Nhà Ptolemy

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

Nhà Ptolemy, tức Πτολεμαίος, Ptolemaios theo tiếng Hy Lạp, (cũng thường gọi là nhà Lagid, vì thân phụ của vua Ptolemy I, vị vua lập ra triều đại này, tên là Lagos - Anh hóa là Lagus) là một triều đại của người Hy Lạp cai trị Ai Cập và các vùng lân cận từ năm 305 TCN đến 30 TCN.

Ptolemy, vốn là một trong bảy vị somatophylax (cận vệ, tướng quân kiêm đại thần) của Alexandros Đại Đế. Được bổ nhiệm làm thống đốc satrap đất Ai Cập cuối năm 323 TCN, ông xưng vương năm 305 TCN. Triều đại của ông có lẽ là triều đại cuối cùng mà các vua xưng là pharaoh.

Tất cả các vua triều đại này đều lấy tên là Ptolemy. Các hoàng hậu hoặc nữ hoàng thường tên là Berenice, Arsinoe hay Cleopatra. Qua tiểu thuyết và điện ảnh, vị nữ hoàng cuối cùng là Cleopatra VII nay là người của nhà Ptolemy được đại chúng trên thế giới biết đến nhiều nhất.

Mục lục 1 Các vua, hoàng hậu và nữ hoàng nhà Ptolemy 2 Gia phả giản hóa của nhà Ptolemy 3 Vài nhân vật khác của nhà Ptolemy 4 Chú thích 5 Tham khảo 6 Xem thêm 7 Liên kết ngoài

[sửa] Các vua, hoàng hậu và nữ hoàng nhà Ptolemy

Những niên đại trong ngoặc là niên đại trị vì của các vua. Các vua thường cho hoàng hậu cai trị chung, mà các hoàng hậu cũng thường là chị hay em gái của vua. Theo cổ tục Hy Lạp, anh em, chị em cùng cha khác mẹ được phép lấy nhau, nhưng cùng cha cùng mẹ thì không. Theo cổ tục Ai Cập, được củng cố bởi tích thần vương Osiris lấy em gái là thần Isis, anh chị em ruột lại được khuyến khích lấy nhau. Nhà Ptolemy theo lối sống này - theo cái nhìn của nhiều sử gia - lă để được lòng dân Ai Cập.

Có lúc đất nước được hai vị nữ hoàng đồng cai trị (Cleopatra V và Berenice IV từ năm 58 TCN đến 57 TCN). Thật là một sự kiện hi hữu trong lịch sử Ai Cập nói riêng và trong lịch sử thế giới nói chung.

Vua nào cũng xưng là Ptolemy, và việc đánh số là do người đời sau. Tùy tài liệu, con số có thể thay đổi vì một vài vị vua không được toàn thể sử gia công nhận. Việc đánh số các nữ hoàng cũng không được các sử gia nhất trí. Vị nữ hoàng cuối cùng có khi được coi là "Cleopatra VI" thay vì "Cleopatra VII" ^[1].

