Dragoljub Mihailović

From Wikipedia

Dragoljub "Draža" Mihailović na slici Jima Pollarda iz 1981. godine, izloženoj u St. Sava Cultural Center u Milwaukeeju

Dragoljub Mihailović isto poznat pod nadimkom Draža, kao i Čiča (27.4. 1892. – 17.7. 1946.) bio je srpski, kasnije jugoslavenski profesionalni vojnik najpoznatiji po tome što je za vrijeme drugog svjetskog rata u Jugoslaviji vodio paravojnu formaciju Jugoslovenska vojska u otadžbini poznatiju kao četnici. Nakon završetka rata je uhvaćen od strane komunističkih jugoslavenskih vlasti te osuđen i pogubljen zbog kolaboracije s okupatorom i ratnih zločina.

[uredi - уреди] Rani život i karijera

Dragoljub Mihailović se rodio u gradiću Ivanjica u Srbiji, u porodici sreskog pisara Mihaila Mihailovića. Zajedno sa svojom sestrom Jelicom i Milicom je rano ostao bez roditelja, pa se preselio u Beograd gdje je živio pod skrbništvom strica Vladimira Mihailovića, veterinarskog majora tadašnje srpske kraljevske vojske. Godine 1910. se upisao u Nižu školu Vojne akademije u Beogradu.

Mihailović je kao pitomac Akademije u septembru 1912. poslan u prvi balkanski rat, te se istakao hrabrošću u kumanovskoj bitci. U ljeto 1913. je sudjelovao u drugom balkanskom ratu i dobio Zlatnu medalju za hrabrost. Nakon toga je vraćen u Beograd radi nastavka školovanja na Vojnoj akademiji.

Njegovo dalje školovanje je prekinulo izbijanje prvog svjetskog rata. Mihailović, sada potporučnik, je sudjelovao u cerskoj bitci, kolubarskoj bitci, a nakon invazije Centralnih sila na Srbiju 1915. godine i u povlačenju srpske vojske kroz Crnu Goru i Albaniju. Godine [1916]. je zajedno sa srpskom vojskom bio smješten na otoku Krf, a kasnije je poslan na solunski front. Tamo je 11.9. 1916. teško ranjen, ali se nekoliko mjeseci kasnije vratio u službu. Rat je završio u redovima Jugoslovenske divizije gdje je unaprijeđen u čin poručnika, a u septembru 1918. je sudjelovao u proboju solunskog fronta.

Po završetku rata poručnik Mihailović je služio u Skoplju, a kraće vrijeme u Kraljevoj gardi, odakle je izbačen zbog disciplinskog prekršaja. Godine 1920. se oženio za Jelicu Branković s kojom će imati sinove Branka, Ljubivoja i Vojislava, te kći Gordanu. Tih je godina nastavio napredovanje u službi te je od 1926. godine služio u Generalštabu. Godine 1930. je Mihailović, tada u činu potpukovnika, poslan na dodatnu naobrazbu u Pariz gdje se sreo i sprijateljio s budućim francuskim vojskovođom i državnikom Charlesom de Gaulleom.

Mihailović je nakon toga služio kao jugoslavenski vojni ataše u Sofiji, odakle je protjeran navodno zbog neprimjerenih kontakata s bugarskim oficirima, te u Čehoslovačkoj. Od 1937. je ponovno na službi u Ljubljani, gdje je bio načelnik štaba Dravske divizijske oblasti, a od 1940. godine je nastavnik na Vojnoj akademiji u Beogradu. Zbog javnog iznošenja stavova protiv Sila Osovine je disciplinski kažnjen od strane svog pretpostavljenog, generala Milana Nedića, te poslan u Mostar.

