Sigismondo Arquer

Dae Wikipedia, s'entziclopedia lìbera.

(Casteddu, 1530 - Toledo, Ispanna, 1571). Avogadu.

[edit] Biografia

In su mese de maju de su 1547, s'est laureadu in Deretu Tzivile e Canònicu in s'Universidade de Pisa e in Teolozia in s'Universidade de Siena. A Casteddu torrat s'annu inbeniente. In su mese de cabudanni de su 1548 dassat s'ìsula un'àtera bia, pro andare inche su re Càrulu I (su de V imperadores), a Bruxelles, a perorare sa càusa de sa famìlia sua ca l'aiant postu suta secuestru sos benes. Durante un'istonzu curtza in Basilea iscriet, invitadu dae Sebastian Münster, òmine eruditu e de fede luterana, chi l'at acollidu, una descritzione curtza de sa Sardinna intitulada Sardiniae brevis historia et descriptio; tabula chronografica insulae ac metropolis illustrata, inserida dae Munster matessi in sa Cosmografia sua, publicada in Basilea in su 1558 (torrada a editare, a pustis, dae Domenico Simon in su volùmene Rerum Sardorum Scriptores, publicadu in Torinu in su 1788).

S'òpera, frunida de una carta zeogràfica de sa Sardinna e de una carta iconogràfica de sa tzitade de Casteddu, est partzida in sete capìtulos. In sos primos duos s'Autore descriet sa positzione zeogràfica, sas dimensiones, su territòriu e sos produtos naturales de s'ìsula; in su de tres s'òcupat de sa toponomàstica e faghet un'atzinnu lestru a sas dominatziones diferentes patidas dae sos sardos; sos duos capìtulos chi sighint sunt dedicados a Casteddu e a sas àteras tzitades de su Rennu. Su de ses est dedicadu totu a sa limba sarda e a sas àteras limbas faeddadas in Sardinna a s'època de s'autore. Su de sete, e ùrtimu capìtulu, dat noas subra de sos mazistrados, subra de sas lezes, subra de sa relizione, sa zenia e sas costumàntzias de sos Sardos.

A pustis de carchi mese de convalessèntzia pro una maladia grave, colados in Zermània, in su mese de cabudanni de su 1549 arribat a Bruxelles. Cunchistada s'istima de Càrulu I e de su prìntzipe Filipu, e sistemadas sas chistiones familiares, otenet dae issos incàrrigos importantes e, in su mese de làmpadas de su 1553, est nominadu avogadu fiscale pro sa Sardinna, incàrrigu chi cumintzat a esertzitare a beru dae su mese de trìulas de su 1555.

S'incàrrigu suo nche lu leat, sena chi lu poderet evitare, a s'iscontrare cun unas cantas famìlias nòbiles isulanas de sas prus autorèvoles, in mesu de cussas sos Aymerich, sos Aragall, sos Torrellas e sos Zapata, chi cumintzant a ordiminzare contra a isse. In su protzessu intentadu contra a sos nòbiles Salvatore e Giacomo Aymerich, Melchiorre e Filippo Torrellas e àteros, mandantes de un'ofesa contra a su cussizeri de Casteddu, Bartolomeo Selles, e de s'assassìniu de su frade suo, Girolamo, Arquer est apozadu dae su vitzerè Lorenzo Fernàndez de Heredia, chi, però, motit in su 1555. In su mese de austu de su 1556, su rezente Girolamo Aragall, imparentadu cun sos Aymerich, a prus pagu de un'annu dae sa nòmina lu faghet impresonare. A pustis de carchi mese de presone in sa turre de San Pancrazio, Arquer resessit a si nche fuire e a otenner dae su vitzerè nou, Àlvaro de Madrigal, su permissu de andare a Ispanna pro pedire zustìtzia a su prìntzipe Filipu. In s'ìnteri, istruint contra a isse, in su mese de ghennarzu de su 1557, unu protzessu in contumàtzia. Discurpadu dae sas acusas, lu cunfirmant in s'incàrrigu de avogadu fiscale.

Torrat a Sardinna in su 1558 e l'acusant de eresia. Incuisidu dae s'archipìscamu de Casteddu Antonio Parragues de Castillejo (cun chie, a pustis, istringhet un'amighèntzia manna e devenit su defensore suo inche su soveranu), lu assolvent in prenu.

S'acusa fiat sustènnida dae su vitzerè Àlvaro de Madrigal, e si basaiat mescamente subra de s'òpera zovanile sua Sardiniae brevis historia et descriptio, in ue espressat zudìssios negativos subra de su cleru sardu, acusadu de esser innorante e impinnadu prus a procreare chi no a istudiare, e subra de sos incuisidores, chi nde lamentaiat sos mètodos violentos. Custos zudìssios fiant, però, prus dèbiles de sos chi aiat espressadu in su matessi perìodu su pìscamu de Ampùrias e su archipìscamu de Casteddu matessi, finas ca Arquer, in s'òpera matessi, aiat naradu chi su cleru, mancari sa corrutzione difusa, fiat, su matessi, impinnadu in manera sintzera a divulgare sa paràula de Zesus Cristos. A narrer sa beridade sa chistione reliziosa devenit su pranu a ue nche tramudare s'iscontru polìticu intre su tzetu feudale - depositàriu finas a tando, paris cun su tzetu eclesiàsticu, de sos incàrrigos prus importantes de su Rennu - e su tzetu togadu, in ue esponentes importantes fiant Arquer e sa famìlia sua, chi si fiat afortende a s'internu de s'aparadu burocràticu e aministrativu de s'istadu.

Bida sa situatzione difìtzile in Sardinna, Arquer, a pustis de aer dassadu, cun su cunsensu de su re, s'ufìtziu de avogadu fiscale a su babu, detzìdit de andare a Ispanna pro carchi tempus.

Sos tentativos de nche dispatzare Arquer dae sa bida polìtica pariant destinados a faddire, cando, a su cumintzu de su 1563, arrestant in Pedralba Gaspar Centelles, de sa famìlia de sos contes de Oliva, capitanu de sos casteddos de Tàtari e de Castedduaragonesu, chi teniat unu ziru de pessones suspetadas de eresia. Gasi chi, a s'incuisitzione de Valenza l'intrat in manos sas lìteras iscritas a Centelles dae Arquer, durante s'amighèntzia longa issoro, e dae su canònigu valentzanu Jeroni Conques, arrestadu pagu a pustis. Siat Centelles, mandadu a su rogu in su 1564, siat Conques, aiant acusadu Sigismondo Arquer de eresia, gasi chi intre su mese de austu e su mese de cabudanni de su 1563, fiat nche l'arrestant e nche l'inserrant in sa presone de s'incuisitzione in Toledo cun s'imputatzione de aer mantesu raportos cun sos luteranos Münster e Centelles, e de difunder in Sardinna e in Ispanna ideas erèticas.

Sena bi resessire Arquer tentat de evitare su protzessu, chi durat dae sa fine de su 1563 a su mese de làmpadas de su 1571, in antis apellende·si a su Cussizu Mannu de Ispanna; a pustis proende a si nche fuire dae presone. Lu torturant ma, addurat firmu iscurpende unas cantas pessones numenadas in sas currispondèntzia cun Centelles.

Lu cundennant e, a pustis de sete annos e oto meses, pagu prus o mancu, de presonia nche lu ponent in su rogu su bator de làmpadas de su 1571.