Зая Пандит
From Wikipedia
Дөрвен өөрдиин ике багши Огтырһун Дала Зая-Пандитан ясьнь хошуд, отгынь гөрәчин, овгынь шаңһыс. Тэре шарыгчин һаха җилде (1699) хуучин Зүүн-Һар нутыгты төрсемен. Түүнә өвке аавынь тэ- ре цагиин дөрвен өвредте цэцнәрен алдыршисын Күңкә-Заячи гиҗи бәәҗи. Күңкә-Заячиин олын көвүдәсе ууһын көвүнь Баавхын гиһәд бәәҗи. Энеи Баавхынды нәәмен көвүн бәәснәсе тавдыгчинь Зая-Пандита мөн.
Зая-Пандитан баһиин нэрень Шары-Хавыг бәәҗи.Тэре 1616-чи җилде арвын долатадан тэре цагты дөрвен өөрдииги ахылҗасын Бәәвһес баатриин үрнә төлә Манҗушри хутыгтасы сәкел күртеҗи, Төведте күрчи һульды орсымын. Арвын җил хату зөргәр ном сурад, олнасы ончирсын оюн-билгәрен болын гүүн мэдреләрен рабҗамба гидег буддыын шаҗна гүүн-ухани дээде цолы харсысмын. Түүнә хөөне төвдиин олын дацыңды багши ламы болҗи йовхыдынь алдыр нэрень цуг төведте туурчи, Зая-Пандита гиҗи күнделегдеҗи дуудыгдыдыг болсымын, Зая-Пандита гидег нэрен болхыла буддыын шаҗна тавьш уханды цәәсен күүнде зүүлгедег хамгиин дээде номиин цолы мөн.
Зая-Паядита Төведте хөрен хойир җилииги давулад, 1638-чи җилде тавдыгчи дүриян Дала ламы болын Банчин богдыын зәрлегәр тэре цагиин өөред болын моңһылды бурхына сурһал дэлгерүлхе даалһывыр авад, Зүүнһар нутыгтан хәрҗи ирәд,буйинта ике үүләя экелсемен.
1640-чи җилде Зая-Пандита Огтырһун Дала тууҗды алдыршисын "Моңһыл-өөрдиин ике цаҗиин бичиг" тогталһынды орылцыҗи, бурхына шаҗииги цааҗар батрулсымын. 1641—1642-чи җилде Моңһылды, 1645-чи болын 1657-чи җилде Иҗлиин хальмыгты күрчи бурхына ном дэлгерүлен үүлдесмен. 1650—1652-чи җилмүдты хойирдад Төведте күрчи Дала ламла болын Гүүши номиин хаанла баралхысмын.
1648-чи хулһыны җилиин үвел Зүүн-һариин нутыг — Цүй һолыын көвәде хамыг моңһыл кэлтенерте зөрүлҗи, тэденде килвер болһыхиин төлә тодырха узег зокъян үүлдесмен.
1662-чи җилиин намриин дунды сариин 22-ты Зая-Пандита Огтырһун Дала Төвед талы мөрелхе хаалһыдан Көке-Нууриин Цәәдемде һаслыңгасы нөгцехе йосы үзүлве.
Дөрвен өөрдиин ике багши Зая-Пандита хату чин,зөргәр сурһульды сурчи, эрдемиин түүлде күрчи, хорҗи ирәд, хамгииги мэдегчи бурхына шаҗииги мандылулҗи, хәре дөрвен өөрдиин төре-йосииги батрулын үүлдесмен.
Зая-Пандита болхыла, аһу ике гэгәрүлегчи, аһу ике номтын, аһу ике орчулыгчи, аһу ике олна үүлдәчи, өөред-хальмыг улсиин бичгиин кэлнә улыынь тәвегчи мөн.
Зая-Пандитан насын туршидан орчулсын олын зәрлег, үндесен, шастыр, түүнә. үүдәсен тоды үзег, тэре цагасы нааран тоды үзег дээре бичигдеҗи үлдесен ике зөөрмүд өдгә цагты мана уудлад барыг- дыши уга уурхан саң болҗана.