[uredi - уреди] Drugi svjetski rat

Mihailović je, kao i relativno veliki broj oficira i vojnika bivše kraljevske vojske, uspio izbjeći zarobljavanje u aprilskom ratu. Dio njih, pogotovo onih u nepristupačnijim krajevima, ili nije bio upoznat ili nije htio prihvatiti kapitulaciju potpisanu 17.4. 1941. Neki od njih, uključujući Mihailovića, su bili odlučni nastaviti makar simboličnu oružanu borbu. Grupa s pukovnikom Mihailovićem koja je brojala 7 oficira i 24 vojnika je 8.5. stigla na Ravnu Goru u Srbiji, a 14.6. se proglasila Jugoslovenskom vojskom u otadžbini kojoj je cilj bilo oslobođenje teritorija Kraljevine Jugoslavije od okupatora.

Uz Mihailovićevu grupu, za nekoliko mjeseci je stvoreno još nekoliko ustaničkih grupa i paravojnih formacija, dio kojih je, poput onih pod vodstvom Koste Pećanca u Srbiji bio vođen četničkom tradicijom, odnosno ideologijom. Svim tim grupama su snažan poticaj dale represalije protiv srpskog stanovništva na okupiranim teritorijima, pogotovo na području novostvorene NDH, a još više njemački napad na SSSR koji je kod mnogih stvorio dojam da bi Sile Osovine ipak mogle izgubiti rat.

Zahvaljujući relativno dobrim vezama s diplomatskim zborom u Beogradu, Mihailović i njegova grupa su, za razliku od ostalih, relativno brzo ostvarili kontakte s britanskom obavještajnom službom, odnosno s izbjegličkom vladom Dušana Simovića u Londonu. Temeljem toga se Mihailović nametnuo kao vođa svih onih paravojnih formacija u bivšoj Jugoslaviji kojima je cilj bio ne samo završetak okupacije, nego i obnova predratnog ustavnog poretka temeljenog na unitarnoj monarhiji na čelu s dinastijom Karađorđević.

Mihailovićev četnički pokret, koji je zbog toga okupljao gotovo isključivo Srbe (te manjim dijelom Slovence okupljene u paravojnu formaciju poznatu pod nazivom Plava garda), je već u ljeto 1941. godine formulirao strategiju koja je isključivala otvorene oružane sukobe s okupatorskim formacijama, a u svrhu izbjegavanja represalija nalik na one poslije topličkog ustanka u okupiranoj Srbiji 1917. godine, odnosno očuvanja što veće brojnosti, a samim time i vojno-političkoj utjecaja JVUO kao ključnog faktora u Jugoslaviji nakon poraza Sila Osovine. Toj strategiji je u prilog išla kako praksa italijanskog okupatora koji je pretežno srpske ustanike i paravojne formacije u svojoj okupacionoj zoni ne samo tolerirao, nego i oružano potpomagao pod uvjetom da se uzdrže od bilo kakvih oružanih akcija. Mihailović se nadao da bi sličan aranžman mogao postići u njemačkoj okupacionoj zoni, pa je već u ljeto 1941. započeo pregovore s Nedićevom kvislinškom vladom, a preko nje i s predstavnicima njemačkih vlasti.

Mihailoviću je već tada ozbiljan problem predstavljala pojava suparničke paravojne formacije pod vodstvom Titovih komunista, kasnije poznate pod nazivom partizani. Oni su se od četnika razlikovali ne samo po zalaganju za poratno preuređenje Jugoslavije na socijalističkim i federativnim osnovama, nego i po strategiji koja se temeljila na otvorenoj oružanoj borbi protiv okupatora, bez obzira na eventualne represalije i žrtve. Razilaženja između dva pokreta eskaliraju nakon što su partizani u Zapadnoj Srbiji stvorili teritorij prozvan Užička Republika. Nakon neuspjelih pokušaja da se međusobno koordiniraju djelatnosti, dva pokreta stupaju u otvoreni oružani sukob u jesen 1941. godine, što je koincidiralo s tzv. prvom neprijateljskom ofanzivom.

