Wikipedia:Vormleer Ypers

Uit Wikipedia

Dit artikel es geschreevn in 't Ypers-Poperiengs-Werviks, en da zou best ozô bluuvn.

---

Inoud 1 Auteurs 2 Voornoamwordn 2.1 Persoonlyke voornoamwordn 2.2 Bezittelyke voornoamword'n 2.3 Bezittelyke voornoamword'n, zelfstandig gebruukt 2.4 Anwyzende voornoamword'n 2.5 Anwyzende voornoamword'n, zelfstandig gebruukt 2.6 Onbepoalde lidword'n 2.7 Onbepoalde voornoamword'n 2.8 Vroagende voornoamword'n 2.9 Wederkerende voornoamword'n 3 Byvoeglyke noamword'n 3.1 Byvoeglyk gebruukt 3.2 Zelfstandig gebruukt 4 Werkword'n 4.1 Sterke werkword'n 4.1.1 Uudigen tyd 4.1.2 Verleen tyd 4.1.3 Over de 7 klassen 4.2 Zwakke werkword'n 4.2.1 Uudigen tyd 4.2.2 Verleen tyd 4.2.3 Specioale reekse 4.3 Onregelmoatige werkword'n 4.3.1 Uudigen tyd 4.3.2 Verleen tyd 4.4 Umlaut bi 2e en 3e p.ev. 4.5 'worden' en 'zullen' int Ypers 5 Trap'n van vergelykienge 6 Verkleenword'n 7 Cyfers 7.1 Oofdcyfers 7.2 Cyfers in de reke 8 Spesjoale vervoeging'n 8.1 Ja e Nein 9 Referesjn

[bewerkn] Auteurs

• Patrick (Werviks)
• Astro (Poperiengs)
• ...

[bewerkn] Voornoamwordn

[bewerkn] Persoonlyke voornoamwordn

	1e ev.	2e ev.	3e ev. m.	3e ev. v.	3e ev. o.	1e mv.	2e mv.	3e mv.
Onderwerp (beklemtoond)	ik	gy	je	zy	et	wyder	gyder	zyder
Onderwerp (onbeklemtoond)	'k	ge, g', je, j'	je, j', e	ze, z'	't	me, m', w'	ge, g', je, j'	ze, z'
Voorwerp	my	joe	em, 'n	eur, ze	't	nuus, eus	juder, junder	nuder, under

Gesprekn

• 'K ei joe nie geziene, woa zoat je gyder wel? G'eit toch gewist? (Wervik)
  • Ik heb jou niet gezien, waar waren jullie wel? Jullie zijn er toch naartoe geweest?

• Oe g'ei my nie geziene? Me woarn wyder doa pertank. Moa wyder ein junder wel geziene wè. En zyder woarn doa ook, moa z'ein uus ook nie teegngekomn. (Wervik)
  • Hoezo je hebt mij niet gezien? Wij waren er nochtans. Maar wij hebben jullie wel gezien hoor. En zij waren er ook maar zij zijn ons evenmin tegengekomen.

• En et nuder ezeid dat'n nie mei joe kuste komn. (Poperinge)
  • Hij heeft hen gezegd dat-ie niet met jou kon komen.

[bewerkn] Bezittelyke voornoamword'n

	ev. m. (vint)	ev. v. (vrouwe)	ev. o. (meistje)	mv. (kinders)
1e ev.	myn, myne	myn	my	myn
2e ev.	joe(n), joene	joen	joe	joen
3e ev. m.	zy, zyn, zyne	zy, zyn	zy	zy, zyn
3e ev. v.	(n)eurn, (n)eure	(n)eur	(n)eur	(n)eur
3e ev. o.	zy, zyn, zyne	zy, zyn	zy	zy, zyn
1e mv.	(n)uzn, (n)uze	(n)uze	(n)uus	(n)uze
2e mv.	junder(n), juder(n)	junder, juder	junder, juder	junder, juder
3e mv.	under(n), nuder(n)	under, nuder	under, nuder	under, nuder

