Монгол теле

Wikipedia'dan

Бу мәкаләнең латыйн әлифбасындагы игезәге бар!

Монгол (Монгол)
Илләрдә:	Монголия, Кытай, Рәсәй, Кыргызстан…
Төбәкләр:	Урта Асия, Ерак Көнчыгыш
Тулаем сөйләшә:	5,7 миллион
Дәрәҗә:
Тел гаиләсе:	Алтай телләре Монгол тармагы Төньяк вә Үзәк Монгол төркеме Монголча
Рәсми халәт
Рәсми тел санала:	Монгол Республикасы
Күзәтүдә тора:	-
Тел кодлары
ISO 639-1	mn
ISO 639-2	mon
SIL	-

Монгол теле. Бу термин Монголияның Монголлары теле вә барча Монгол төркеме телләре аңлата. Моннан тыш "Монгол теле" термины белән шулай ук борынгы гомуми Монгол теле һәм иске язу Монгол теле аңлата.

[üzgärtü] Монгол теле тар мәгънәдә

Монголларның, төп МР халкының вә Эчке Монголияның вә төрле Кытай провинцияләрендә яши торган аерым төркемнәрнең теле. Төп диалект буенча еш халха-монгол йә гади халха атала.

Халха-монгол теленең әдәбият нормасы һәм МНР дәүләт теле халәте бар. Анда сөйләшүчеләр саны 2,3 млн. кеш. чамасы (1995). Халха диалекты монгол теле диалектлар үзәк төркеменә керә. Аның беләндер беррәттән көнчыгыш да көнбатыш группалары шулай ук аерылалар. Диалектлар арасындагы аерымлыкларның нигездә фонетик табигате бар.

Монголия милли теле буларак ул Монгол халык революциясеннән (1921) соң халха диалекты буенча төзелә башлады. 1943нче елдан бирле аның кириллик әлифба буенчагы язуы бар.

[üzgärtü] Монгол телләре төркеме

Халха-монгол теле белән монгол язуы теле монгол телләре төркеменә керәләр. Бу төркем киләчәк төркемнәргә бүленә: Төньяк-Монгол телләре: бурят, калмык, ордос, хамниган, ойрат; Көньяк-Монгол телләре: дагур, шира-югур, дунсян, баоань, ту; могол теле Әфганстанда аерымча була. Бу телләр бер-берсенә бик якын.

Үз төзүе буенча, болар агглютинатив телләр флективлек элементләре белән була. Күпчелек телләрдә (калмыктан һәм буряттан башка) шәхессез фигыль төрләнүе сыйфатлы. Моннан тыш морфология сферасында аларда сүз алаштыруы һәм сүз эшәве арасындагы аерма юк. Мәсәлән, килеш формалары бер сүзнеке яңа сүзләр кебек була һәм тагын бер тапкыр килеш буенча төрләнә алалар. Иялек алмашлыклары урынында аерым аффикслар бар: шәхесле һәм шәхессез. Предикатив аффикслар булуы, исемләр фигыль кебек төрләнә алалар, дип тәэсир калдыра. Сүз төрләре йомшак аерыла. Болар: исем, фигыль дә үзгәрмәүче кисәкчәләр. Исем дә сыйфат күпчелек тере телләрдә һәм язу телләрендә морфологикча түгел ә синтаксис функциясе белән генә аерылалар.

Синтаксиста специфик билгеләнүче алдында билгеләүче урыны, җөмлә ахырында фигыль урыны да билгеләнүче вә билгеләүче килеш йә сан буенча килештерү юклыгы була.