Layka
Èn årtike di Wikipedia.
Li tchene Layka (Лайка, baweuse e rûsse) fourit li prumî esse vicant a esse en orbite åtoû del Tere. Li tchene sovietike Layka fourit-st enondêye viè l' espåce a boird do Spoutnik 2 li 3 d' nôvimbe 1957, on moes après li metaedje en orbite do Spoutnik 1.
Layka esteut-st onk des tchéns pierdous ramassés ezès rowes di Moscou. Ces tchéns estént wårdés dins des cintes di rcwerance dins l' veye, eyet troes d' inte di zels ont stî esprouvés eyet etrinnés po les mezåjhes del mission: Layka, Albina eyet Moushka. L' etrinnmint c' esteut d' afaiti les tchéns a l' evironmint k' i rasconterrént tins do voyaedje, come li stroeteur del capsule, les bruts, les vibråcions eyet l' acceleråcion. Cist afaitaedje la srè-st eployî pus tård avou les cosmonotes rûsses.
Ci fourit Layka a esse tchoezeye pol mission, avou Albina come si possibe replaeçante po si an cas. Si voyaedje di nôvimbe 1957 fourit-st anoncî eyet riçuvou avou sorprijhe ey admiråcion pa des miyons di djins sol daegn. Les signås des fonccions d' vicance da Layka ont stî corwaitîs spepieuzmint, a pårti des wachlaedjes del capsule, so tot l' tins ki l' mission a duré.
Mins, a ciste epoke la, li programe spåciå sovietike aveut mezåjhe di rzultats å pus abeye, ça fwait kel sipoutnik n' aveut nén stî atuzé po pleur rivni so tere avou si passaedjî. Layka mora-st e l' espåce. Les informåcions oficires sovietikes d' adon dijhént kel tchene aveut morou après 4, 7 ou 10 djoûs, touwêye pa do gåz ou d' l' amagnî epwezné. Mins e 2002 des nouvès informåcions ont mostré k' ele aveut morou après seulmint 7 eures di l' enondaedje, èn polant nén rezister å stress eyet å fortchåfaedje del capsule.
Après Layka i n' ourit pus nole mission avou des tchéns a-z esse enondêye sins sistinme po lzès fé rivni sins risses. On-z a fwait des timbes-posse avou l' imådje da Layka dins bråmint des payis. E 1997 on costrujha, el Veye des Stoeles, on monumint e memwere des eros di l' istwere astronotike sovietike; Layka est rprezintêye sol monumint, ki båke inte les djambes d' onk des cosmonotes.
