Abdysetdar Kazy
From Wikipedia
| Abdysetdar Kazy | |
|---|---|
| Doglan wagty | 19. asyr başynda |
| Ölen wagty | 19. asyr II ýarymynda |
| Doglan ýeri | Gökdepe |
Abdysetdar Kazy - "Jeňnama" atly taryhy poemanyň awtory. Ol 19-njy asyryň başynda Gökdepe sebitlerinde dünýä inip, 19-njy asyryň II ýarymynda aradan çykypdyr diýlip çak edilýär. Öz döwrüniň sowatly we düşünjeli adamy bolupdyr. Ol "Jeňnama" eserini 1862-nji ýylda ýazypdyr. Poema mesnewi formasynda ýazylyp, 2200 setirden ybarat. Awtor bu eserinde 1858 hem-de 1861 ýyllarda türkmenleriň birleşip, Eýran şasy Hasretdiniň talaňçy goşunlaryny derbi-dagyn edişi barada gürrüň berýär. 1858-nji ýylda Nasretdin Japargulyny baş edip, Garrygala sebitlerine agyr goşun ýollaýar. Şu taryhy jeňde türkmenleriň köp tireleri birleşip, watan ugrunda gahrymançylykly göreşýärler. Söweşe Hurberdi han ýolbaşçylyk edýär. Guramaçylykly we agzybir alynyp barlan şol söweşde talaňçy duşman goşunlary ýeňilýär. Şahyr eseriniň 1-nji bölüminde ine şu taryhy ýeňşi taryplaýar. Şahyr türkmen taýpalarynyň birleşip alyp baran watançylyk hereketiniň taryhy ähmiýetine dogry baha beripdir we şeýle birleşmäniň, dostlaşmanyň ýene-de rowaçlanmagyny isläpdir. Eseriň 2-nji bölüminde Eýran goşunlarynyň 1861-nji ýylda Mara eden uly çozuşy hakynda söhbet açylýar. Garrygalada masgara bolup ýeňlen Hasretdin şa Hemze Mürzäniň baştutanlygynda türkmenleriň üstüne 70 müň adamly goşun sürýär. Emma bu gezekde şanyň agyr goşuny türkmenleriň birleşen güýjine çydap bilmeýär. Bu taryhy söweşe Gowşut han ýolbaşçylyk edýär. Ahal türkmenleri hem Hurberdi hanyň ýolbaşçylygynda Mara kömege gelýär. Gazaply jeň talaňçy duşmanlaryň ýeňilmegi bilen gutarýar. Abdysetdar Kazy poemanyň bütin dowanymda watan ugrunda alnyp barlan urşuň tarapynda durýar. Duşmanlara aç gurt ýaly daraýani halkynyň aryny-namysyny özbaşdaklygyny goraýan gerçekleri wasp edýär. Parahat ilaty talamaga gelen gelmişekleri paş edýär. Eser şeýle uly taryhy ýeňiş gazanan halky we onuň gaýduwsyz ogullaryny taryplaýan muhammes bilen tamamlanýar. Pemada aýratyn alnan gahryman gahryman hereket etmän, tutuş halk hereket edýär. Şonuň üçinde eseriň diliniň we stiliniň agyrlygyna garamazdan, onda uruş kartinalary, halk köpçüliginiň watançylyk hyjuwy we duýgulary real görkezilýär. Poema ilkinji gezek rus dilinde 1914 ýylynda "Kniga rasskazow o bitwah tekinsew" ("Tekeleriň uruş kyssa kitaby") ady bilen Peterburgda akademik A. N. Samoýlowiç tarapyndan ylmy-düşündirişli çap edilýär. Eser gysgaldylan görnüşde "Jeňnama" ady bilen türkmen dilinde 1943 ýylynda çap edildi.
