Zaibatsu
Z Wikipedii
Zaibatsu (jap.: 財閥, dosłownie: własność) – japoński termin oznaczający "klikę finansową" lub konglomerat.
Spis treści |
[edytuj] Historia
Określenie to było używane w XIX wieku i pierwszej połowie XX wieku w odniesieniu do wielkich grup bankowo-przemysłowych kontrolowanych przez pojedyncze rodziny. Cztery największe zaibatsu (四大財閥) wywodziły się jeszcze z okresu Edo. Były to: Mitsubishi, Mitsui, Sumitomo i Yasuda. Korporacje "drugiego poziomu", które pojawiły się pomiędzy wojną rosyjsko-japońską a wojną na Pacyfiku to: Okura, Koga, Nakajima i Ayukawa. Zaibatsu często są określane jako plutokracja. Aż do końca II wojny światowej odgrywały istotną rolę na japońskiej scenie politycznej, mając duży wpływ na partie polityczne i rząd. Większość zaibatsu (m.in. Mitsui, Sumimoto i Yasuda, związane z przemysłem ciężkim) wspierała tzw. aktywną politykę zagraniczną, oznaczającą rozwiązywanie problemów na drodze zbrojnej. Uważa się, że wpływ zaibatsu na politykę istotnie przyczynił się do agresywnej postawy Japonii na arenie międzynarodowej w pierwszej połowie XX wieku.
Zaibatsu zostały technicznie zlikwidowane przez reformy przeprowadzone w czasie amerykańskiej okupacji Japonii po II wojnie światowej. Majątki rodów kontrolujących zostały skonfiskowane, holdingi pełniące rolę "głów" dla poszczególnych zaibatsu – wyeliminowane. Rady dyrektorów, kluczowe dla starego systemu opierającego się na koordynacji między przedsiębiorstwami, zostały prawnie zabronione. Dziesięć zaibatsu, na których skupiły się działania SCAP (władz okupacyjnych) w 1946, to między innymi Asano, Furukawa, Nakajima, Nissan, Nomura i Okura. Matsushita początkowo również było przeznaczone do rozbicia, mimo iż nie należało do zaibatsu. Zostało uratowane dzięki petycji związków zawodowych, którą podpisało 15 000 pracowników i ich rodzin.
Całkowita likwidacja zaibatsu nigdy nie została przeprowadzona, między innymi dlatego, że zeitgeist sprzyjał tego typu konglomeratom. W powszechnej opinii były one korzystne, a opinie japońskiego społeczeństwa, pracowników i zarządów zaibatsu oraz biurokracji na temat planów rozbicia zaibatsu wahały się od braku entuzjazmu do dezaprobaty. Dodatkowo, zmiana polityki okupacyjnej, związana z rosnącymi obawami przed komunizmem, spowodowała mocne ograniczenie, jeśli nie zakończenie, eliminacji zaibatsu.
Keiretsu, spadkobiercy korporacyjnego dziedzictwa zaibatsu, pozostały współzależne na podstawowym poziomie, ale zostały zniszczone stare mechanizmy finansowej i administracyjnej kontroli. Pomimo braku fundamentalnych zmian dotyczących istnienia wielkich korporacji przemysłowych w Japonii, charakterystyczne dla zaibatsu pionowe struktury decyzyjne, kończące się jedną rodziną, zostały zastąpione przez poziome związki między stowarzyszeniami i koordynację obecnie charakterystyczną dla keiretsu. Jest to istotna różnica. Japoński termin keiretsu (系列), oznaczający "związki" lub "połączenia", może być interpretowany jako wskazujący na istnienie tej różnicy.
Nazwa "zaibatsu" stała się popularna w Stanach Zjednoczonych w latach 80. XX wieku jako określenie każdej dużej korporacji w dużej części dzięki wykorzystaniu jej w kilku historiach cyberpunkowych. Jednakże w Japonii to słowo jest używane jedynie w dyskusjach historycznych (jako forma własności).
[edytuj] Lista zaibatsu
[edytuj] Wielka Czwórka
- Mitsubishi
- Mitsui
- Sumitomo
- Yasuda
[edytuj] Najważniejsze zaibatsu drugiego poziomu
- Asano
- Fujita
- Furukawa
- Fuyo
- Mori
- Kawasaki
- Nakajima
- Nichitsu
- Nissan
- Nisso
- Nomura
- Betis
- Okura
- Riken
- Shibusawa
[edytuj] Bibliografia
- Alletzhauser, Albert J., The House of Nomura, New York, HarperPerennial 1991, ISBN 0-06-097397-8.
- Allinson, Gary D., Japan's Postwar History, Ithaca, New York, Cornell University Press 1997, ISBN 0-8014-3312-6.
- Aoki, Masahiko, Hyung-Ki Kim, Corporate Governance in Transitional Economies: Insider Control and the Role of Banks. Druk: Washington, D.C., World Bank Office of the Publisher 1995, ISBN 0-8213-2990-1.
- Morck, Randall, Masao Nakamura, "A Frog in a Well Knows Nothing of the Ocean: A History of Corporate Ownership in Japan". National Bureau of Economic Research, czerwiec 2004.
[edytuj] Zobacz też
- Keiretsu
- Chaebol - odpowiednik zaibatsu w Południowej Korei
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Japońskie zaibatsu (en)
- Artykuł na temat zaibatsu (ja)
