Wikipedia:Pordjet åbussons et tchampions
Èn årtike di Wikipedia.
Cisse pådje chal c' est po ovrer a môde di brouyon sol lomaedje e walon des tchampions (tuzer sol no e walon, eyet so l' ortografeye a-z eployî sol Wikipedia).
Li djivêye des nos a stî ramexhnêye pa Uzeu:Jean-Pol GRANDMONT.
Ådvins |
[candjî] modele di pådje
so Wikipedia:Pordjet åbussons et tchampions/modele i gn a-st on vude modele; po-z askepyî ene novele pådje po on tchampion, on pout aler sol pådje d' egzimpe, clitchî so «candjî», eyet copyî et aclaper li contnou dins l' novele pådje; insi li tcherpinte serè l' minme po tos les årtikes so les tchampions.
Dj' a fwait on modele pol tåvlea sol droete, insi c' est bén pus åjhey, i gn a k' les tchamps ki candjèt a rimpli. On pout aler vey so Modele:Tåvlea tchampion, les limeros inte tripès crolêyès åtchetes c' est les parametes, les limeros dnèt l' ôre des parametes; dj' ô bén, po mete li tåvlea dins ene pådje on screye: {{tåvlea tchampion|1|2|3|4|5|6|7|8|9|10}} avou:
- î paramete: no e walon do tchampion
- inme: Sôre
- inme: Classe
- inme: Dizo-classe
- inme: Ôre
- inme: Famile
- inme: Djinre
- inme: Espece
- inme: no d' l' imådje
- inme: tecse po l' imådje
i våt mî tot mete sins candjmitns d' roye; eyet tos les parametes sont obligatweres (si on n' vout rén mete, leyî vude, dj' ô bén on-z åreut ..|paramete_n||pramete_n+2|....)
Les nos pol sôre, classe..., espece; sont-st e latén.
Å moumint d' fé on novea årtike, c' est ene boune idêye d' aler vey dins les wikipedia e francès ou en inglès (ou ds ôtes lingaedjes ki vos cnoxhoz) s' i gn a nén èn årtike sol sudjet (fé on cweraedj dizo l' no latén dins l' boesse di cweraedje sol hintche), k' on ndè pôreut prinde des informåcions. Eto, si les årtikes egzistèt mete des loyéns eterlingaedje; po çoula, dins l' novea årtike e walon, mete al miercopete, li no d' l' årtike dins l' ôte wikipedia, avou li côde do lingaedje et deus ponts pa dvant, eyet l' tot inte deus cwårêyès åtchetes, eg:
- [[en:Amanita muscaria]]
on pout eto candjî l' årtike dins l' ôte wikipedia (clitchî so Edit dins l' wikipedia en inglès) eyet radjouter del minme manire on loyén viè l' årtike e walon (sol wikipedia en inglès les loyéns eterlingaedje sont tot al fén d' l' årtike; eyet l' côde pol walon c' est wa), eg:
- [[wa:Amanite touwe-moxhe]]
[candjî] lomaedjes e walon
[candjî] idêyes pol lomaedje
Li lomaedje des tchampions tocsikes si frè avou l' mot mais / maijhe, oudonbén avou boloe
Po les cis k' on pout magnî, on eployrè tchampion
walonijhaedje des nos francès ou laténs; come on l' trove dedja dins sacwants nos des motîs da Haust, Léonard eyet Ch. Denis.
[candjî] tchampion
tchampion (tchampion, tchåmpion, tchompion, tchômpion, champiyon) = mot djenerike po les tchampions avou on tchapea. (ça frè plaijhi ås walons do lvant et do coûtchant et ça respectêye li "fonetike")
[candjî] boloe
boloe (boleû, bolwè) = mot djenerike po les tchampions ki n' si mougnèt nén. (ça frè plaijhî ås walons do cinte pusk' i scrijhèt ossu bolwè et ça shurè les rîle da Monsieu Haust).
[candjî] tchamosseure
mot djenerike po moisissure e francès. ( cfr Tchamosseure ) (N.B. po les inglès li mot fungus riprind tos les tchampions sins pî et ossu l' famile des pèzizes come vos l' voeroz vaici dzo ça n' serè nén l' cas po l' walon)
[candjî] bolet
bolet + addjectif = tos les bolets ki s' mougnèt (N.B. kes tchampions ki n' si mougnèt nén = boloe + addjectif). (ça shurè ossu les rîles da Monsieur Haust).
[candjî] åbusson
åbusson (aubwisson, aubusson)
on sinonime vraiy di tchampion? ou i gn a des diferinces?
