Konsul rzymski
Z Wikipedii
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Konsul (łac. consul – l.mn. consules) – w starożytnym Rzymie, w okresie republiki był jednym z dwóch najwyższych rangą urzędników wybieranych przez komicja centurialne na roczną kadencję.
Spis treści |
[edytuj] Historia
Powołanie urzędu konsula wiąże się tradycyjnie z ustanowieniem republiki w 509 p.n.e. Początkowo konsulami byli wyłącznie patrycjusze. W roku 444 p.n.e. trybun Kanulejusz złożył wniosek o dopuszczenie plebejuszy do konsulatu. Po zaciętych sporach zgodzono się na zawieszenie konsulatu, zamiast niego wprowadzono nowy urząd trybunów wojskowych z władzą konsularną (tribuni militum consulari potestate) powoływanych w liczbie od 3 do 8, dostępny zarówno dla patrycjuszy jak i plebejuszy. Część uprawnień konsulów przeniesiono jednak na ustanowiony wówczas (443 p.n.e.) urząd cenzora, dostępny tylko dla patrycjuszy. Ta forma rządu trwała do roku 366 p.n.e. kiedy na mocy lex Licinia Sextia powrócono do wyboru dwóch konsulów, tym razem powoływanych zarówno z patrycjuszy jak i plebejuszy.
W okresie cesarstwa ranga konsulatu mocno zmalała. Za pryncypatu ich liczba wzrosła, gdy stworzono obok zasadniczej pary eponimicznej (consules ordinarii) dodatkowe pary konsulów (consules suffecti), którzy sprawowali władzę tylko przez parę miesięcy. W ekstremalnych przypadkach, np. w 190 roku n.e. za panowania cesarza Kommodusa sprawowało konsulat w jednym roku ponad 20 osób. Odebrano im władzę nad wojskiem i nie mieli już wpływu na politykę państwa, uzyskując w zamian drugorzędne funkcje jurysdykcyjne. W okresie dominatu funkcja konsula stała się czysto honorowa, ale konsulowie byli wybierani nawet po upadku cesarstwa zachodniorzymskiego aż do 541 roku n.e. (czasy Justyniana Wielkiego). Po 541 tytuł konsula przyjmował cesarz bizantyjski w pierwszym roku swego panowania (jedynie w roku 608, podczas powstania przeciwko Fokasowi, przywódcy powstania powołali dwóch konsulów). Ostatnim cesarzem, który przyjął tytuł konsula w pierwszym roku panowania, był Konstans II.
[edytuj] Wybory
Konsulowie byli wybierani przez komicja centurialne, obejmowali urząd początkowo od 1 marca, a po roku 153 p.n.e. od 1 stycznia. Kadencja trwała 1 rok. Kandydat (candidatus zwany tak od lśniąco białej togi toga candida) musiał osobiście zgłosić się na forum. Konsul musiał mieć ukończone 43 lata, sprawować poprzednio urzędy przewidziane tzw. cursus honorum czyli kolejno kwesturę, edylat i preturę a reelekcja po zakończeniu rocznej kadencji mogła nastąpić dopiero po 10 latach. W wypadku śmierci lub zrzeczenia się urzędu przez jednego z konsulów, drugi zwoływał komicja, które wybierały konsula dokooptowanego (consul suffectus).
[edytuj] Zakres władzy
- Konsul posiadał tzw. imperium maius (dosł. większa władza), czyli najwyższą cywilną i wojskową władzę wykonawczą. Był zwierzchnikiem wszystkich innych urzędników, z wyjątkiem trybunów ludowych. Mógł każdego obywatela zawezwać do stawiennictwa (tzw. vocatio), a w razie odmowy kazać aresztować i doprowadzić (tzw. prensio).
- Konsulowie posiadali prawo zwoływania ludu na zgromadzenia (ius agendi cum populo) i senatu (ius agendi cum patribus). Przewodniczyli ich obradom, poddawali pod głosowanie wnioski i wykonywali podjęte uchwały
- Posiadali tzw. imperium militare (dosł. władza walczenia), prawo zaciągania wojska, dowodzenia nim i powoływania trybunów wojskowych, centurionów, legatów itd. W armii konsul miał nieograniczoną władzę życia i śmierci do II w. p.n.e.
- Konsulowie dysponowali również pewnymi kompetencjami religijnymi, a mianowicie interpretowali auspicia, czyli oficjalne wróżby dokonywane przez augurów – mogli w ten sposób zadecydować, czy wyruszenie na wyprawę wojenną jest zgodne z wolą bogów, czy nie.
- Pierwotnie ustalali także listę senatorów, wykonywali sądowniczą władzę karną i cywilną w Rzymie, ale kompetencje te utracili na rzecz cenzora i pretora.
- Pod koniec republiki konsulowie mogli osiągnąć specjalne, daleko idące kompetencje na mocy tzw. Senatus Consultum Ultimum.
- Na terenie Rzymu władza konsulów ograniczona była wetem trybuna ludowego oraz możliwością odwołania się obywatela rzymskiego do zgromadzenia ludowego – ius provocationis. Poza tym każdy z konsulów mógł wetować decyzje swego kolegi (intercedere).
Insygniami urzędu konsula były: toga z szerokim purpurowym szlakiem (toga praetexta), krzesło kurulne oraz asysta 12 liktorów z pękami rózeg (fasces).
Nazwiskami konsulów oznaczano lata (byli oni tak zwanymi urzędnikami eponimicznymi), np. rok 63 p.n.e. nie był w Rzymie oznaczany numerem, lecz sformułowaniem rok konsulatu Marka Cycerona i Gajusza Antoniusza.
Listę konsulów można odtworzyć z zachowanych spisów, tzw. fasti consulares.
[edytuj] Zobacz też
- konsular, lista konsulów rzymskich, prokonsul
