Palatium w Poznaniu
Z Wikipedii
Palatium w Poznaniu – wczesnopiastowski pałac książęcy, później królewski, wybudowany w zachodniej części poznańskiego Ostrowa Tumskiego prawdopodobnie w połowie X wieku (badania dendrochronologiczne wskazują, że belka progowa pochodzi z drzewa ściętego w 941 roku).
Palatium znajdowało się pod dzisiejszym kościołem Najświętszej Marii Panny, miało prostokątny kształt i było ustawione na osi północ-południe. Takie ustawienie – wbrew panującej w całym średniowieczu tradycji ustawiania ważnych budynków na osi zachód-wschód – podyktowane było trudnymi warunkami terenowymi, gdyż wyspa zbudowana jest z niestabilnych piasków i iłów. Według najnowszych, prowadzonych nieprzerwanie od 1999 roku badań archeologicznych kierowanych przez prof. Hannę Kóčkę-Krenz, pałac miał wymiary 27,25 m na 11,70 m do 11,90 m na poziomie fundamentów i był największą budowlą kamienną państwa pierwszych Piastów. Ściany obwodowe o grubości 1,30 m zbudowano z kamiennych płytek spajanych gipsem. Pokrywał je od wnętrza i strony zewnętrznej gipsowy tynk. Fragmenty fundamentów odnalezione przy zachodniej ścianie palatium wskazują, że budynek podzielony był na trzy pomieszczenia. Największe z nich, zajmujące centralną część pałacu miało powierzchnię nieco ponad 67 m², zaś od obu szczytów przylegały do niego symetryczne sale o powierzchni 51 m². Pomieszczenia połączone były przejściami znajdującymi się w ścianach działowych, na ich zachodnim krańcu. Do wnętrza palatium prowadził wysunięty na 2 m przed bryłę budynku przedsionek o powierzchni 4,84 m², z wejściem szerokim na 2,20 m. Przedsionek znajdował się w południowo- wschodnim narożniku. Odnaleziono również pozostałości przewróconej ściany północnej, które pozwalają szacować wysokość palatium na ponad 10 m. Stanowi to wskazówkę, że była to budowla piętrowa. Klatka schodowa znajdowała się najprawdopodobniej w ryzalicie. Powierzchnię użytkową każdej z dwóch kondygnacji szacuje się na około 175 m².
Przy palatium znajdowała się kaplica, o czym świadczą niektóre elementy wystroju wnętrza, jej relikty zostały prawdopodobnie odkryte georadarem w 2006 roku. Wzniesiono ją najprawdopodobniej dla Dobrawy. Do znalezionych elementów, przypisywanych kaplicy, zalicza się odnalezione na północ od prezbiterium kościoła NMP kostki mozaikowe w liczbie ponad 190, w tym jedna z nich tkwi nadal w kawałku tynku. Kostki to drobne sześciany wykonane z przezroczystego szkła zdobione złotą folią. Niektóre wykonano również ze szkła barwionego na kolor czarny, ciemnozielony i czerwony. Znalezisko to było pierwotnie elementem dekoracji, która jak się przypuszcza, zdobiła apsydę kaplicy grodowej. Prawdopodobne mozaikę ufundował Bolesław Chrobry, którego córka została żoną księcia kijowskiego Świętopełka I. Świadczyłby o tym fakt, że w tym okresie wnętrza cerkwi Rusi Kijowskiej ozdabiano podobnymi mozaikami wykonywanymi przez bizantyjskich artystów. Innym ciekawym znaleziskiem jest są odkryte w sąsiedztwie wejścia do pałacu fragmenty tynku ze śladmi barwników. Były to pigmenty typowe dla malarstwa ściennego, a mianowicie biel wapienna, czerwień żelazowa oraz błękit. Ten ostatni wskazuje, że mogła być to świątynia pod wezwaniem maryjnym, podobnie jak stojący na jej pozostałościach gotycki kościół.
W tym samym miejscu co barwny tynk, odnaleziono pozostałości dziesięciu fragmentów kościanych płytek, które stanowiły okładzinę drewnianego relikwiarza. Motywy zdobnicze charakterystyczne są dla sztuki drugiej połowy X i początku XI wieku. Prawdopodobnie relikwiarz odnaleziony w Poznaniu pochodzi z Nadrenii
Odnaleziono również pozostałości znajdujących się w sąsiedztwie pałacu pracowni. Był to drewniany, prostokątny budynek o powierzchni około 15 m². W wypalonym wnętrzu pracowni odnaleziono tygle odlewnicze, pocięte i stopione ozdoby ze złota, złote folie, granulki, filigrany i nity, oraz paciorki i oczka z kamieni ozdobnych i szkła. Przypuszcza się, że w warsztacie powstawały ozdoby dla członków rodu panującego oraz sprzęty liturgiczne dla poznańskich świątyń.
W sąsiedztwie pałacu odkryto też wytwarzane na miejscu, wysokiej jakości naczynia ceramiczne, wyroby włókiennicze i rogownicze. Trudniono się tam być może również przetwarzaniem szkła. Odnaleziono także kosztowne materiały sprowadzane z ziem leżących na południu i wschodzie, a także pochodzące z tych rejonów monety.
Gród i podgrodzie na Ostrowie Tumskim zostało zniszczone podczas najazdu czeskiego księcia Brzetysława I, prawdopodobnie na początku 1039 roku. Katedra została odbudowana dość jednak odbudowa samego palatium została odłożona na później. Miało to związek z przeprowadzką Kazimierza Odnowiciela do Krakowa. Podczas rozbicia dzielnicowego palatium stało się rezydencją książęcą wielkopolskiej linii Piastów. Koniec jego funkcjonowania to połowa XIII wieku i przeniesienie siedziby książęcej przez Przemysła I na lewy brzeg Warty. Ostrów Tumski zalazł się wówczas w posiadaniu biskupów poznańskich, którzy wyburzyli palatium, aby wznieść obecny kościół pw. Najświęszej Marii Panny.
