Rygweda
Z Wikipedii
Rigweda (ऋग्वेद) - jedna z sanhit (zbiorów) wchodzaca w skład Wed, najstarszy zabytek literacki indoaryjski, niejednolity treściowo i chronologicznie.
Spis treści |
[edytuj] Chronologia
Najstarsze hymny Rigwedy mogły powstać około XIV wieku p.n.e., jeszcze przed wejściem Ariów do Indii, ale główny zrąb powstał prawdopodobnie później, już na wschodnich terenach Pendżabu (wniosek ten wysnuto na podstawie analizy nazw geograficznych występujących w treści).
[edytuj] Budowa
Składa się z 1028 hymnów (sukta - dosłownie: dobrze powiedziane), zgromadzonych w 10 kręgach (mandala). Średnio hymn ma około 10 strof, najdłuższy ma ich 58, najkrótszy tylko jedną. Tylko pierwsza i ostatnia mandala zawierają taką samą liczbę hymnów.
Najstarsza część to mandale od drugiej do siódmej - tzw. mandale rodzinne (ponieważ tradycja przypisuje je określonym rodom wieszczów). We wszystkich tych mandalach hymny ułożone są w tym samym porządku: pierwsze są skierowane do Agniego, następne do Indry, a kolejne do pozostałych bóstw wedyjskich. Hymny są ułożone według liczby strof i według długości metrum (od najdłuższego).
Następnie powstała druga część (od 51. hymnu) mandali pierwszej, która zawiera 9 krótkich zbiorów różnych autorów, potem pierwszą część pierwszej mandali oraz mandala ósma - obie są bardzo zbieżne w treści. Następnie dodano mandalę dziewiątą - bardzo jednorodną pod względem treści - wszystkie hymny skierowane są do Somy. Na końcu włączono mandalę dziesiątą, która różni się od wcześniejszych treścią i formą - wiele jej hymnów napisano w formie dialogów, a w treści uwidaczniają się zmiany w panteonie bóstw (pojawiają się nowe bóstwa), pojawiają się spekulacje filozoficzne, dotyczące natury i powstania wszechświata, opisy innych rytuałów niż ofiara wedyjska. Do mandali ósmej dodano później osobno numerowane hymny (valakhilja).
Rigweda zachowała się w dwóch postaciach:
- sanhitapatha - normalny tekst
- padapatha - tekst nieuwzględniający zmian sandhi oraz zawierający analizę złożeń; tekst ten powstał dla celów dydaktycznych i praktycznych (ułatwia zapamiętanie hymnów).
Hymny Rigwedy są metryczne, ale bez rymów. Najczęstsze rodzaje metrum to: trisztubh, gajatri, dźagati oraz anusztubh, zwany też śloką. Te same miary występują w Aweście (zobacz: zaratusztrianizm).
[edytuj] Treść
Rigweda to przede wszystkim księga kapłańska, w znacznej mierze służyła celom liturgicznym i obrzędowym (wedle tradycji jej teksty miał w trakcie ofiary wedyjskiej recytować hotar - kapłan zapraszający bogów do udziału w obrządku). Hymny jako utwory religijne i poetyckie, niewiele mówią o wydarzeniach swojej epoki, ale odsłaniają obraz ówczesnej kultury, wierzeń, systemu etycznego oraz odtwarzają zasięg ekspansji Ariów na terenie Indii.
Większość tekstów Rigwedy to hymny do bóstw, które zawierają zaproszenie do wzięcia udziału w ofierze, głoszą chwałę bogów, wymieniają ich imiona i epitety, funkcje i atrybuty oraz zawierają prośby do bóstw. Wiele z nich wspomina ważne legendy oraz mity (ale nie przytacza ich w całości), np. opowieść o zabiciu przez Indrę demona Writry. Różne elementy świata natury są w Rigwedzie deifikowane (np. jutrzenka w osobie bogini Uszas, ogień w postaci boga Agniego itd.)
Jedna z najsłynniejszych izolowanych strof Rigwedy to gajatri, najświętsza i najważniejsza mantra wedyjska, modlitwa skierowana do Sawitara, bóstwa łączonego ze słońcem (mandala 3, hymn 69, strofa 10). To nieodzowny do dzisiaj element codziennego rytuału porannego ortodoksyjnych hindusów.
Tat saviturvarenjam
Bhargo devasja dhīmahi
Dhijo jo nah praćodajāt
To Sawitara najwspanialsze
Obyśmy światło osiągnęli
Niech nasze myśli w górę wzniesie!
(tłum. Franciszek Michalski, Hymny Rigwedy (1971), Ossolineum)
W mandali dziesiątej pojawiają się zaczątki spekulacji filozoficznych, które kontynuowane będą w brahmanach i upaniszadach. Szczególnie znany jest hymn 129 - Nasadija (od pierwszych słów hymnu: nāsadāsīn no sadāsīt tadānīm - niebyt nie istniał; por. Parmenides). Odzwierciedla on kwintesencję monizmu w myśli indyjskiej.
Hymn 129 - "Początek rzeczy"
" NIEBYT nie istniał wtedy, ani byt nie istniał, Nie było też przestworza i nieba u góry, Co było w ruchu, w czyjej opiece ? Czym wody były, odchłanne, głębokie ?
Była ciemność, ciemnością od początku okryte Wszystko było jednym bez cech oceanem, Zarodek bytu w pustkowiu zawarty Stał się tym jednym mocą swego żaru.
Śmierć nie istniała wówczas, ani nieśmiertelność, Pomiędzy dniem a nocą nie było rozłamu, Przez własną moc to jedno bez tchu oddychało I nic innego nigdzie poza nim nie było.
Lecz oto żądza powstała z początku, Stając się myśli najpierwszym wysiewem, Związek bytu z niebytem wysiłkiem rozumu Znaleźli wieszczowie, w swym sercu szukając.
Na wskroś przenika promień ich poznania - Czy była ona w górze, czy był też w dole ? Byli dawcy zarodków, były sił potęgi, Różnorodność w dole, u góry dążenie.
Ale kto wiem to wszystko, kto mógłby powiedzieć, Skąd się zrodziła skąd jest ta wysnowa, Bogowie się zjawili, gdy świat się wyłonił, A więc kto może wiedzieć, skąd wszystko powstało ?
I jak się zrodziła ta wysnowa bytów, Czy kto ją zdziałał, czy też nikt nie zdziałał - Ten, co na ziemię patrzy z najwyższego nieba, Ten może wie o tym a może też nie wie ? "
[edytuj] Język
Już w Rigwedzie odnajdujemy ślady niearyjskich wpływów na język. Mimo to jej język (staroindoaryjski - wedyjski) w odróżnieniu od późniejszego sanskrytu jest zasadniczo jednolity.
Pierwszy znany nam komentator Rigwedy to Jaska (prawdopodobnie z VII-VI wieku p.n.e.), lecz on sam wymienia kilkunastu swoich poprzedników. Najsłynniejszy komentarz to tekst Sajany z XIV wieku n.e.
Pierwsze informacje o Rigwedzie nauka zawdzięcza pracom Colebrooke’a (1805), jednakże pierwszym poważnym badaczem tego zabytku był R. Roth (1821-1895).
Zobacz też: Wedy, literatura sanskrycka
