigi Bindui vo dr Jahrlängi a d Duur vomene Erdumlauf um d Sunne und di demit verbundene Trennig vo de Mönet vom Mondlauf sind zerscht im alte Ägypten im Jahr 238 v. Chr. erfolgt und isch vom Julius Caesar im Jahre 46 v.Chr. au für di römisch Republik übernaah worde (womit die Jahr eigentlich sinnvolli Epoche für d Ziitrechnig vom juliano-gregorianische Kalender wäred).

Nebed em julianische Kalender und em ihn ablösende und hüt für di meischte Mensche alltäglichi gregorianisch Kalender sind au no einigi anderi Sunnekalender in Gebruuch, wo ein (Kalender-)Monet als en beschtimmte Teil vom Sunnejahr mit ere feschtgleite Aazahl vo Tääg definiert wird, biischpiilswiise dr griechisch-orthodoxi Kalender, dr koptisch Kalender, dr zoroastrisch Kalender, dr iranisch Kalender, dr Malayalam-Kalender wie au verschiedeni südasiatischi Kalender.

[ändere] Monetsnäme

Ziitpunkt: E Grössi vo dr Ziitrechnig. Wil dr Julianisch-Gregorianisch Kalender vo de Römer uf öis choo isch, sind au di hüt im allgemeine gebrüüchliche Monetsnäme vo latiinischem Urschprung, und di meischte devoo lönd sich uf de altrömisch Kalender, de Vorläufer vom julianische Kalender, zruggfüehre. Au bi de wahrschiinlich meischte andere Völcher, wo de Julianisch-Gregorianisch Kalender benutzed sind di allgemein verwandte Monatsnäme vo de latiinische abgleitet. Dezue händ i etliche Schprache au nebeheer eigeni Monatsbezeichnige beschtande (di neuere Forme vo dr düütsche sind unde aagee) oder sind ziitwiise iigfüehrt worde, wi biischpiilswiise im französische Revolutionskalender.

Hüt bezeichnet dr Begriff „Monet“ im gregorianische Kalender nur no feschtgleiti Jahresabschnitt, wo d Längi vo dere vomene Mondzyklus meh oder weniger schtarch abwiicht.

[ändere] Etymologie vo de Monetsnäme

Di 12 Mönet sind (di alte düütsche Näme i Chlammere):

Januar (öschterriichisch au Jänner)

(Hartung, Eismond)
Nach Janus, em Beschützer vo de Schtadttoor, Gott vom Uus- und Iigang, im überträgene Sinn vom Aafang und vom Endei, doppelchöpfig dargschtell, lueget uf zwei Siiten, nämlich vorwärts und rückwärts. Latiinisch ianua „Schwelle“ (zum neue Jahr).

Februar (öschterruichisch au Feber)

(Hornung, Schmelzmond, Taumond, Narrenmond, Rebmond, Hinteschter)
Dr Reinigungs- bzw. Sühnemonet, wil am Jahresendi s Fescht Februa zur Reinigung vo de Lebige und d Sühnig vo de Verschtorbene vorgnaa worde isch (februare „reinige“).

März

(Lenzing, Lenzmond)
Benännt nach em Mars (Mythologie), em Gott vom Chrieg und dr Vegetation. Im altrömische Kalender hät s Jahr mit em März aagfange, dadruus ergit sich d Verschiebig vo de numerische Mönet September bis Dezember und em Februar als Jahresendi. Sit 153 v. Chr. sind in Rom die für es Jahr gwählte Konsul ihres Amt jewiils am 1. Januar aaträte, wo sich bald als Jahresaafang iibürgeret hät.

April

(Launing, Oschtermond)
Wird abgleitet vo lat. aperire „öffne“, dr Monet vo dr Öffnig bzw. vom Uufblüehe.

Mai

(Wonnemond)
Maia, e Bergnymphe, Tochter vom Atlas und dr Pleione hät dem Monat de Name gää. Uuf em arkadische Berg Kyllene hät sich de Zeus, dr Göttervater, mit ihre vermählt. De Hermes, dr Götterbote isch ihre Sohn. D Maia isch zueschtändig für Wachstum und Vermehrig gsii.

Juni

(Brachet, Brachmond)
Benännt nach em Juno, ere altitalische Gottheit, wo die meischte Eigeschaften vo dr griechische Götterkönigin Hera übertreit worde sind.

Juli

(Heuert, Heumond)
Ursprünglich Quintilis, dr „föifti Monet“. Geburtsmonet vom Julius Caesar. Nach ihm isch de Monet sit 44 v. Chr. Julius gnännt worde.

Auguscht

(Ernting, Erntemond, Biisemond)
Das isch urschprünglich dr sechsti Monet gsii, dementsprechend Sextilis gnännt, im alte römische Kalender. Er isch zu Ehre com erschte römische Kaiser Auguschtus im Jahr 8 v. Chr. in Auguschtus umgnännt worde. Das isch verbunde gsii mit ere Verlängerig vom Monet um ein Taag, wo am Februar weggnaa worde isch, nach damit der Monat vom Auguschtus gliich lang worde isch wie de vom Caesar. 22 Jahr später, 14 n.Chr., isch de Auguscht de Schterbemonat vo siim Namespatron. (D Reihefolg vo de Ereigniss schiint sonderbar, aber zmindscht di letscht Jahreszahl dörf als sicher gelte.)