[bewerkn] Bezittelyke voornoamword'n, zelfstandig gebruukt

	1e ev.	2e ev.	3e ev. m.	3e ev. v.	3e ev. o.	1e mv.	2e mv.	3e mv.
Diene vint, j'es/'t es den ...	myn	joen	zyn	(n)eurn	zyn	(n)uuzn	ju(n)dern	undern, nudern
Die vrouwe, z'es de ...	myne	joene	zyne	(n)eure	zyne	(n)uze	ju(n)dere	undere, nudere
Da meistje, 't es 't ...	myne	joene	zyne	(n)eure	zyne	(n)uze	ju(n)dere	undere, nudere
Die kinders, 't zyn de ...	myne	joene	zyne	(n)eure	zyne	(n)uze	ju(n)dere	undere, nudere

[bewerkn] Anwyzende voornoamword'n

ev. m.	ev. v.	ev. o.	mv.
diene(n), dien, die, dizzn (vint)	die (vrouwe)	da (meistje)	die (kinders)

[bewerkn] Anwyzende voornoamword'n, zelfstandig gebruukt

ev. m.	ev. v.	ev. o.	mv.
dizzn, dien, dedien, n'dien	dedie, dedee	da, datte	dedie, dedee

[bewerkn] Onbepoalde lidword'n

ev. m.	ev. v.	ev. o.	mv.
(n)e vint, (n)en ezel	e(n) vrouwe	e meistje	-- (kinders)

[bewerkn] Onbepoalde voornoamword'n

iemand	niemand	iets	niets	ergens	nergens
entwien(e), etwie	nieman(d)	entwo, entwodde, etwuk	niet'n, niejet	entwoast'n	nowwers (P), nievers (W)

(P)operinge, (W)ervik

[bewerkn] Vroagende voornoamword'n

wie	waar	wanneer	wat	waarom	hoe
wie, wiene	woa	wanneer, wonniër	wuk	voewuk	oe

[bewerkn] Wederkerende voornoamword'n

"zich" (AN) es nie gebruukt int Ypers-Poperiengs. In de plekke doavan gebruuk'n me wyder: my, joe, em, eur... Zie by de Persoonlyke voornoamword'n (voorwerp) .

Byvoorbeeld:

• Je wost em. (Hij wast zich.)

[bewerkn] Byvoeglyke noamword'n

Voorbeeld: roar (eigenaardig, ongewoon)

[bewerkn] Byvoeglyk gebruukt

ev. m.	ev. v.	ev. o.	mv.
dien roarn vint	die roare vrouwe	da roar meistje	die roare kinders

[bewerkn] Zelfstandig gebruukt

	ev. m.	ev. v.	ev. o.	mv.
Anwyzend	dien(e) roarn, die roarn	die roare	--	die roare
Onbepoald	(n)e roarn	e(n) roare	--	roare

[bewerkn] Werkword'n

[bewerkn] Sterke werkword'n

[bewerkn] Uudigen tyd

	Klasse 1	Klasse 2a	Klasse 2b	Klasse 3a	Klasse 3b	Klasse 4	Klasse 5	Klasse 6	Klasse 7
	bluuvn (blijven)	kiezn (kiezen)	zuugn (zuigen)	ziengn (zingen)	elp'n (helpen)	neemn (nemen)	geevn (geven)	sloan (slaan)	loat'n (laten)
ik	bluve	kieze	zuge	zienge	elpe	neme	geve	sloa	loate
gy	bluuft	kiest	zuugt	zienkt	elpt	nim(t)	gif(t)	sloat	lat
je/zy/'t	bluuft	kiest	zuugt	zienkt	elpt	nim(t)	gif(t)	sloat	lat
wyder	bluuvn	kieze	zuugn	ziengn	elp'n	neemn	geevn	sloan	loat'n
gyder	bluuft	kiest	zuugt	zienkt	elpt	neemt	geeft	sloat	loat
zyder	bluuvn	kieze	zuugn	ziengn	elp'n	neemn	geevn	sloan	loat'n

