Rok dziewięćdziesiąty trzeci

Z Wikipedii

Rok dziewięćdziesiąty trzeci (Quatrevingt-treize ^[1]) - ostatnia powieść Wiktora Hugo, której akcja rozgrywa się w tytułowym roku 1793 w czasie powstania w Wandei.

Spis treści 1 Streszczenie 2 Okoliczności powstania i cechy utworu 3 Recepcja 4 Bibliografia

[edytuj] Streszczenie

Osiemdziesięcioletni markiz de Lantenac przybywa do Wandei, by tam rozniecić na nowo monarchistyczne powstanie. Mimo swojego wieku odznacza się bezwzględnością i wielką determinacją. Przeciwko niemu Komitet Ocalenia Publicznego wysyła oddział pod dowództwem Gauvaina (bratanka Lantenaca) z byłym księdzem Cimourdainem jako komisarzem politycznym. Zgodnie z dekretem Konwentu Narodowego każdemu, kto udzieli jakiejkolwiek pomocy powstańcom wandejskim, automatycznie zostaje oddany pod sąd wojskowy i ukarany śmiercią. Po dłuższych walkach w lasach Wandei i Bretanii grupa Lantenaca, dowodzona przez niego samego oraz okrutnego szuana Imanusa zostaje osaczona w zamku La Tourgue. W zamku oprócz nich jest troje zakładników - dzieci chłopki Michaliny Flechard, kilka dni wcześniej zaadoptowane razem z matką przez jeden z republikańskich oddziałów. W ostatniej chwili litość bierze w Lantenacu górę: starzec wraca do płonącego zamku, ratuje dzieci i zostaje schwytany. Wywołuje to wyrzuty sumienia u Gauvaina, który po dłuższej walce ze sobą postanawia pozwolić jeńcowi uciec. Zgodnie z wydanym przez Konwent rozkazem zostaje za to skazany na karę śmierci i zgilotynowany. O wyroku przesądza głos Cimourdaina, który mimo więzi łączącej go z Gauvainem uważa republikańskie zasady za ważniejsze. W momencie śmierci młodego dowódcy Cimourdain popełnia samobójstwo.

[edytuj] Okoliczności powstania i cechy utworu

Rok dziewięćdziesiąty trzeci został napisany na Guernsey w okresie od grudnia 1872 do czerwca 1873, jednak projekt powieści o Wandei, skąd pochodziła matka autora, istniał już dziesięć lat wcześniej. Ostatecznie dzieło zostało opublikowane w lutym 1874 z podtytułem "wojna domowa".

Powieść stanowi kolejną w dorobku Hugo pochwałę ludzkiego bohaterstwa, czy to w walce zbrojnej, czy to w walce z żywiołami natury. Autor, chociaż eksponuje wagę rewolucji francuskiej i głosi pochwałę jej ideałów, nie popiera otwarcie żadnej strony i zarówno republikanów, jak i rojalistów, przedstawia jako bohaterów gotowych do wszelkich poświęceń (ale i wszelkich okrucieństw) z powodów ideologicznych. Równocześnie w Roku dziewięćdziesiątym trzecim Hugo powtarza wiele typowych dla siebie typów postaci: Michalina Flechard jest nowym wcieleniem bohaterskiej matki - Fantyny, Cimourdain - nieubłaganego formalisty Javerta, nawet konstrukcja całych rozdziałów jest podobna jak we wcześniejszych utworach (rozważania Gauvaina nt. uwolnienia Lantenaca przypominają rozważania Valjeana zastanawiającego się nad ujawnieniem sądowi swojej prawdziwej tożsamości). Zachowana została także zasadnicza konstrukcja hugoliańskiej powieści historycznej - bohaterowie autentyczni pojawiają się jedynie na drugim planie i w starannie opracowanych dygresjach, zaś zasadnicza akcja rozgrywa się między postaciami fikcyjnymi.

W porównaniu z wyrażoną w Nędznikach bezwarunkową wiarą w rewolucję i postęp Rok 93 niesie jednak bardziej pesymistyczną konkluzję dotyczącą przyszłości ruchów społecznych. Bohaterstwo i ścisłe trzymanie się rewolucyjnych idei przez postaci z powieści każdorazowo kończy się dla nich osobistą katastrofą, zaś dialog Cimourdaina z Gauvainem w noc przed egzekucją tego ostatniego ujawnia gorzkie perspektywy rewolucji: dla pełnego idealizmu młodego wojskowego zakończy się ona idealną republiką braterstwa, dla Cimourdaina, który zdaje sobie sprawę z utopijności tej wizji, alternatywą jest republika skrajnie egalitarna, a przy tym centralnie zarządzana, oparta na bezwzględnym respektowaniu prawa. Hugo z jednej strony nie ma wątpliwości co do potrzeby rewolucji i jej pozytywnego przesłania, z drugiej - podkreśla łączące się z nią osobiste dylematy i tragedie.

[edytuj] Recepcja

Utwór był natychmiastowym sukcesem, w ciągu pierwszych dwunastu dni na rynku zostało sprzedanych 8 tys. egzemplarzy, a jeszcze w tym samym roku wyszło drugie wydanie.

[edytuj] Bibliografia

J.B. Barrère, Wiktor Hugo. Człowiek i dzieło, Warszawa 1968, Państwowy Instytut Wydawniczy

1. ↑ Świadomy błąd ortograficzny autora w tytule. Poprawny zapis francuski powinien brzmieć quatre-vingt-treize.