Marcel Brauns
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Marcel Brauns (Gent, 2 oktober 1913 - Sint-Truiden, 2 september 1995) veelzijdig en omstreden jezuïet, dichter, schrijver, hoogleraar Nederlandse letterkunde, theoloog, politicus, vooral bekend als 'pater Brauns' en berucht om zijn Vlaams nationalistisch engagement. De 'kwestie Brauns' die leidde tot zijn uitzetting (exclaustratie) uit de jezuïetenorde overschaduwde de erkenning voor zijn opmerkelijke literaire en wetenschappelijke werk.
Inhoud |
[bewerk] Biografie
Hoewel geboren te Hasselt, groeide Marcel Brauns op in Brugge waar hij ook de middelbare school bezocht. Hij trad in bij de Jezuïeten in 1931, studeerde theologie en klassieke talen te Leuven en Birmingham en filosofie in Nijmegen. Brauns promoveerde in de theologie in 1946 op een proefschrift “Per modum intellectus, ut verbum” over de theorie van de voortkomst van de zoon bij Thomas van Aquino, dat 7 jaar later in verkorte vorm gepubliceerd zou worden. Vanaf 1951 werd Brauns docent Nederlandse letterkunde aan de faculteit voor letteren en wijsbegeerte aan de Universiteit “Notre Dame de la Paix” te Namen, een functie die hij in 1964 gedwongen moest neerleggen. In dit kader publiceert Brauns in 1953 zijn boek Oorspronkelijkheid, persoonlijkheid en schoonheid in de dichtkunst. Zijn belangrijkste wetenschappelijke studies publiceerde hij evenwel op het gebied van de theologie. In 1954 verschijnt Jezus als dichter, waarin Brauns, lang voor dit in theologische middens gebruikelijk werd, literair-kritische methodes aanwendt om de evangelies te lezen. In hetzelfde jaar publiceert hij zijn boek Christelijke heldhaftigheid waarin een diepgaande invloed door de Griekse kerkvaders en de Nederlandse mystiek van Ruusbroec en Hadewijch zichtbaar wordt. Deze invloed neemt in het werk van Brauns een steeds belangrijker plaats in en komt tot volle bloei in zijn opus magnum uit 1958 Het geheim der goddelijke persoonlijkheden – een drieëenheidsdogmatiek, een door zijn teruggaan op de mystiek uitermate oorspronkelijk werk. Hierin ontwikkelt Brauns een dynamisch-personalistische drieëenheidstheologie die zich steeds verder verwijdert van het volgens hem al te formalistische en essentialistische Thomisme. Nauwelijks een jaar later verschijnt een opmerkelijke studie over Hadewijch: Fierheid in de religieuze beleving. Een fenomenologische peiling van de religieuze en mystieke beleving aan de hand van Hadewych-teksten. In dit werk treedt ook Brauns’ literaire oriëntatie op de voorgrond. Een theologische benadering wordt pas levendig door de poëtische kracht van de taal, zoals hij aan de hand van Hadewych laat zien. Het werk speelt een belangrijke rol in de theologische Hadewych-receptie. De oorspronkelijkheid van deze theologische werken hangt vooral samen met de eigen literaire aspiraties en talenten die Brauns al vroeg tot ontplooiing brengt. Al in 1942 verschijnt zijn eerste dichtbundel De heimelijke lusthof , twee jaar later de bundel Zangen van onmacht. In 1952 treedt Brauns naar buiten met zijn meest geprezen poëtisch werk in De eeuwige mens waarin de dramatische kracht van de menselijke godsontmoeting poëtisch vormgegeven wordt en een heroïsche eenzaamheid tegenover het goddelijke tot het centrale thema wordt. In hetzelfde jaar nog verschijnt De vijfde verrassing. Voor zijn eigen hertaling van Vondels Lucifer in 1945 ontvangt hij pas in 1957 de Prijs van de Vlaamse Provinciën voor toneel.