[candjî] ôtes
Tos les nos des ôtès familes impôrtantes seront tournés a pårti di leu no principål et d' leu(s) addjectif(s) a l' manire walone a pårt cis k' ont dedja on no bén kinoxhou e walon et e francès come les vesses di leu, les linwes-di-boû, les trompetes des moirts, les orayes-di-Djuda, les orayes-di-live, les orayes-di-tchet et les pîs d' bedot
- i gn a-t i ene rîle po scrire avou ou sins loyeure? Pablo
| walon | francès |
| Amanite | amanite |
| Clavaire | clavaire |
| Clitocibe | clytocibe |
| Colibeye, colbeye? | colibie |
| Cortinaire | cortinaire |
| Coulmele | coulmelle (ou lépiote) |
| Igrofore | hygrophore |
| Lactaire | lactaire |
| Morile | morille |
| Russule | russule |
| Tchantrele | chanterelle |
| Tricolome | tricholome |
| .... |
- po les mots avou -aire, on pôreut motoit eployî l' cawete walone -åre (ki c' est l' vraiye cawete walone corespondant å francès -aire, et k' on rtrove dins sacwants mots: vicåre, apoticåre, salåre; mins ki n' est pus vicante, a vos d' vey si vos l' voloz fé rviker)
- si les mots avou -aire sont des addjectifs, on pôreut motoit eto ndè fé des mots walons avou l' cawete -rece, tot prindant l' mot walon pol bodje: clavaire -> clåwrece, lactaire -> laeçrece, mins ça n' ireut nén si c' est des no et nén des addjectifs, a vos d' vey Pablo 22 d' decimbe 2004 a 09:36 (UTC)
- ou co mî (et c' est çou k' est eployî sol pådje tchampions: lactaire -> å laecea, evnd. Pablo 22 d' decimbe 2004 a 09:43 (UTC)
- des ôtès diferinces inte Djan-Pol eyet Lucyin:
| Djan-Pol | Lucyin |
| dorêye | enôrêye |
| colibeye | colbeye |
| limacele | lumçale |
| pezize | pezijhe |
- dj' a wårdé pol moumint les propôzaedjes da djan-Pol po colibeye eyet dorêye (enôrêye mi shonne èn addjectif ki n' sereut nén compris do côp); eyet l' propôzaedje da Lucyin lumçale (fwait come on parint d' lumçon) eyet pezijhe; dijhoz cwè po tchoezi les mots definitifs. Po tos les ôtes mots, i m' shonne k' on est asteure tertos d' acoird.
A! i gn a co "målagadlêye"; normålmint on dit "må adadlé(êye)", e deus mots; mins si on va fé on mot tot aclapant les deus, adon ça doet esse "målagadlé(êye)", i n' pout nén aveur deus voyales ki s' shuvèt å-a dins on minme mot; dj' a eto stî vey dins l' Haust, et c' est sistematike, tos les mots fwait insi pa aclapaedje di "må + addjectif kiminçant pa voyale" si fjhèt avou "mål-": åjhey -> målåjhey, amiståve -> målamiståve, acoird -> målacoird, adroet -> måladroet, aidåve -> målaidåve, aidûle -> målaidûle, oniesse -> måloniesse. Do côp dji pinse k' on dvreut shure cisse rîle la å moumint d' fé des noûmots avou "må(l)-" come betchete. Li kesse adon c' est, pol no do tchampion, on prind "må agadlêye coulmele" ou "målagadlêye coulmele".
- a noter ossu ki, sovint, Lucyin a metou les addjectifs pa dvant: coulmele poyowe -> poyowe coulmele; ça m' shonne bén mî e walon insi. Pablo 22 d' decimbe 2004 a 11:10 (UTC)
[candjî] agarik
Po agaric li scrijhaedje e rfondou est normålmint agarik (on son /k/ k' on-z ôt al fén est scrît k; li scrijhaedje c al fén c' est cwand on n' ôt rén, mins ki l' son /k/ rivént dins les derivés; eg: blanc (paski blanke); mins stoumak, fizik,... ) Pablo 24 di decimbe 2004 a 15:45 (UTC)
[candjî] boloe des frisès
lomaedje plaijhant do strophaire vert de gris; li mot frizé estant li calcaedje do mot d' argot francès eployî po cåzer des sôdårds almands. rimetou come «boloe des crolés» ça piede si sins; ça dvreut esse «boloe des frizés» e rfondou.
A noter eto k' i gn a l' viebe frijhî (frijî) dins l' motî d' Nivele.
Mins motoit l' mî sereut d' eployî l' mot walon po vert de gris (i m' shonne k' i gn a-st on mot, mins dji n' m' è sovén pus)
[candjî] årtikes comincîs
I gn a ddja kékès pådjes k' ont stî askepieyes, avou pa des côps des loyéns viè des årtikes dins ds ôtes wikipedias; i fåreut motoit comincî pa rimpli ces djermons la dvant d' endè fé des ôtes:
[candjî] A vey
- pådje des tchampions sol wikipedia e francès fr:Champignon
- pådje des tchampions sol wikipedia en inglès en:Mushroom
[candjî] Imådjes eberwetêyes
djivêye des imådjes dedja eberwetêyes, po n' les nén rovyî:
.jpg/50px-Agaricus_sylvaticus_(1).jpg)
.jpg/50px-Hydnum_repandum_(1).jpg){kind=small}
.jpg/50px-Leucoagaricus_leucothites_(1).jpg)
...
[candjî] Tite do mwaisse årtike
Li djivêye des tchampions d' Walonreye (ki c' est tos des tchampions avou tiesse et pî) a stî bodjî sol nouve pådje tchampion-åbusson, dismetant kel pådje tchampion c' est po totes les sôres di tchampions.