[bewerkn] Verleen tyd

	Klasse 1	Klasse 2a	Klasse 2b	Klasse 3a	Klasse 3b	Klasse 4	Klasse 5	Klasse 6	Klasse 7
	bluuvn (blijven)	kiezn (kiezen)	zuugn (zuigen)	ziengn (zingen)	elp'n (helpen)	neemn (nemen)	geevn (geven)	sloan (slaan)	loat'n (laten)
ik	bleve	koze	zoge	zoenge	ielpe	noame	goave	sloege	liete
gy	bleef	koos	zoog	zoenk	ielp	nom	gof	sloeg	liet
je/zy/'t	bleef	koos	zoog	zoenk	ielp	nom	gof	sloeg	liet
wyder	bleevn	koozn	zoogn	zoengn	ielp'n	noamn	goavn	sloegn	liet'n
gyder	bleeft	koost	zoogt	zoenkt	ielpt	noamt	goaft	sloegt	liet
zyder	bleevn	koozn	zoogn	zoengn	ielp'n	noamn	goavn	sloegn	liet'n
deelword	gebleevn	gekoozn	gezoogn	gezoengn	golp'n	genoomn	gegeevn	gesleegn	geloat'n

[bewerkn] Over de 7 klassen

In de toalkunde ein ze de gewunte om de sterke werkword'n in 7 ablaut klassen in te deeln (zie ook Gotisch, Oudnoors, Oudiengels, Oudoogduuts). Die indelienge es gebaseerd up de oorsproenkelyke verbugiengn van sterke werkword'n int Oudgermoans, en me gebruuk'n ze wyder ier ook om olle meugelyke verbugiengn int Ypers-Poperiengs up te somn.

Wuk da d'r uus direct upvolt, es da int Ypers-Poperiengs bikan iedere klasse es uutgespletst in meerdere subklassen omdat er verschillende verbugiengn (subklasn ei'k z'ier genoemd) in voorkomn.

Klasse	Subklasse (1)	Werkwoorden
Klasse 1	ie-ee-ee-ee	byt'n (bijten), gryp'n (grijpen), kyk'n (kijken), ryen (rijden), schynk'n (schijnen), smyt'n (smijten), snyen (snijden), stygn (stijgen), zwygn (zwijgen)
	uu-ee-ee-ee	bluuvn (blijven)
Klasse 2a	ie-oo-oo-oo	bie(j)n (bied'n), giet'n (gieten), kiezn, riek'n (ruiken), schiet'n (schieten), vliegn, vriezn/vros/vroorn/gevrozzn (vriezen)
	ee-oo-oo-oo	weegn (wegen)
Klasse 2b	uu-oo-oo-oo	buugn (buigen), fluut'n, kruup'n, ontluuk'n, sluup'n, snuut'n, snuuvn, stuup'n, stuuvn, zuugn, zuup'n
Klasse 3a	ie-oe-oe-oe	drienk'n (drinken), klienk'n (klinken), schienk'n (schenken), spriengn (springen), zienk'n (zinken), ziengn (zingen)
	i-oe-oe-oe	bin (binden), vin (vinden)
	e-o-o-o	berst'n (barsten), kremp'n (krimpen), terd'n (treden), trek'n (trekken)
	i-o-o-o	vicht'n (vechten)
	u-o-o-u	begun/begoste/begost'n/begun (beginnen)
Klasse 3b	e-ie-ie-o	elp'n (helpen), werp'n (werpen)
Klasse 4	ee-a-oa-oo	breek'n (breken), neemn (nemen), spreek'n, steek'n, steeln
	o-a-oa-o	komn/kwam/kwoamn/gekomn (komen)
Klasse 5a	ee-a-oa-ee	eet'n, geevn (geven), leezn, geneezn, meet'n, vergeet'n
	i-a-oa-ee	liggn (liggen), zitt'n (zitten)
Klasse 5b	ie-a-oa-ie	zien/zag/zoagn/geziene (zien)
Klasse 6	oa-oe-oe-oa	groavn (graven), stoan/stond/stond'n/gestoan (staan), voarn
	oa-oe-oe-ee	droagn (dragen), sloan (slaan)
	ei-oe-oe-oo	zweirn (zweren)
Klasse 7	oa-ie-ie-oa	bloazn (blazen), goan/gienk/giengn/gegoan (gaan), loat'n (laten), sloap'n (slapen), voaln (vallen)
	oo-ie-ie-oo	loop'n (loop'n)
	oe-ie-ie-oe	oen/ield/ield'n/goud'n (houden), roep'n (roepn)
	a-ie-ie-a	angn/ienk/iengn/gangn (hangen), vangn/vienk/viengn/gevangn (vangen)

