Millenni I
Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
| ... millenni I abC • millenni I • millenni II ... Sègle I • Sègle II • Sègle III • Sègle IV • Sègle V Lista dels millennis • Lista dels sègles |
Lo millenni I (millenni primièr o millenni un) comencèt lo 1èr de genièr de l'an 1 e s'acabèt lo 31 de decembre de l'an 1000.
Somari |
[Modificar] Eveniments
- Començament del Cristianisme
- 14 : mòrt d'August, considerat com lo primièr emperaire roman,
- 64 : grand incendi de Roma,
- 67 a 90 : redaccion dels evangèlis,
- 70 : destruccion pels romans del segond Temple de Jerusalèm,
- 79 : erupcion de Vesuvi, relatada per Plini lo Jove,
- 105-115 : invasion de la Dacia e de la Mesopotamia per l'emperaire Trajan, mai granda extension de l'empèri roman,
- 212 : l'emperaire roman Caracalla acòrda la ciutadanetat romana a totes los abitants libres de l'Empèri,
- 220 : fin de l'empèri Han en China,
- 240 : començament de la predicacion de Mani,
- 240-280 : renhe del maarajà Srî Gupta,
- Vèrs 250-290 : apogèu de la cultura Maia, capitala a Tikal, Yucatan,
- 303 : darrièra granda persecucion dels crestians, del fach de l'emperaire Dioclecian
- 312 : l'emperaire roman Constantin se convertís al cristianisme,
- 375 : l'empèri ostrogòt tomba davant l'invasion dels uns,
- 378 : l'emperaire roman Valens es vençut e tuat pels visigòts a la batalha d'Andrinòpol,
- 392 : l'emperaire roman Teodòsi interditz lo paganisme dins l'Empèri,
- 394 : interdiccion dels Jòcs olimpics, a causa de lor caractèr "pagan"
- 395 : Partiment de l'Empèri roman en Empèri d'Orient e Empèri d'Occident,
- 406 : "Granda Invasion" en Gàllia: de germans (vandals e suèus) e d'alans (pòble d'origina iraniana) passan Ren, qu'es gelat, e s'espandisson per tota Gàllia e al delà Espanha,
- 410 :
- Los visigòts d'Alaric s'apoderan de Roma,
- Fondacion del monastèri de las illas de Lerins per Sant Onorat,
- 439 : los Vandals prenon Cartage,
- 450 : començament de la cristianizacion d'Irlanda per sant Patric,
- 451 : a la batalha dicha dels "Camps catalaunics", los uns d'Atila son vençuts per una coalicion de galo-romans e de visigòts,
- 476 :
- casuda de l'Empèri roman d'Occident,
- començament de l'Edat Mejana nauta en Occident
- començament de l'Empèri bizantin
- 496 : Remèsi, evesque de Rems, bateja Clovis Ièr,
- 507 : per la desfacha de Vouillé, los visigòts son embandits d'Aquitània pels francs de Clovis,
- 529 : l'emperaire bizantin Justinian establís un còdi juridic,
- 530 : Fondacion d'una abadiá sul Monte Cassino per Beneset de Nursia,
- 538 : introduccion del bodisme a Japon,
- 594 : mort de Grégoire de Tours, autor de l'Istòria dels francs,
- 622 : l'Egira
- 632 : mòrt de Mohammed, començament de l'Islam,
- 638 : presa de Jerusalèm peus arabes,
- 642 (?) : destruccion de la Bibliotèca d'Alexàndria, la mai granda del mond en aquela epoca,
- 694 : lo Sutra dels dos principis o Erzongjing (二宗經), primièr tèxte maniquèu chinés,
- 711 : conquista d'Espanha per l'armada araboberbèra de Tariq ibn Ziyad,
- 718 : falhida del segond sièti arab de Cosntantinòpol
- 732 : batalha de Peitieus, Carles Martèl arrèsta los sarrasins,
- 730 : començament de la garrolha de l'iconoclasme dins l'Empèri bizantin,
- 735 : mort de Beda lo Venerable, autor de l'Istòria eclesiastica deu pòble anglés
- vèrs 750 : fondacion de l'empèri abassid.
- 756 : tractat de Pavia, Pepin lo Brèu, a l'origina dels Estats de la Glèisa,
- 762 : Bagdad deven la capitala de l'empèri abassid, e mai un centre intellectual e scientific,
- 774 : Carlesmanhe rei dels Francs,
- 793 : primièr raid viking sus Anglatèrra,
- 800 : sacre de Carlesmanhe a Roma pel papa Leon IIIen,
- 821 : fondacion del reialme de Navarra per Eneko Arista,
- 843 : partiment de Verdun,
- 845 : los vikings remontan Sèina fins a París,
- 871 : Alfred lo Grand, primièr rei d'Anglatèrra,
- 907 : en China, fin de l'empèri unificat dels Tangs,
- 909 : fondacion de l'òrdre de Cluny,
- 911 : tractat de Sant Clar d'Epte, Carles III concedís Normandia al cap viking Rollon,
- 960 : en China, arribada al poder de la dinastia Song,
- 962 : Oton Ièr coronat emperaire a Roma,
- 969 : fondacion deu Caire,
- 987 : Uc Capet deven rei de França e inaugura una dinastia que a travèrs de brancas segondàrias durarà nòu sègles.
