Dyfuzja

Z Wikipedii

Termin dyfuzja używany jest w nieco innym znaczeniu w naukach przyrodniczych (głównie fizyce i chemii) oraz w naukach społecznych.

Spis treści

1 Dyfuzja w naukach przyrodniczych
- 1.1 Przykłady dyfuzji
- 1.2 Tematy pokrewne
2 Dyfuzja w naukach społecznych

[edytuj] Dyfuzja w naukach przyrodniczych

Dyfuzja - proces samorzutnego rozprzestrzeniania się cząsteczek lub energii w danym ośrodku (np. w gazie, cieczy lub ciele stałym), będący konsekwencją chaotycznych zderzeń cząsteczek dyfundującej substancji między sobą i/lub z cząsteczkami otaczającego ją ośrodka. Ze względu na skalę zjawiska, rozpatruje się dwa podstawowe rodzaje dyfuzji:

dyfuzja śledzona (ang. tracer diffusion) to proces mikroskopowy polegający na chaotycznym ruchu pojedynczej ("śledzonej") cząsteczki (przykład: Ruchy Browna).
dyfuzja chemiczna to proces makroskopowy obejmujący makroskopowe ilości materii (lub energii), zwykle opisywany równaniem dyfuzji i prowadzący do wyrównywania stężenia (lub temperatury) każdej z dyfundujących substancji w całym układzie.

Podstawowym parametrem opisującym dyfuzję jest współczynnik dyfuzji. Dla tej samej substancji, w tych samych warunkach, współczynniki dyfuzji śledzonej i chemicznej są zwykle różne, gdyż drugi z tych współczynników uwzględnia oddziaływania i korelacje pomiędzy trajektoriami poszczególnych dyfundujących cząsteczek.

Dyfuzja zachodzi zarówno w stanie równowagi, jak i poza równowagą termodynamiczną. Dyfuzję śledzoną bada się zwykle w stanie równowagi, a dyfuzję chemiczną w układach nierównowagowych. Dyfuzja w stanie braku równowagi termodynamicznej jest procesem nieodwracalnym, który przybliża stan układu do stanu równowagi termodynamicznej i zwiększa jego entropię. Dyfuzja chemiczna zachodząca w stanie równowagi zwana jest samodyfuzją.

Dyfuzja materii jest zjawiskiem aktywowanym termicznie - zwiększenie temperatury zwykle prowadzi do zwiększenia tempa dyfuzji. W przypadku większości ciał stałych zależność tę opisuje prawo Arrheniusa.

Dyfuzja jest jednym z mechanizmów transportu. W tym kontekście jej bardzo charakterystyczną cechą jest to, że typowa odległość R, o którą przemieszczana jest substancja z obszaru o podwyższonym stężeniu po dostatecznie długim czasie t jest proporcjonalna do pierwiastka kwadratowego z czasu:

$R(t)\sim \sqrt{t}$

Dla większości substancji powyższa zależność obowiązuje (dla dostatecznie dużych czasów $t$ ) nawet wtedy, gdy współczynnik dyfuzji danej substancji zależy od jej stężenia. W pewnych układach obserwuje się jednak procesy, które w obrazie mikroskopowym składają się z szeregu charakterystycznych dla dyfuzji "chaotycznych" zderzeń, w których to jednak procesach obowiązuje zależność

$R(t) \sim t^\alpha , \alpha \neq 1/2$

W takich przypadkach mówi się o dyfuzji anomalnej.

Dyfuzja może też dotyczyć energii. Na przykład źródłem niekonwekcyjnego transportu ciepła jest wymiana energii kinetycznej pomiędzy chaotycznie zderzającymi się cząsteczkami, stąd też równanie przewodnictwa ciepła w ciałach stałych jest tożsame równaniu dyfuzji.

[edytuj] Przykłady dyfuzji

Dyfuzja umożliwia zjawisko mieszania się substancji pozostających w fazie gazowej lub ciekłej. Siłą napędową dyfuzji przy mieszaniu jest dążenie układu do równowagi termodynamicznej przez osiągnięcie jak najwyższej entropii i jak najniższej energii swobodnej. Efektem wolnej, nieskrępowanej dyfuzji w gazach i cieczach jest wyrównywanie się stężeń wszystkich składników w całej objętości fazy. Osiągnięcie stanu równowagi nie oznacza jednak zatrzymania dyfuzji. Trwa ona nadal, tyle że dzięki dokładnemu wymieszaniu się wszystkich składników nie prowadzi już do zmian stężenia. Przykładem tego rodzaju dyfuzji jest rozchodzenie się zapachów w powietrzu.

Jednym z najbardziej znanych przykładów zjawiska fizycznego zdominowanego przez dyfuzję są ruchy Browna.

Innym przykładem dyfuzji jest zjawisko osmozy, polegające na przemieszczaniu się cząsteczek i jonów przez błony półprzepuszczalne, w kierunku wyrównywania się stężenia związku chemicznego lub jonu, zdolnego do przenikania przez błonę. Siła napędową osmozy jest dokładnie to samo co napędza dyfuzję swobodną w mieszaninach. Różnica polega na tym, że błona przepuszcza tylko wybrane składniki mieszaniny, podczas gdy inne nie.

Osmoza odwrócona - to przenikanie przez błonę cząsteczek rozpuszczalnika w kierunku odwrotnym niż w osmozie, to znaczy od roztworu o większym stężeniu substancji rozpuszczonej do roztworu o mniejszym stężeniu. Ze względu na to, że osmoza odwrócona zmniejsza entropię układu musi być ona napędzania np: napięciem elektrycznym lub ciśnieniem.

W fizyce ciała stałego (a więc i w elektronice) dyfuzja jest podstawową przyczyną jakiejkolwiek względnej zmiany rozmieszczenia atomów w sieci krystalicznej zachodzącej pod wpływem energii termicznej.

Ten artykuł wymaga uzupełnienia źródeł podanych informacji.
Aby uczynić go weryfikowalnym, należy podać przypisy do materiałów opublikowanych w wiarygodnych źródłach.

Przykładowe współczynniki dyfuzji^{[potrzebne źródło]}:

bromobenzen-benzen

$1,86\cdot 10^{-9}\frac{\operatorname{m}^{2}}{\operatorname{s}}$

nitrobenzen-benzen $2,11\cdot 10^{-9} \frac{\operatorname{m}^{2}}{\operatorname{s}}$
kwas solny $2,09 \frac{\operatorname{m}^{2}}{\operatorname{s}}$
siarczan miedziowy $0,39 \frac{\operatorname{m}^{2}}{\operatorname{s}}$

[edytuj] Tematy pokrewne

Współczynnik dyfuzji
Równanie dyfuzji
Prawa Ficka
Relacje Einsteina-Smoluchowskiego
Metoda Boltzmanna-Matano
Ruchy Browna
Osmoza
Efuzja
Dyfuzja anomalna
Dyfuzja Knudsena
Przewodzenie ciepła
Fizyka płynów
Zjawiska transportowe

[edytuj] Dyfuzja w naukach społecznych

Dyfuzja - przestrzenne bądź strukturalne przenoszenie się lub rozchodzenie elementów kultury. Dyfuzję rozumie się jako element uczenia się kultury i przekazywania jej na drodze pozabiologicznej. Zjawisko to prowadzi do zapożyczeń kulturowych, a w konsekwencji do zwiększenia podobieństw między kulturami.