• Ptolemy I Soter (305 TCN-282 TCN) và các hoàng hậu là Thais (gần chắc chắn là hoàng hậu đầu tiên), Artakama (thứ nhì, công chúa Ba Tư), Eurydice (thứ ba) và chót là Berenice I. Cho con trai là Ptolemy II Philadelphus cai trị chung vào những năm cuối đời.
• Ptolemy II Philadelphus (284 TCN-246 TCN) và hai hoàng hậu Arsinoe I, và Arsinoe II Philadelphus; đồng trị vì với Ptolemy Con (Ptolemy the Son) (267 TCN-259 TCN).
• Ptolemy III Euergetes (246 TCN-222 TCN) và hoàng hậu Berenice II.
• Ptolemy IV Philopator (222 TCN-204 TCN) và hoàng hậu Arsinoe III.
• Ptolemy V Epiphanes (204 TCN-180 TCN) và hoàng hậu Cleopatra I.
• Ptolemy VI Philometor (180 TCN-164 TCN, 163 TCN-145 TCN) và hoàng hậu Cleopatra II, đồng cai trị với Ptolemy Eupator trong một thời gian ngắn năm 152 TCN.
• Ptolemy VII Neos Philopator (không hề trị vì).
• Ptolemy VIII Euergetes II (Physcon) (170 TCN-163 TCN, 145 TCN-116 TCN) và hai hoàng hậu Cleopatra II và Cleopatra III; bị đuổi khỏi Alexandria bởi Cleopatra II từ năm 131 TCN đến 127 TCN, hoà với bà năm 124 TCN. Nhiều tài liệu tính ông là Ptolemy VII. Nhiều tài liệu không cho số cho ông vì ông đã giết cháu là Ptolemy VII Neos Philopator để đoạt ngôi, và do đó không được coi là chính thống. Những dị biệt về cách đánh số khởi từ đời này.
• Cleopatra II Philometora Soteira (131 TCN-127 TCN), mẹ của Ptolemy VII Neos Philopator, chống nhau với chồng là Ptolemy VIII.
• Cleopatra III Philometor Soteira Dikaiosyne Nikephoros (Kokke) (142 TCN-101 TCN) cùng trị vì với chồng là Ptolemy VIII rồi đến các con là Ptolemy IX (116 TCN-107 TCN) và Ptolemy X (107 TCN-101 TCN).
• Ptolemy IX Soter II (Lathyros) (116 TCN-107 TCN, rồi 88 TCN-81 TCN với hiệu Soter II) đồng cai trị với mẹ là Cleopatra III trong giai đoạn thứ nhất, rồi với các hoàng hậu Cleopatra IV và Cleopatra Selene.
• Ptolemy X Alexandros I (107 TCN-88 TCN), đồng cai trị với mẹ là Cleopatra III cho đến năm 101 TCN, rồi với các hoàng hậu Cleopatra Selene và Berenice III.
• Berenice III Philopator (81 TCN-80 TCN).
• Ptolemy XI Alexandros II (80 TCN) cưới và cai trị chung với nữ hoàng Berenice III trước khi giết bà; rồi trị vì một mình được 19 ngày.
• Ptolemy XII Neos Dionysos (Auletes) (80 TCN-58 TCN, 55 TCN-51 TCN) và hoàng hậu Cleopatra V Tryphaena.
• Cleopatra V Tryphaena (58 TCN-57 TCN) đồng trị vì với Berenice IV Epiphaneia (58 TCN-55 TCN), có thể là con gái của bà.
• Cleopatra VII Thea Neotera (51 TCN-30 TCN) đồng trị vì với Ptolemy XIII (51 TCN-47 TCN), Ptolemy XIV (47 TCN-44 TCN) và Ptolemy XV Caesarion (44 TCN-30 TCN).
• Arsinoe IV (48 TCN-47 TCN) chống nhau với Cleopatra VII.

[sửa] Gia phả giản hóa của nhà Ptolemy

Nhiều liên hệ gia đình trong sơ đồ dưới đây vẫn là đề tài tranh cãi. Những tranh cãi được khai triển trong các trang "liên kết ngoài" phía dưới.

[sửa] Vài nhân vật khác của nhà Ptolemy

• Ptolemy Keraunos (qua đời năm 279 TCN) - con trai trưởng của Ptolemy I Soter. Có thể đã trở thành vua xứ Macedonia.
• Ptolemy Apion (qua đời năm 96 TCN) - con của Ptolemy VIII Physcon. Được lập làm vua Cyrenaica. Di chúc giao xứ Cyrenaica cho đế quốc La Mã.
• Ptolemy Philadelphus (sinh năm 36 TCN) - con của Mark Antony và Cleopatra VII.
• Ptolemy của Mauretania (qua đời năm 40) - con của Juba II vua Mauretania và Cleopatra Selene II, con gái của Cleopatra VII và Mark Antony. Vua xứ Mauretania.

[sửa] Chú thích

[sửa] Tham khảo

• Alexander to Actium, Peter Green, (University of California Press, 1990) ISBN 0-520-05611-6.
• "L'impérialisme macédonien et l'hellénisation de l'Orient" - Pierre Jouguet - Editions "La Renaissance du Livre" 1926 - Ré-Edition par Albin Michel 1972, Paris.

[sửa] Xem thêm

• Ai Cập thuộc Hy Lạp
• Lịch sử Ai Cập
• Ai Cập cổ đại
• Ai Cập thuộc La Mã

[sửa] Liên kết ngoài

• Nhà Ptolemy
• Livius, Ptolemies do Jona Lendering