(1) De sbuklasse toont de klankwijzigingen die optreden tussen infinitief - 3e p.ev. v.t. - 1e p.mv. v.t. - voltooid deelwoord.

• Voorbeeld voor geevn (geven, klasse 5a) : geevn - gaf - goavn - gegeevn --> subklasse = ee-a-oa-ee.

Probleemgevoln

• effn/ief/ievn/geheevn (heffen)
• worden/wierd/wierd'n/? (bestoa eigentlyk nie echt int Ypers-Poperiengs), moa kpeinze klasse 3b. Kiedekee wuk da m'ier over worden te zegn ein.

[bewerkn] Zwakke werkword'n

[bewerkn] Uudigen tyd

	speeln (spelen)	moak'n (maken)
ik	spele	moake
gy	speelt	makt
je/zy/'t	speelt	makt
wyder	speeln	moak'n
gyder	speelt	moakt
zyder	speeln	moak'n

[bewerkn] Verleen tyd

	sp(j)eeln (spelen)	moak'n (maken)
ik	sp(j)eelde	moakte
gy	sp(j)eelde	makte
je/zy/'t	sp(j)eelde	makte
wyder	sp(j)eeld'n	moakt'n
gyder	sp(j)eelde	moakte
zyder	sp(j)eeld'n	moakt'n
deelword	gesp(j)eeld	gemakt

[bewerkn] Specioale reekse

Infinitief	1e p.e. v.t.	deelword
briengn (brengen)	brochte	gebrocht
koopn (kopen)	kochte	gekocht
roakn (geraken)	rochte	gerocht
werkn (werken)	vrochte	gevrocht
zoekn (zoeken)	zochte	gezocht

[bewerkn] Onregelmoatige werkword'n

[bewerkn] Uudigen tyd

	ein (hebben)	zin (zijn)	goane (gaan)	doene (doen)	weet'n (weten)	durvn (durven)	kun (kunnen)	meugn (mogen)	moet'n (moeten)	wiln (willen)	-- (zullen)
ik	ei(**)	benne(werv), zyn(yp-pop)	goa	doe	wete	durve	kunne, keune	meuge	moete	wille	(*)
gy	ei(t)	zy, zyt	goa(t)	doe(t)	wit	durf(t)	kut	mug(t)	moe(t)	wil(t)
je/zy/'t	ei(t)	es	goa(t)	doe(t)	wit	durf(t)	kut	mug(t)	moe(t)	wil(t)
wyder	ein	zyn	goan	doen	weet'n	durvn	kun	meugn	moet'n	wiln
gyder	eit	zyt	goat	doet	weet	durft	kut	meugt	moet	wilt
zyder	ein	zyn	goan	doen	weet'n	durvn	kun	meugn	moet'n	wiln

(*) Kiedekee wuk da m'ier over zullen te zegn ein.
(**) Verschil tussch'n Ypers-Poperiengs e Werviks in utsproake: 't Poperiengs gebrukt "en" in plekke va "ei", vodder is dat toene: et (ossan me t), et (ossan me t), en, et/en , en. De klanke "ei" komt sowieso vele voaker voor'n in 't Werviks of in 't Ypers-Poperiengs.

