Nguyễn Cư Trinh

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

Nguyễn Cư Trinh (1716-1767) là một danh sĩ đời chúa Võ Vương Nguyễn Phúc Khoát, tên chữ là Nghi, hiệu Đạm Am, con út danh sĩ Nguyễn Đăng Đệ. Tổ xa đời vốn người huyện Thiền Lộc, tỉnh Nghệ An. Sau dời vào xã An Hoà, huyện Hương Trà, tỉnh Thừa Thiên-Huế.

Ông đỗ hương tiến (cử nhân) và có tài văn võ, làm quan đến Thượng thư bộ Lại, kiêm Tào vạn sứ, tước Nghi Biểu Hầu, ông nổi tiếng liêm chính, giỏi việc chính trị, doanh điền, ngoại giao.

Khi làm tuần phủ Quảng Ngãi, ông đánh dẹp cuộc nổi dậy chống triều đình ở Đá Vách (người dân tộc khởi loạn) vào năm 1750. Năm 1753 khi được điều vào miền Nam Việt Nam mở mang bờ cõi, khẩn hoang lập ấp đã có công lớn trong việc mở nước, an dân. Ông giao thiệp đắc thế với Mạc Thiên Tích ở Hà Tiên, hoạ thơ với các danh sĩ trong nhóm Chiêu Anh Các, khiến họ Mạc trọng vọng, nể phục, đưa đến việc Mạc Thiên Tích thần phục chúa Nguyễn. Năm 1755, vua Chân Lạp là Nặc Ông Nguyên (Chey Chettha V) thông sứ với chúa Trịnh để lập mưu đánh chúa Nguyễn. Chúa Nguyễn Phúc Khoát sai Nguyễn Cư Trinh đánh đuổi Nặc Nguyên ra khỏi thành Nam Vang.

Năm 1767 ông bệnh và mất, thọ 51 tuổi, được truy tặng Tá lí công thần, Vinh lộc đại phu, thụy Văn Định.

Thơ văn ông còn truyền tụng nhiều, gồm một số thơ chữ Hán và chữ Nôm, đặc sắc nhất là truyện Sãi Vãi và Độc Am thi tập.

Đến đời Minh Mạng, ông được truy tặng là Khai quốc công thần, Hiệp biên đại học sĩ, đổi tên thụy thành Văn Cách, truy phong tước Tân Minh Hầu, cho tòng tự ở Thái Miếu. Lăng mộ ông ở xã Lộc Sơn, huyện Phú Lộc đã được Bộ Văn hóa và Thông tin Việt Nam xếp hạng di tích quốc gia theo quyết định số 05/1999/QĐ/BVHTT ngày 12 tháng 1 năm 1998. Tên của ông cũng được đặt cho nhiều đường phố ở Việt Nam.