Sport

Lát'ọwọ́ Wikipedia, ìwé-ìmọ̀ ọ̀fẹ́

ERÉ ÌDÁRAYÁ (SPORT)

Eré ìdárayá jé nnkan pàtàkì tí ènìyàn omodé, àgbà-lagbà, okùnrin tàbí obìnrin máa n fi dára won lára yá tàbí fí pa owó dà, wón sì lè fi pa ìrònú ré tàbí ní àsìkò tí won kò se nnkankan. Gbogbo ènìyàn ní o mò dájú wí pé ní àsìkò tí a kò bá ní ohún kánkan ní síse ni a máa n fi eré ìdárayá bíi bóòlù aláfesègbá, bóòlù aláfowógbà àti béè béè lo pa owó dà

Eré ìdárayá jé nnkan tí ènìyàn máa n se ní ìgbà tí kò sí ohunkóhun láti se; àwon ènìyàn to máa n gbádùn láti ayébáyé. Gégé bí ó ti se rí nínú ìsiré Gíríkì. Ní òtító, àwon nnkan tàbí akítìyan bíi ilé kíkùn fi yé wa wí pé a lè to ipasè ré ìdárayá lo sí ìbèrè pèpè ìgbé ayé omo èdá ènìyàn. Òpòlopò nínú eré ìdárayá bíi bóòlù àti eré sísá tí a máa n se àjoyò lé lórí káàkiri àwon Mèdíéfà ilè Europe. Àwon eré ìdárayá bíi góòfù (Golf) àti eré esin máa n jé síse ní ààrin àwon gbajúmò ilè Éróòpù, pàápàá jùlo àwon ará Bíríténì. Ní òtító Òlímpíìkì àtijó, gbajúmò medieval, àwon ará ihò àti ìkapamó àgbè tí ó n lo láti oko kan sí èkejì, tòun ti ìtàn, wón jìnnà sí eré ìdarayé bí a se mò ní òde òní. Ìdágbàsókè eré ìdárayá ni a lè to ipasè rè lo sí ibi ìsisé àyíká àti ìdásílè ilé-èkó ti ìjoba àkókó, èyí tí ó padà jásí àwon ohun àise déédé tí àwa náà síì fojú rí. Ohun tí ó jeyo ní ibíyìí ni làti fo àwon ohun ìjà mó, kí á sì rópò àwon eré bíi sókà, bóòlù aláfowógbá àti bóòlù aláfesègbá, ní àwon èyí tí ó dúró dáradára ní àwon ilé-èkó gígá ní ìparí 1800’s àti ìbèrè 1900’s ó kéré tán ní United State. Ó jé nnkan tí ó fojú hàn wí pé ìtàn eré ìdárayá gégé bí ohun tí ó jé gbajúgbajà, kò lè sí ní ipò tí ó wà ní ìsìnyìí ní àìsí ìfé ìwé ìròyìn. Télè-télè àwon ènìyàn ko èyìn sí ìwé ìròyìn lórí eré ìdárayá. Èrò àwon ènìyàn ni wí pé abé ètò ìròyìn ni eré ìdárayá wà àti wí pé kò ní sí ìtéwógbà fún-un àti owó nínú irú nnkan béè. Ìtàn eré ìdárayá tí a mò fi hàn wí pé a máa n sìí gbó. ÌTÀN ERÉ ÌDÁRAYÁ GÓÒFÙ

Góòfù jé eré ìdárayá tí ó dára púpò tí ó sì se àgbákalè àkójopò tó dára. Nnkan tí ó síwájú eré ìdárayá góòfù tí a mò sí “Chole”, eni ti a se akósilé rè ni 1354 láti ara bókì ní wón ti fa góòfù yo. Nígbà ìkeyìn, ní odún 1421, tí àwon tí ó n bá àwon ará ilè faransé ní ilè fúlándà jà, wón fi owó ayò náà hàn wón, èyí tí àwon mú lo sí ilè won ní Scotland. Nígbà tí a ó fi rí orúndúnméjì eré ìdárayá náà ti di gbajúgbajà ní ilè Great Britain. A rí àwon oba, adarí bìnrin àti àwon onípò mííràn tí wón máa n se eré ìdárayá náà, béè ni wón sì ní òfin tí ó de eré ìdárayá náà. Ní pàtàkì jùlo, Mary, Adarí bìnrin ti ilè Scotland ni obìnrin àkókó tí ó mo góòfù ú gbá.

Tí a bá ní kí á wo ìtàn eré ìdárayá, a kò le so ìtàn náà tán nítorí wí pé ó jé nnkan tí ó gbòòrò. Eré ìdárayá ti ìsinyìí kò yàtò sí titi ogórùn-ún odún séyìn.

Ara àwon ànfààní eré ìdárayá ni wí pé ó máa n jé kí ara jí pépé, ó máa n jé kí ènìyàn ní irírí tí ó péye, ó máa n dènà wíwà láì rí nnkankan se nítorí wí pé Yorùbá bò wón ní owó tí ó bá dilè ni èsù máa n bè ní isé. Ní pàtàkì jùlo, eré ìdárayá jé ohun tí a kò le fi owó ró séyìn ní orílè èdè Nàìjíríà àti gbogbo àgbáyé ní àpapò.

ÌTÀN BÓÒLÙ ALÁGBA-JÙ-SÁPÈRÈ

Bóòlù alágba-jù-sápèrè nìkan ni eré ìdárayá tí àwon ènìyàn n wò jùlo tí a gbé jáde láti ipasè eré ìdárayá tí ó kù. Dókítà James Naismith jé enití a kò le yà kúrò níbi ìtàn bóòlù alágba-jù-sápèrè, ó gbàgbó wí pé ó jé akitiyan tí ó máa n fún àwon òdó ilè England ní agbára láti la ìgbà òjò kojá. Bóòlù alágba-jù-sápèrè àkókó wáyé ní January 20, 1892. Naismith ni ó se ìdárí ìdásílè rè n “Kansas” fún odún méfà, èyí tí ó fa titan ká eré ìdárayá náà, pèlú àjosepò YMCA, káàkiri ilé-èkó gíga pátápátá. Ní odún 1946, egbé kan tí wón n pè ní National Basketball Association di dídá sílè, tí ó se àkójo àwon omo egbé agbá bóòlù alágba-jù-sápèrè fún ìgbà àkókó nínú ìtàn. Ìtàn pípolongo eré ìdárayá nípa sè èro amóhùnmáwòrán àti èro asòrò mágbèsì jé nnkan pàtàkì tí ó mú ìgbéga nlá bá bóòlù alágba-jù-sápèrè. Eré ìdárayé àti ilé-isé amóhùnmáwòràn àti asòròmágbèsì jé nnkan tí ó ran ara won lówó nínú ìgbéga. Àkókó nínú ètò orí amóhùnmáwòrán àti asòròmágbèsì dá lé orí eré ìdárayá. Nígbà tí ìpolongo mú ìdàgbàsókè bá eré ìdárayá ní ìlànà pèlú “Museum of Broadcasting Communication”, “èyí tí ó ní èro amóhùnmáwòrán 190,000 ní odún 1948, àjosepò eré-ìdàrayá pèlú ètò ìgbé síta kò polongo dólà…sùgbón láti jé kí àwon ènìyàn máa wo èro amóhùnmáwòrán. Nígbà tí ó yá èro amóhùnmáwòrán àti ilé-iséamóhùnmáwòrán n pò lo rerere, dé ibi wí pé ní odún 1979 ESPN di àgbékalè, ní èyí tí ó kárí i ilé bí i mílíónù mérin-in ni odún 1980.