Iako su partizani oružano uspjeli nadvladati same četnike, nisu bili u stanju savladati tehnički nadmoćnije njemačke snage te su krajem 1941. iz Srbije prisiljeni na povlačenje u Istočnu Bosnu. U samoj Srbiji Mihailović nije uspio postići formalni sporazum s Nijemcima, ali je zato stvoren modus vivendi s Nedićevim kvislinškim vlastima temeljem koga su nedićevci zadržali upravu nad gradovima a Nijemci nad strateškim komunikacijama, dok je četnicima ostavljena de facto vlast nad ruralnim područjima Srbije. Zauzvrat su se četnici, često djelujući kao eskadroni smrti, borili protiv preostalih partizana i njihovih pristaša.

Dok je istovremeno tekao proces jačanja Mihailovićevog pokreta u Srbiji, sam Mihailović je od strane izbjegličke vlade početkom 1942. proglašen ministrom vojske, dok je JVUO prihvaćena kao regularna oružana formacija Kraljevine Jugoslavije (iako to na samom terenu nije imalo nikakvog značaja). U javnosti zapadnih savezničkih država je Mihailović kao "gerilski vođa" stekao veliku popularnost, došao na naslovnicu časopisa Time, a o njemu je u Hollywoodu snimljen propagandni film Chetniks! The Fighting Guerillas.

U drugim, ne-srpskim, krajevima Jugoslavije Mihailovićeva strategija se zbog niza vojnih i političkih okolnosti nije pokazala tako uspješnom. Četničke formacije, stvarno ili nominalno potčinjene Mihailoviću, su od 1941. godine bile prisiljene ulaziti u sukobe s drugim paravojnim formacijama, prvenstveno ustašama, a također su - pogotovo u Istočnoj Bosni - vršile brojne ratne zločine nad stanovništvom muslimanske i hrvatske nacionalnosti. Partizani su se, pak, u većini tih krajeva pokazali daleko više političke spretnosti te od 1942. godine, kada se težište ratnih operacija prenijelo na zapad Jugoslavije, počeli organizacijski i brojčano jačati za razliku od četnika, stalno ograničenih na područja sa srpskom većinom.

Svi su ti procesi kulminirali u bitci na Neretvi, kada su početkom 1943. godine partizani zadali težak poraz četničkim snagama u Hercegovini, odnosno u neposrednom zaleđu jadranske obale. Taj je događaj imao značajne posljedice nekoliko mjeseci kasnije kada je kapitulirala Italija. Tada su upravo partizanske snage bile jedine u prilici efektivno razoružati italijanske garnizone te uspostaviti logističke veze sa zapadnim saveznicima u Italiji. Partizani su time ne samo stekli dodatnu vojnu prevagu u odnosu na četnike, nego i postali dovoljno snažan politički faktor da na Teheranskoj konferenciji Velika trojka odluči da se i službeno priznaju kao dio savezničke koalicije. Nasuprot tome, kraljevska vlada je izložena snažnom pritisku da se ili odrekne Mihailovića ili ga prisili na konačni sporazum s Titom.

Svi ti događaji, kao i drugo zasjedanje AVNOJ-a, su Mihailovića, koji je od 1943. godine nalazio u Istočnoj Bosni, prisilili da pokuša proširiti političku bazu svog pokreta, kojim su sve dotle dominirali radikalni velikosrpski nacionalisti. U januaru 1944. je u selu Ba održan tzv. Svetosavski kongres gdje je Mihailović promovirao politiku suradnje s antikomunistički nastrojenim strankama i političkim formacijama iz ne-srpskih krajeva. Međutim, taj pokušaj nije imao ikakve praktične važnosti. Mihailovićeva strategija je i u to vrijeme bila ista - izbjegavati sukobe s Nijemcima, odnosno čuvati bazu pokreta u Srbiji odatle bi se preuzela vlast u zemlji nakon što se, po očekivanju, zapadni saveznici iskrcaju na Balkan.