[bewerkn] Verleen tyd

	ein (hebben)	zin (zijn)	goane (gaan)	doene (doen)	weet'n (weten)	durvn (durven)	kun (kunnen)	meugn (mogen)	moet'n (moeten)	wiln (willen)	-- (zullen)
ik	a, adde	woare	gienge	dee, deje	wiste	dierve, dorste	koste	mohte	moste	wilde	zou
gy	a, ad	woar(t)	gienk	dee	wist	dierf, dorst	koste	mochte	moste	wilde	zou
je/zy/'t	a, ad	wos	gienk	dee	wist	dierf, dorst	koste	mochte	moste	wilde	zou
wyder	an	woarn	giengn	deen	wist'n	diervn, dorst'n	kost'n	mocht'n	most'n	wildn	zoud'n
gyder	ad	woar(t)	gienkt	dee	wist	dierf(t), dorst	koste	mochte	moste	wilde	zou(t)
zyder	an	woarn	giengn	deen	wist'n	diervn, dorst'n	kost'n	mocht'n	most'n	wildn	zoud'n
deelword	ged	gewist	gegoan(e)	gedoan(e)	geweet'n	gedurfd	gekut, gekund	gemeugn	gemoet'n	gewild	--

[bewerkn] Umlaut bi 2e en 3e p.ev.

Int Ypers-Poperiengs tridt er by sommigste werkword'n umlaut^[1] up by den twidd'n en derd'n persoon ienkelvoud. Da vin j'ook by andere toaln were, lyk int Duuts (ich spreche/du sprichst/er spricht).

Infinitief	1e p.ev.	2e p.ev.	3e p.ev.	Patroon	Andere voorbeeldn
bleit'n (wenen)	ik bleite	gy blet	je blet	ei-e-e	greit'n (gekscheren, spotten)
loop'n (lopen)	ik lope	gy lopt	je lopt	oo-o-o	kook'n
sloap'n (slapen)	ik sloape	gy slapt	je slapt	oa-a-a	loat'n, moak'n
snyen (snijden)	ik sny	gy snydt	je snydt	ie-i-i	giet'n (gieten), ryen (rijden), riek'n (ruiken), zwygn (zwijgen)
spreek'n (spreken)	ik spreke	gy sprikt	je sprikt	ee-i-i	eet'n, geevn, meet'n, neemn, steek'n, weet'n, zeek'n (druipen, plassen)
vreet'n (vreten)	ik vrete	gy vret	je vret	ee-e-e
weun (wonen)	ik weune	gy wunt	je wunt	eu-u-u	meugn (mogen)

Eén van de verkloariengn iervoorn es datter int Oudnederlans en i stond in de letste lettergrepe. i en j zorgn dikkers voor e klankverschuuvienge in de vorige lettergrepe, umlaut noemn ze datte. De vervoegienge van 't werkword givon (geven) byvoorbeeld kloenk in dien tyd ezzo:

givon[2] (Oudnederlans voo geevn)
-----
ic givon
thu givis
he givit
wi gevon
gi gevet
sia gevunt

Int Ypers-Poperiengs ei je dat ook by de verkleenword'n van sommigste zelfstandige noamword'n.

[bewerkn] 'worden' en 'zullen' int Ypers

worden

Da werkword es nooi nie gebruukt int Ypers-Poperiengs, me gebruuk'n komn en zyn in de plekke:

- 't Goa scho were komn. (Het zal mooi weer worden.)

- Ge komt gy ziek zeker? (Word jij soms ziek?)

- Da werkword es nooi nie gebruukt. (Dit werkwoord wordt nooit gebruik.)

zullen

Da werkword es ollene in den verleen tyd gebruukt. In den teegnwordigen tyd est oessan goane da me gebruuk'n, lyk in:

- 't Goa noaste weke were rein. (Het zal volgende week weer regenen.)