[Modificar] Personatges significatius
[Modificar] Sègle I
- Jèsus de Nazaret, pels crestians, lo Filh de Dieu, e los musulmans, un profèta,
- Plini l'Ancian (23-79), naturalista, astronòm, antropològ, psicològ roman
- Flavius Josèphe (37-ca 100), general e istorian.
[Modificar] Sègle II
- Plutarc (46-125), istorian grèc,
- Cai Lun (ca 50-ca 121), ministre chinés de l'agricultura, codifica l'art de fabricar de papièr,
- Epictèt (50-130), Filosòf grèc de l'escòla estoïciana, influéncia l'emperaire roman Marc Aurèli.
- Trajan, 53-117, emperaire roman,
- Zhang Heng (78-139), matematician e astronòm chinés,
- Ptolemèu (90-168), geograf, astronòm e astrològ grèc,
- Galen (131-201), mètge grèc, considerat coma un dels paires de la medecina, amb una influéncia durabla sus la medecina musulmana, josieva e crestiana de l'Edat mejana.
- Tertullian (155-230), teologian, Paire de la Glèisa.
[Modificar] Sègle III
- Dioclecian (245-313), emperaire roman (284 - 305), met en plaça la tetrarquia : un August e un Cesar per las doas partidas de l'empèri, occidentala e orientala.
[Modificar] Sègle IV
- Constantin I (280 - 337), emperaire roman (306-337)
- Sant Liborius (sant Libòri), (Sègle IV), evesque del Mans, sant patron de la catedrala e de l'evescat de Paderborn; los ligams entre Lo Mans e Paderborn son la prefiguracion dels embessonatges,
- Joan Crisostòm (entre 344 e 354 - 407) : evesque de Constantinòple,
- Jiròni de Stridon (340-420), traductor de la Bíblia en latin, Paire de la Glèisa.
[Modificar] Sègle V
- Sant Agustin (354-430), evesque d'Ipòna, filosòf, teologian,
- Atila (395-453) rei dels uns,
- Remigius o sant Remèsi (437-532 o 533), evesque de Rems, patron de França, a batejat Clovis Ièr a Rems.
[Modificar] Sègle VI
- Boèci (470-525), filosòf latin,
- Sant Beneset (ca 480-ca 547), fondator de l'òrdre dels benedictins (règla de sant Beneset), patron d'Euròpa,
- Gregòri de Tors (538-594), evesque de Tors, istorian,
- Justinian (483-565, emperaire bizantin, autor d'una codificacion del drech, reconquistèt Itàlia e una part d'Africa del Nòrd e d'Espanha.
[Modificar] Sègle VII
- Colomban (543-615), monge irlandés.
- Isidòr de Sevilha (entre 560 e 579-636), evesque de Sevilha, conservator de la cultura antica, prepausat en 2001 coma sant patron de l'Internet,
- Gregòri Ièr lo Grand (532-604), papa, introduguèt las arts dins lo cristianisme,
- Mohammed (vèrs 570-632) profèta fondator de l'Islam.
[Modificar] Sègle VIII
- Bède lo Venerable (672-735), monge anglo-saxon, istorian.
- Pepin lo Brèu (715-768), rei dels Francs,
- Alcuin (730-804), religiós anglés, un dels conselhièrs principals de Carlesmanhe, teologian.
- Carlesmanhe (742-814), rei dels Francs, rei d'Itàlia, fondator de l'Empèri d'Occident,
- Abû al-Abbas, dich as-Saffah (750-754), primièr califa abassid,
- Abû Jafar al-Mansur (754-777) fixa la capitala a Bagdad (762).
[Modificar] Sègle IX
- Al-Khuwarizmi (783-850) matematician e astronòm arabi,
- Ciril (o Constantin lo filosòf) (827 o 828 - 869) e Metòde (815 o 820 - 6 d'abril de 885), evangelisators dels pòbles eslavas, inventaires de l'alfabet cirillic, patrons d'Euròpa,
- Al-Kindi (801-873), filosòf e scientific arabi, autor de tractats fòrça nombroses (filosofia, medecina, matematicas, musica,...).
[Modificar] Sègle X
- Bernon (850-925), fondator de l'abadiá de Cluny.
- Al-Farabi (872-950) filosòf arabi, estudia Platon e Aristòtel, considerat coma lo segond mèstre aprèp Aristòtel per Averroès,
- Gerbert d'Orlhac (ca 938-1003) filosòf, matematician, astronòm francés, arquevesque de Rems e de Ravena, es fach papa en 999 jol nom de Silvèstre II.
- Oton Ièr del Sant Empèri (912-973), emperaire dels Romans.
[Modificar] Invencions, descobèrtas, introduccion
- Codificacion de l'art de fabricar lo papièr (China, ja conegut al sègle II ab J.-C.),
- Sismograf (China),
- Fuòc d'artifici (China),
- Cartografia, Ptolemèu,
- Algèbra (Arabis),
- Trigonometria (Arabis).