Ti su planovi propali nakon odluke zapadnih saveznika da odustanu od tzv. mediteranske strategije i koncentriraju se na iskrcavanje u Francusku, čime je otpala svaka mogućnost opsežnije invazije Balkana. U političkom smislu se ona iskazala kroz sporazum Tito-Šubašić kojim se, na britanski pritisak, i kraljevska vlada odrekla Mihailovića i njegovog pokreta. U ljeto 1944. je, pak, Crvena armija prodrla u Rumunjsku i Bugarsku te time prisilila njemačku grupu armija E na povlačenje iz Grčke. Partizanske snage su to shvatile kao priliku da izvrše ofanzivu u Srbiji. Rezultat toga je bio konačni vojnički krah četnika, ostaci čijih jedinica su bili prisiljeni na povlačenje na zapad.

Do proljeća 1945. se dio Mihailovićevih jedinica pridružio jedinicama Sila Osovine, te s njima povlačio na zapad (s izuzetkom grupe koja je na prevaru likvidirana kod Lijevče polja). Grupa pod vodstvom Mihailovića se, pak, u maju 1945. našla na tromeđi BiH, Srbije i Crne Gore te je praktički uništena u bitci na Zelengori, pri čemu je poginuo i Mihailovićev sin Vojislav. Već prije toga su Mihailovićev sin Branko i kći Gordana prešli partizanima.

[uredi - уреди] Zarobljavanje, suđenje i smrt

Iako je JVUO prestala postojati, Mihailović se, poput mnogih drugih pripadnika poraženih paravojnih formacija u tadašnjoj Jugoslaviji, nadao skorom početku trećeg svjetskog rata, odnosno podršci zapadnih saveznika novom gerilskom, ovaj put antikomunističkom pokretu pod njegovim vodstvom. Upravo zbog toga je njegovo hvatanje postalo jednim od prioritetnih zadataka nove jugoslavenske tajne policije OZNA, odnosno predmetom jedne od najopsežnijih i najbolje organiziranih obavještajnih operacija u historiji bivše Jugoslavije.

Operaciji, koju je vodio Slobodan Penezić Krcun, je bitno pridonijelo zarobljavanje Nikole Kalabića, bivšeg komandanta Gorske garde i bliskog Mihailovićevog prijatelja. Kalabić je pristao surađivati s OZNA-om tako što će stupiti u kontakt s Mihailovićem i pod izlikom navodnog susreta s predstavnicima angloameričkih obavještajnih službi ga predati OZNA-inim agentima.

13.3. 1946. Mihailović je uhvaćen u selu Repuševići, a istog dana u najvećoj tajnosti prebačen u zgradu OZNA-e Srbije u Beogradu. 24.3. 1946. je tadašnji šef OZNA-e Aleksandar Ranković objavio vijest o njegovom hvatanju.

Formalni istražni postupak je počeo 9.4. i trajao do 31.5. 1946. Ubrzo nakon toga je pukovnik JA i dipl. pravnik Miloš Minić, inače sudionik pregovora Tito-Mihailović godine 1941. određen za tužioca u suđenju Mihailoviću, kao i većem broju vodećih članova njegovog pokreta. Mihailović je kao branitelja odredio Nikolu Ćonovića i dr. Dragišu Joksimovića, bivše članove JNOF.

Suđenje je otpočelo 10.6. 1946. i trajalo je do 15.7. 1946. Mihailović je proglašen krivim po 8 od 47 točaka optužnice te osuđen na smrt. Nakon što mu je odbijena žalba, zajedno s još osam najviših četničkih oficira je strijeljan 17.7. u Lisičjem Potoku. Mjesto gdje je pokopan ni do dana današnjeg nije poznato, iako se javljaju tvrdnje da je ono poznato Bezebenodosno informativnoj agenciji, današnjoj srpskoj tajnoj službi i nasljednici nekadašnje OZNA-e.

