Ablativus absolutus
Z Wikipedii
Ablativus absolutus jest to charakterystyczny dla łaciny równoważnik zdania okolicznikowego czasu, przyczyny, przyzwolenia lub warunku. Decyzja, z którym z okoliczników mamy do czynienia, zapada na podstawie kontekstu.
Ablativus absolutus składa się z rzeczownika (którego funkcję może spełniać liczebnik, zaimek lub urzeczownikowiony przymiotnik) stojącego w ablatiwie, oraz z imiesłowu (łac. participium) pozostającego w stosunku zgody z wyżej wspomnianym rzeczownikiem co do liczby, rodzaju i przypadka. Pierwszy człon konstrukcji, rzeczownik, spełnia w równoważniku zdania okolicznikowego funkcję podmiotu, natomiast imiesłów - funkcję orzeczenia.
W konstrukcji zastosowanie mają tylko participium praesentis activi oraz participium perfecti passivi. Gdy zastosowane zostaje pierwsze z nich, równoważnik wyraża czynność równoczesną z czynnością orzeczenia, oraz sygnalizuje stronę czynną. Natomiast participium perfecti passivi wyraża czynność dokonaną w przeszłości w stosunku do czynności orzeczenia, oraz sygnalizuje użycie strony biernej.
Przy przekładaniu z języka łacińskiego na polski, konstrukcję ablativus absolutus trzeba rozwinąć w odpowiednie zdanie okolicznikowe. Tłumaczymy więc ją:
- zd. czasowym (kiedy, gdy)
- zd. przyzwalającym (chociaż)
- zd. przyczynowym (ponieważ)
- zd. okolicznikowym warunku (gdyby, jeśli)
- wyrażeniem przyimkowym
np. Sole oriente fugiunt stellae.
- Gwiazdy uciekają, gdy wschodzi słońce. - = = , ponieważ = = - = = , jeśli = =
np. Hostibus victis milites gaudent.
- Żołnierze cieszą się, gdy wróg został zwyciężony. - Żołnierze cieszą się, ponieważ wróg został zwyciężony.
Okolicznikowi przyzwolenia towarzyszy często słówko tamen:
np. Amissis copiis vitam tamen rex servavit.
- Chociaż wojsko zostało stracone, król (jednak) zachował życie.
Konstrukcja o podobnym charakterze, jedynie z użyciem innego przypadka, znana jest w sanskrycie (locativus absolutus) oraz grece (genetivus absolutus). Rodzaj nominatiwu absolutu znany jest także w języku polskim, są to tępione przez polonistów wyrażenia typu Idąc przez most spadła mi czapka.
