Nguyễn Phúc Dương
Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
Nguyễn Phúc Dương là con Thế Tử Nguyễn Phúc Hạo, cháu nội của Thế Tông Hoàng Đế, là em con chú của đức Thế Tổ.
Ông tính tình nhân từ, khi gặp loạn năm Giáp ngọ (1774), ông theo đức Duệ Tông vào Quảng Nam. Nguyễn Phúc Chất tâu với đức Duệ Tông lập ông làm Đông Cung Thế Tử mưu đồ việc khôi phục. Đông cung được lệnh ở lại trông coi Quảng Nam.
Quân Tây Sơn do Nguyễn Nhạc điều khiển muốn bắt ông để mượn tiến sai bảo mọi người, nên đem quân tấn công. Ông bị Nhạc bắt đem về Hội An. Tống Phúc Hạp dẫn quân từ Gia Định lấy lại Phú Yên sai người đến Nhạc đòi trả lại ông. Nhạc phải đưa ông về An Thái. Nhạc lại muốn mưọn tiếng ông để thu phục nhân tâm nên đưa về Bồng Giang và gả con gái là Thọ Hương cho ông, và khoản đãi một cách tôn kính. Nhạc còn giả vờ lấy nghĩa phù lập Đông cung an định xã tắc để trá hàng, Hạp không phòng bị nên bị đánh bại chạy về Vân Phong.
Năm Bính thân (1776) Nhạc thấy thế lực mình mỗi ngày mỗi mạnh nên tự xưng là Tây Sơn Vương, đưa Phúc Dương về chùa Thập Tháp nhưng mùa đông năm đó ông lén trốn về Gia Định nhờ 1 người Hoa là Lý Tài trước đây bỏ Nguyễn Nhạc theo gíúp Tống Phúc Hạp và lập nên làm Tân Chính Vương, tôn Duệ Tông làm Thái Thượng Vương.
Năm Đinh Dậu (1777) Nguyễn Lữ dẫn quân Tây Sơn đánh Sài Côn, ông bị thua phải lui về giữ Tranh Giang.
Ông thấy quân ít, thiếu lương định chạy vào Bình Thuận hợp binh với Châu Văn Tiếp nhưng chưa thành thì Tây Sơn tấn công Ba Việt, Tống Phúc Hòa cũng tử trận, ông sợ đồn binh bị thảm sát nên hứa với Nguyễn Lữ sẽ nạp mình nếu để an toàn quân và dân trong đồn. Lữ bằng lòng, ông giữ đúng lời hứa nhưng năm đó ông và 18 người đi theo đều bị sát hại. Tất cả dòng họ chúa Nguyễn cũng đều bị tây Sơn thảm sát. Do Lý Tài đã giúp đỡ chúa Nguyễn Phúc Dương mà quân Tây Sơn cũng tàn sát sạch mọi người Hoa họ gặp tại Gia Định. Hơn 10,000 người đã bị giết và xác bị ném trôi sông.[1]
Ban đầu ông được ban thụy là Hiếu Huệ Vương thờ tại Thái Miếu ở Gia Định. Năm Giáp tý (1804) vua Gia Long cải thụy là Cung Mẫn Anh Đoán Huyền Mặc Vĩ Văn Mục Vương.