[bewerk] De 'kwestie Brauns'
Het pathos en de heroïek die in zijn literaire en theologische werken naar voren komt, keert ook in het leven en het politieke engagement van Marcel Brauns terug. Als briljante redenaar trekt ‘pater Brauns’ doorheen heel Vlaanderen en lokt volle zalen met een voordracht “De Vlaamse beweging, bijbels belicht”, die hij zelf als een vorm van Vlaams-nationale bevrijdingstheologie interpreteert. Tot ergernis van vooraanstaande politici van de toenmalige CVP (christelijke volkspartij) roept hij in deze voordrachtenreeks op om als katholiek niet langer voor deze partij, maar wel voor de Vlaams nationale Volksunie te stemmen. Omdat de invloed van deze voordrachten te groot dreigt te worden, oefent de CVP druk uit op de orde van de jezuïeten om Brauns het zwijgen op te leggen. Aanvankelijk houden Brauns’ oversten hem de hand boven het hoofd, maar wanneer de oude wens om de Antwerpse jezuïetenhogeschool Sint-Ignatius een universitaire status te verlenen door de CVP als pasmunt wordt ingezet, verliest hij ook in zijn eigen orde alle steun. Brauns wordt uit de orde gezet (geëxclaustreerd) en verliest meteen ook zijn positie als hoogleraar in Namen. Berucht wordt Brauns dan wanneer hij in 1964 gaat getuigen op het veel besproken proces Verbeelen, een collaborateur die in Wenen terecht staat. Niet in het laatst door Brauns’ interventie wordt Verbeelen vrijgesproken. In een vlammend betoog, gepubliceerd onder de titel Mijn waarheid (1966) rechtvaardigt Brauns zijn Vlaamse engagement in het algemeen en zijn Weense interventie in het bijzonder. Brauns blijft zichzelf als jezuïet beschouwen en geeft een eigen tijdschrift uit, het “Pater Braunsfonds”, waarin hij zijn visie op politiek en kerk in de zijn bekende passionele stijl uiteenzet en dat tot kort voor zijn dood in 1995 zal blijven verschijnen. Toch wordt het na de bewogen gebeurtenissen uit de jaren ’60 stil rond Brauns. Om financieel het hoofd boven water te houden, is hij genoodzaakt nachtwerk te verrichten in een krantenkiosk te Deinze. Wel blijft hij literair actief. Bij zijn dood laat hij een immens poëtisch oeuvre onuitgegeven achter. Vanaf 1977 keert hij ook voor korte tijd terug op het politieke toneel, zij het veel minder op de voorgrond dan voorheen. Hij wordt als bemiddelaar betrokken in de gesprekken tussen de Vlaamse Volkspartij van Lode Claes en de Vlaams-Nationale Partij van Karel Dillen, gesprekken die uiteindelijk zouden uitmonden in de oprichting van het Vlaams Blok, het latere Vlaams Belang. Eveneens blijft Brauns lezingen houden over theologische en spirituele onderwerpen. Op 2 september 1995 sterft Brauns vereenzaamd in een rusthuis in Sint-Truiden.
[bewerk] Werken
[bewerk] Wetenschappelijke publicaties
- “Karel van de Woestijne”, in: Streven 9 (1942), 5, pp. 388-405.
- Per modum intellectus, ut verbum, Nijmegen (speciaal nummer van Bijdragen), 1953
- Oorspronkelijkheid, persoonlijkheid en schoonheid in de dichtkunst, Lier (Bladen van de poëzie), 1953
- Christelijke heldhaftigheid, Antwerpen (Sheed and Ward), 1954
- Jezus als dichter, Tielt (Lannoo), 1954
- Het geheim der goddelijke persoonlijkheden – een drieëenheidsdogmatiek, Brugge (Beyaert), 1958
- Fierheid in de religieuze beleving. Een fenomenologische peiling van de religieuze en mystieke beleving aan de hand van Hadewych-teksten, Brugge (Beyaert), 1959
- Het radicalisme in de Vlaamse strijd, Langemark (Vonksteen), 1964
- De poëzie van Paul Rogghé, Antwerpen (De Sikkel), 1964; samen met Walter Prevenier
[bewerk] Literaire werken
- De heimelijke lusthof, Utrecht (Spectrum), 1942
- Zangen van onmacht, Brugge (De kinkhoren), 1944
- Lucifer, Brugge (De kinkhoren), 1945
- De eeuwige mens, Amsterdam (Elsevier), 1952
- De vijfde verrassing, Gent (Erasmusgemeenschap), 1952
- Lof van het water, Gent (De Wit), 1956
- Vlassenbroek: Schelde vol wildheid en heerlijkheid, Gent (Vanmelle), 1958
- Winter- en kerstgedichten, Oudenaarde (Sanderus), 1959
- Daal, o dood, Lier (Bladen voor de poëzie), 1961
- Mijn waarheid, Brugge (De Galge), 1966