September

(Scheiding, Herbschtmond)
Dr siebti Monet (latiinisch septem „siebe“) im Römische Kalender. A diem und de folgende Monetsnäme cha mer erkenne, dass mer mit dr Zählig urschprünglich im Monet März agfange hät. Er hett sölle nach em Kaiser Tiberius benännt werde.

Oktober

(Gilbhart, Gilbhard, Wiimond)
Dr achti Monat (octem „acht“) nach em Römische Kalender. Au da hät sich d Bezeichnig Domitianus nöd chönne duresetze^Beleg? .

November

(Nebelung, Windmond, Wintermond)
Monet nüün (novem „neun“).

Dezember

(Julmond, Heilmond, Chrischtmond, Duschtermond)
Dr 10. Monet (decem „zehn“) im Julianische Kalender.

Lueg au:

• Kalender (Römisches Reich), us dem öiseri Monetsnäme stammed, un
• Julianischer Kalender

[ändere] Aschtronomischi Definitione

S Monet als Periode vom Erdmond uf siim Umlauf um d Erde.

Lunation

D Ziitschpanne vomene Neumond zum nächschte Neumond. D Lunation isch dr eigentlich Aalass für de Monetsbegriff.
Sie schwankt dur di komplizierti Mondbewegig zwüsched 29d 6½h und 29d 20h.

Di folgende aschtromomische Mönet beschriibed Mittleri Wert, wo daher uf e Standardepoche (derziit üblicherwiis J2000.0) bezoge sind:

Synodische Monet

D Ziit zum Wiedererreiche vo gliicher Elongation vom Mond zur Sunne, dr Mittelwert vo de Lunatione.
Duur 2000.0: 29,53 Tääg = 29d 12h 44m

Siderische Monet

D Ziit für ein Umlauf vom Mond um d Erde in Bezug uf ei feschti Richtig im Ruum, das isch also ei vollschtändigi Umchreisig relativ zumene Fixschtern.
Duur 2000.0: 27,32 Tääg = 27d 7h 43m

Tropische Monet

D Ziit für ein Umlauf bezoge uf de Früehligspunkt. Demit bezieht r sich au uf de Äquator und isch dr Zyklus vo dr Deklination vom Mond.
Duur: Dur d Präzessionsdrift vom Früehlingspunkt isch er ca 5 s chürzer als dr Siderischi Monat.

Drakonitische Monet

D Periode vo zwei Durchgäng dur de gliich Mondchnoote. Er staht im Zämehang mit em Zyklus vo dr Sunne- und Mondfinschterniss (Sarosperiode).
Duur 2000.0: 27,21 Tääg = 27d 5h 6m

Anomalistische Monet

D Ziit zwüsched zwei ufenander folgende Perigäumsdurchgäng vom Mond, also vomene erdnächschte Punkt zum nächschte. Dr Anomalistischi Monet beschriibt di eigentlichi Bahnperiode vom Mond.
Duur 2000.0: 27,555 Tääg = 27d 13h 19m

I dr Aschtronomie wird allgemein d Ziitschpanne zwüsched zwei Wiederholige vomene Ereigniss, wo mit em Orbit vomene beliebige Mond um siin Planet zämenhanget, also jede vollschtändig Umlauf, als Monet bezeichnet. Insofern isch dr Uusdruck "Monet" also vo dr Bahnperiode synonym.

Im Sunnesyschtem duured die Ziitschpanne je nach Mond vo nur wenige Schtunde bis mehreri Erdejahr.

[ändere] Quelle

• http://wiki-de.genealogy.net/wiki/Kategorie:Kalender
• Irmscher, Johannes & Johne, Renate [Hrsg.]: "Lexikon vo dr Antike" VEB Verlag Enzyklopädie Leipzig, 1977.

[ändere] Lueg au

• Kalenderdatum
• Datumsformat - d Form, in dere es Kalenderdatum schriftlich fixiert wird
• Kalender (Gregorianische Kalender) - d Feschtlegig vo dr Ziitiiteilig vomene Jahr
• Ziitrechnig (Chronologie) - di zyklisch sowie di linear Schtrukturierig vo dr Ziit

D' im allemanische Sprochrum verwendetä Kalender isch d'Gregorianisch Kalender.
Des Datumsformat legt d'Form fescht, in dere Kalenderdatum un Uhrzyt dargstellt werde.
Johrtousend	Johrhundert	Johrzehnt	Johr	Monat	Wochi
Tag	Stund	Minut	Sekund	Millisekund
Ereignis vun näm Johrzehnt Johrzehnt vun 1290 v. Chr. bis hyt		Ereignis vun näm Johrzehnt ali Johr vun 400 v. Chr. bis hyt		Hischtorisch Johrestag ali Dage vun näm Johr
Zytrechnung (Chronologie) isch d'Schtrukturirung vun dä Zyt.
Mit d'zitlich Entwicklung vum Universum bschäftigt sich d'Kosmologie.
D'Erdgschicht wird durch d'Hischtorisch Geologie in d'Geologische Zyttafel untateilt.
Innerhalb dä Naturgschichte untersucht d'Paläontologie d'Lebewese und däri Lebensumständ.
Zur Gschicht vum Mensche luege au: Portal Geschichte