Motî:haerna
Èn årtike di Wikipedia.
haerna [o.n.]
1. totes pîces di cur u d' coides, po on tchvå poleur saetchî èn ekipadje. Li pezant haerna so ses rins, Markis loukive li gritchete (J. André). So mi haerna d' bwès, pus roed k' ene baguete, Dji n' a k' ene mousseure po tos les djamas (J. Rode). Vozôtes les comeres, vos estoz l' tcherete, li haerna, li tchedje et li scoreye, et nozôte les omes les biesses ki saetchèt (A. Masson). On dit eto: haernaxhmint, haernaxhreyes, ehaernixhmint, atelêyes, atelmints. F. harnais. >> riployî haerna; u: riclaper si haerna: a) riployî bagaedje (s' aprester po-z eraler). F. plier baguage. b) clôre botike. F. fermer, faire faillite. c) mori.
2. tolminme kéne usteye. Dji vos va djåzer des haernas et agayons di m' mestî. On dit eto: agayon. F. outil.
3. totes des usteyes eshonne, copurade les cenes d' ene cinse. Il a leyî on gros haerna å mitan do tchamp (ramexhné pa M. Francard). On dit eto: ekipaedjes. F. matériel, équippement, outillage.
4. sacwè k' on-z a dandjî po fé tourner åk, po-z adjinçner ene fiesse, po s' maryî, evnd. Vos pôroz aprester les haernas (Arthur Masson). Les efants d' Djiblou front raviker l' molén et ses haernas (J. Lahaye). On dit eto: ahesse. F. équippement, effet, annexes, trousseau.
5. li cinse, l' oujhene leye-minme. F. exploitation, entreprise. >> on gros haerna, on grand haerna, on fameus haerna: ene grosse cinse, ene bele fabrike, on molén ki toûne bén. F. grande ferme, grand domaine, grosse exploitation, belle petite entreprise. >> leyî la l' haerna: si djoker di tni ene cinse, evnd. Mes parints divnèt vîs, i sont presses a leyî la l' haerna et a passer les guides di l' atelêye a on djonne manaedje (J.P. Dumont). F. cesser l' exploitation. >> (ri)prinde li haerna: divni mwaisse ene sadju (après èn ôte k' eva). Cwand ls Amerikins ont stî po rprinde li haerna, et les Francès riployî bagaedje, on nos a evoyî å Cambodje (L. Mahin). F. prendre la relève.
6. (vî mot d' cinsî) pîce del få, metowe å dzeu del lame, po rilver l' fåtchaedje. Pol four, li waeyén, li frumint et l' avoenne, l' ovrî si sierveut d' ene få a haerna po rlever l' prumire bate, bén sovint aflaxheye (G. Michel). rl a: tchet.
7. pîce do filet des tindeus ås moxhons. Pu, li tindeu ås wôteus divrè tinkyî ses haernas; adonpwis, les rascovri d' såvlon; fé si hobete, et ratinde, li pougn agrawé åd dibout do haetchant (L. Mahin). C' est bén l' vraiy ki, dispoy sacwants moes, li måleur nos aveut tertos emacralé dins ses haernas (M. Vandenheuvel). F. filet. >> si herer dins l' haerna (d' ene kimere, d' on galant): si leyî andoûler par lu (leye).
8. (vîs mots) a) basti d' ene tcherete. b) grande tcherete leye-minme.
Disfondowes: hèrna, harna, hèrné, hèrnè, harnè, harné, hornè, èrna, arna, ârnè, arnè, arnë; miersipepieuzmint el notûle A.L.W. 9.79 (haerna des tchvås), 9.149 (haerna del få), 8.181 & 8.184 (haerna do tindeu).
Etimolodjeye: erî-rfwait vikigne hernest.
Minme sitok etimolodjike:
- haernixhî
- ehaernixhî
- harniker
- Dipus d' racsegnes so les haernas des tchvås.
- Dipus d' racsegnes so les haernas des tindeus ås moxhons.