[bewerkn] Trap'n van vergelykienge

steln	vergroddern	overtrefn	zefstandig gebruukt
goe(d) (goed)	beetr	best	--
slicht (slecht)	slichter	slichtst	--
oge (hoog)	ogger	ogst	d'ogte
l(j)ege (laag)	ligger, ljeger	ligst, ljeegst	de ligte
vele (veel)	meer	meest	--
letter (weinig)	minder	mi(n)st	--
groot, grôot (groot)	grodder	grotst	de grotte
kl(j)ene (klein)	kl(j)inder	klêest, klinst	--
verre (ver)	vodder	vodst, verst	de verte
dichte (dichtbij)	noader	noast	--
zere (vlug)	zidder	zidst	--
troage (traag)	troager	troagst	--
bree (breed)	bridder	bridst	de britte
smoal (smal)	smoller	smolst	de smolte

[bewerkn] Verkleenword'n

Verkleenword'n mak je deur an 't zelfstandig naamword ienkelvoud en tje toe te voegen, 't es ol.

broek/broektje, uus/uzetje      (broek, huis)

Int Ypers-Poperiengs tridt er soms umlaut^[1] up by bepoalde verkleenword'n.

and/endje, latte/letje          (hand, lat)
kleen/klintje, strepe/striptje  (kleine, streep)
stroate/stretje-stratje         (straat)
peird/perdje                    (paard)
kin/kiendje, zwyn/zwientje      (kind, zwijn)
mond/moendje, ond/oendje        (mond, hond)
boom/bomtje                     (boom)
kleur/klurtje, eure/urtje       (kleur, uur)
vier/virtje                     (vuur)

[bewerkn] Cyfers

[bewerkn] Oofdcyfers

1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
(j)een	tw(j)ee	dr(j)ie	viere	vuve	zesse	zeevn	achte	nege	tiene
11	12	13	14	15	16	17	18	19	20
elve, evve	twouve, twove	dertiene	v(j)eertiene	vichtiene, viftiene, vuftiene	zestiene	zeevntiene	achttiene	neegntiene	twintig
30	40	50	60	70	80	90	100	1000	1 000 000	1 000 000 000
dertig	v(j)eertig	vichtig, viftig, fuftig	tsjestig	tsjeevntig	tachntig	tneegntig	onderd	duusd	e miljoen	e miljerr, e miljar

[bewerkn] Cyfers in de reke

	1e	2e	3e	4e	5e	6e	7e	8e	9e	10e
ev.m.	(j)eerst'n	twidd'n	derd'n	vierd'n	vuufd'n	zesd'n	zeevst'n	ach(t)st'n	neegnst'n	tienst'n
ev.v. /ev.o. /mv.	(j)eerste	twidde	derde	vierde	vuufde	zesde	zeevnste	ach(t)ste	neegnste	tienste
	11e	12e	13e	14e	15e	..	20e	30e	40e	..
ev.m.	elfst'n, efst'n	twoufst'n, twoofst'n	dertiest'n	v(j)eertienst'n	vichtienst'n, viftiest'n, vuftiest'n	..	twintigst'n	dertigst'n	v(j)eertigst'n	..
ev.v. /ev.o. /mv.	elfste, efste	twoufste, twoofste	dertie(n)ste	veertienste, vjeertieste	vichtie(n)ste, viftieste	..	twintigste	dertigste	v(j)eertigste	..

[bewerkn] Spesjoale vervoeging'n

[bewerkn] Ja e Nein

Int Ypers-Poperiengs kujje de woorden ja (ja) e nein (neen) ook vervoeg'n. Dat zin feitelijk soamntrekking'n va ja of nein en e persoonlijk voornoamwoord. In 't AN bestoat dat nie.
Die vervoeginge is e bitje simpelder of in't Ost- en Zud-Westvlams toope. Doamei dat ier noggeki spesjoal vermeld is.
"Joak" zoeje kunn'n vertoal'n os "Ja, dat ben ik," of "Ja, dat doe ik."

	Ja	Nein
1e ev.	joak	nink
2e ev.	joaj, joaje	neij, neije
3e ev. m.	joan	nein('n)
3e ev. v.	joas	neis, neins
3e ev. o.	joat, jot	nint, neint
1e mv.	jom	nim, neim
2e mv.	joaj, joaje	neij, neije
3e mv.	joans, joat	neis, neins, neint

[bewerkn] Referesjn

1. ↑ ^{1,0 1,1} Umlaut is het verkleuren van de beklemtoonde vocaal (vaak a → e, e → i) onder invloed van de volgende vocaal of halfvocaal (meestal i of j).
2. ↑ Overhenoomn van Verbix