[uredi - уреди] Posthumna reputacija

Sudski proces Mihailoviću je, slično kao i nešto kasniji proces zagrebačkom nadbiskupu Alojziju Stepincu, izazvao veliku pažnju zapadne javnosti, pogotovo njenog antikomunistički nastrojenog dijela koje ga je shvatilo kao ništa drugo do brutalni obračun pobjedničkih komunista sa svojim najopasnijim neprijateljem, odnosno kao najobičniji montirani proces.

U krugovima srpske političke emigracije Mihailović je zbog svog pogubljenja proglašen jednim od najvećih mučenika, a kasnijih godina su ga srpski nacionalisti proglasili jednom od svojih ikona. S druge strane su komunističke vlasti Jugoslavije održavale službeni stav o njemu kao kvislinškom izdajniku i ratnom zločincu, koji je našao zasluženi kraj slično kao i neke istaknute ratne ličnosti ne samo u istočnim, nego i u zapadnim zemljama.

Mihailovićevo je pogubljenje imalo ozbiljne posljedice na odnose SFRJ i Francuske, s obzirom da je de Gaulle bio Mihailovićev osobni prijatelj. De Gaulle je, nakon stupanja na vlast 1958. godine, odbio posjetiti Jugoslaviju, a kraće vrijeme je i prekinuo diplomatske odnose.

Krajem 1980-ih se u Srbiji, s porastom nacionalističke retorike, javljaju prvi glasovi koji nastoje revidirati službenu historiju odnosno proglasiti Mihailovića antifašistom i prvim gerilcom Evrope. Te su se tendencije kasnije profilirale kroz Srpski četnički pokret, kasnije razdvojen na Srpsku radikalnu stranku i Srpski pokret obnove, koji se zalaže za rehabilitaciju Draže Mihailovića. Ti su stavovi od strane države dobili podršku zakonom kojim su 2004. izjednačena prava nekadašnjih partizana i četnika, službeno priznatih kao antifašistički borci.

Taj je zakon, s druge strane, izazvao burne reakcije u javnosti Hrvatske i Bosne i Hercegovine, gdje se Mihailović smatra ratnim zločincem odgovornim za stradanja brojnih Hrvata i Muslimana (Bošnjaka), odnosno praocem pokreta čiji su pripadnici za vrijeme raspada Jugoslavije počinili brojne ratne zločine.

Godine 2005. je Gordana Mihailović primila Orden Legije zasluga, američko odlikovanje udijeljeno od američkog predsjednika Harryja Trumana 1948. u znak priznanja za spašavanje američkih pilota oborenih za vrijeme rata nad Balkanom. Postojanje tog odlikovanja je godinama bilo tajna, s obzirom na Titovo približavanje zapadnim silama nakon razlaza sa Staljinom u prvim godinama hladnog rata.

[uredi - уреди] Lik Draže Mihailovića u fikciji

Lik Draže Mihailovića se pojavljuje u sljedećim filmovima i TV-serijama:

• Chetniks (1943), gdje ga je tumačio Philip Dorn;
• Klopka za generala (1970), gdje ga je tumačio Rade Marković;
• Užička republika (1973), film i TV-serija gdje ga je tumačio Miodrag Lazarević;
• Posljednji čin (1981), dvodijelna televizijska dokudrama gdje ga je tumačio Milan Puzić.

[uredi - уреди] Literatura

• Cohen, Philip J.: Tajni rat Srbije. Propaganda i manipuliranje poviješću, Zagreb: Ceres, 1997.
• Dedijer, Vladimir (2): Novi prilozi za biografiju Josipa Broza Tita, 2. tom, Zagreb: Mladost i Rijeka: Liburnija, 1981.

[uredi - уреди] Vanjske poveznice

• Nikola Milovanović - DRAŽA MIHAILOVIĆ
• Spomenik Draži Mihailoviću u SAD
• Spomenik Draži Mihailoviću u Canberri (Australia)
• Tajni australski dokument iz 1944 u kojem se povlači podrška Draži Mihailoviću zbog kolaboracije s Njemcima

Ovaj biografski članak je u začetku. Uključite se i pomozite Wikipediji proširujući ovaj članak!